Η πυξίδα

Σε συνέχεια του προηγούμενου άρθρου, φτάνουμε σε ένα καθοριστικής σημασίας όργανο, την πυξίδα, για τον προσανατολισμό μας στο χώρο και την ολοκληρωμένη  χρήση του χάρτη ως βοήθημα για τη χάραξη και παρακολούθηση της πορείας μας σε μια περιοχή.
Οι απόψεις σχετικά με τη χρήση ενός οργάνου που έφερε μαγνητισμένη βελόνη και έδινε τη δυνατότητα στο χρήστη της να προσανατολίζεται στο χώρο, διίστανται με τους Κινέζους, τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, να φέρονται ως οι πρώτοι που ανακάλυψαν το χρήσιμο όργανο. Ακόμα και η τελειοποίησή της με τις προσθήκες του ανεμολογίου, των πρισμάτων, των διόπτρων και του κλωβού λειτουργίας της, ανάγεται σε εικασίες, αντικρουόμενες απόψεις και διαφορετικές πηγές.

Η χρήση

Το αποτέλεσμα πάντως είναι ένα. Η πυξίδα στη σημερινή της μορφή, είναι απαραίτητη στην ύπαιθρο και στη μεγάλη πορεία στη Φύση. Η αλληλεπίδρασή της με το χάρτη είναι ζωτικής σημασίας, καθώς αλληλοσυμπληρώνονται και δίνουν τα ζητούμενα αποτελέσματά τους ανάλογα με το τι ζητά ο χρήστης τους. Η χάραξη πορείας στο χάρτη, η παρακολούθηση της πορείας επί τόπου, η εύρεση του στίγματος (θέσης) ανά πάσα σχεδόν στιγμή και ο εκ νέου καθορισμός πορείας, δε θα ήταν δυνατόν να επιτευχθούν αν δεν υπήρχε η πυξίδα, ο χάρτης και φυσικά η γνώση αλλά και η δυνατότητα παρατήρησης του χώρου.

Είδη πυξίδας

Ανάλογα με τον τρόπο που είναι κατασκευασμένη και δουλεύει μια πυξίδα, χαρακτηρίζεται σε μαγνητική (με τη χρησιμοποίηση μαγνητισμένης βελόνας), γυροσκοπική (με τη χρήση ηλεκτρονικού γυροσκοπίου – χρησιμοποιείται κυρίως στα πλοία), και τέλος, ένα υβρίδιο των προηγούμενων – η γυρομαγνητική πυξίδα με ελάχιστες πρακτικές εφαρμογές. Αναγκαστικά λόγω είδους χρήσης και δεδομένου του ελάχιστου βάρους της, εμείς χρησιμοποιούμε τη μαγνητική πυξίδα η οποία διακρίνεται κι αυτή σε πρισματική (στρατιωτικές πυξίδες) και πυξίδα γωνιομέτρου (ορειβατικές πυξίδες). Αν και οι δύο στηρίζονται στη χρήση μαγνητισμένης βελόνας, εντούτοις, η πρισματική λόγω κατασκευής (κινούμενο ανεμολόγιο, νήμα σκόπευσης και με φώσφορο για βραδινή χρήση, μεγεθυντικός φακός, δακτύλιος διοπτεύσεων), τείνει να είναι πιο ακριβής στη διόπτευση για τη χάραξη πορείας και τον καθορισμό της θέσης μας. Η πυξίδα γωνιομέτρου είναι πιο ελαφριά, «συνεργάζεται» πιο εύκολα με το χάρτη αλλά δίνει πιο χοντρικές τιμές σχετικά με τη διόπτευση, ενώ χρειάζεται και πιο σύνθετη ρύθμιση η παρακολούθηση της πορείας μας σε πραγματικό χρόνο (ανά πάσα στιγμή).   

Η πυξίδα με γωνιόμετρο, χαρακτηρίζεται από τα κινητά (μαγνητική βελόνα και περιστρεφόμενος δακτύλιος μοιρών) αλλά και τα ακίνητα (πλάκα στήριξης με κλίμακες απόστασης, βέλος κατεύθυνσης, μεγεθυντικός φακός) μέρη της με κατασκευή από διαφανές πολυμερές πλαστικό. Η πρισματική πυξίδα είναι αναδιπλούμενη, κατασκευάζεται από κράμα αεροπορικού αλουμινίου και είναι πιο απλή στη λειτουργία της, καθώς το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να σταθεροποιούμε την επιθυμητή ένδειξη πορείας (σε μοίρες) του ανεμολογίου και το νήμα σκόπευσης του καλύμματος.

Η χάραξη πορείας στο χάρτη

Έχοντας το χάρτη της περιοχής που θα κινηθούμε μπροστά μας, επιλέγουμε το επόμενο σημείο – προορισμό μας. Με μια αχνή γραμμή (ενδεικτική της πορείας μας), ενώνουμε τα δύο σημεία (εκκίνησης και προορισμού). Ευθυγραμμίζουμε το χάρτη μας στο βορρά με τη βοήθεια της πυξίδας και κατόπιν, ευθυγραμμίζουμε το δακτύλιο διόπτευσης της πυξίδας μέχρι ο βορράς του να ευθυγραμμιστεί – συμπέσει με τις κατακόρυφες γραμμές του χάρτη. Η ένδειξη του δαχτυλιδιού προς τη φορά του προορισμού είναι και η πορεία – αζιμούθιο* (σε μοίρες), που θα πρέπει να ακολουθηθεί. Τώρα το μόνο που μας μένει είναι να παρακολουθούμε την πορεία μας τακτικά πάνω στην πυξίδα κατά τη διάρκεια της διαδρομής μας προσέχοντας μόνο να κρατάμε την πυξίδα μας σε οριζόντια θέση για να «δουλεύει» η μαγνητική βελόνα, η οποία θα πρέπει να ευθυγραμμίζει το βορρά της με το βορρά του δακτυλίου διοπτεύσεων.

Καθορισμός στίγματος

Για να καθορίσουμε τη θέση μας στο χώρο αλλά και να αποτυπώσουμε αυτή πάνω στο χάρτη, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τουλάχιστον δύο ορατά και εύκολα αναγνωρίσιμα σημεία – «στόχους». Χρησιμοποιώντας την πυξίδα μας παίρνουμε διόπτευση των σημείων αυτών. Κατόπιν, μεταφέρουμε τις δύο ενδείξεις – διοπτεύσεις και τις τοποθετούμε στο χάρτη ως δύο ευθείες οι οποίες τεμνόμενες μας δίνουν τη θέση μας στο σημείο που τέμνονται (συναντώνται). Αν επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία αυτή σε τακτά χρονικά διαστήματα, θα μπορούμε να ελέγχουμε πιο σχολαστικά την πρόοδο της πορείας μας τόσο από πλευράς προσανατολισμού όσο και από πλευράς ταχύτητας. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται αναμέτρηση και είναι απόλυτα επιβεβλημένη ειδικά όταν πρέπει να διασχίσουμε μια άγνωστη περιοχή με αρκετές αλλαγές στην κατεύθυνση ή σε περίπτωση εμποδίων ή κινδύνων που θα πρέπει απαραιτήτως να αποφύγουμε.    

*ΤΟ ΑΖΙΜΟΥΘΙΟ : Αζιμούθιο είναι η δεξιόστροφη γωνία που σχηματίζεται μεταξύ του μαγνητικού βορρά και του σημείου διόπτευσης – παρατήρησης με κορυφή τον παρατηρητή.