Πού πήγαν τα πουλιά;

Τελευταία ακούγεται όλο και πιο συχνά από κυνηγετικούς κύκλους και ειδικά από παλιούς κυνηγούς πως το κυνήγι περνάει κρίση, πως δεν υπάρχουν πια κυνήγια όπως παλιά, πως λιγοστεύουν τα θηράματα και διάφορες θεωρίες και εικασίες για το πώς, το γιατί και το πού οφείλεται αυτή η μείωση, ειδικά των μεταναστευτικών πουλιών.

Του Κώστα Δημητρακόπουλου

 

Αυτές οι θεωρίες αναπαράγονται και ενισχύονται από τις άδειες τσάντες των κυνηγών τα τελευταία χρόνια, καθώς και από κάποιους «οικολογούντες» και ύποπτους κύκλους, με απόψεις που θεωρώ αβάσιμες, πέρα από κάθε λογική και εκτίμηση. Ακούγεται δήθεν πως τα πουλιά μειώθηκαν από τα όπλα και από τις κακές καιρικές συνθήκες των τελευταίων ετών, στις γενέτειρες πατρίδες τους. Αυτά τα συμπεράσματα και οι θεωρίες είναι πιστεύω διατυπωμένες από άτομα με ελλιπή εμπειρία και σίγουρα ανεπαρκή πληροφόρηση, από κάποιους που κρίνουν καταστάσεις και δεδομένα πέρα για πέρα ελαφρά τη καρδία. Δεν θα μπω στη λογική να αντιπαρατεθώ με κανέναν, επειδή το χαρτί και το μολύβι έχουν το μειονέκτημα του μονολόγου. Σέβομαι κάθε άποψη και κάθε επισήμανση, αρκεί αυτή να οδηγεί σε τεκμηριωμένα συμπεράσματα και παρατηρήσεις.

Οι δικές μου παρατηρήσεις αποτελούν αποκλειστικά και μόνο προσωπικές διαπιστώσεις από εμπειρίες, μετά από μια πολύχρονη παρουσία στις γνωστές περιοχές αποδημίας (μεταναστευτικούς σταθμούς) αλλά και εγκατάστασης των πουλιών, που ενδιαφέρουν τον κυνηγό.
Δεν θα κάνω συγκρίσεις και παραλληλισμούς με το παρελθόν, δεν θα αναφερθώ σε αριθμούς και στατιστικές, καθώς τα δεδομένα συνεχώς διαφοροποιούνται. Επηρεάζονται από το περιβάλλον, τα όπλα, τις καιρικές συνθήκες, τη συμπεριφορά των πουλιών κ.λπ. και όσο περνούν τα χρόνια όλοι διαπιστώνουμε μια κάποια μείωση των φτερωτών πληθυσμών, σε σύγκριση με τα παλιότερα χρόνια.

Το ζήτημα και το ερώτημα είναι από ποια σκοπιά βλέπει κανείς τα πράγματα και αξία έχει αν μπορεί να εντοπίσει το πρόβλημα και αν μπορεί αυτό να αντιμετωπιστεί για να διατηρηθεί η αλυσίδα της ζωής στη φύση, να συνεχίσει το θήραμα να επιβιώνει όπως παλιότερα σε ικανούς πληθυσμούς και να διατηρηθεί το δικαίωμα του ανθρώπου στη θήρευση. Η ανθρώπινη παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον έχει συντελέσει πολλαπλά στην εξάλειψη δεκάδων ειδών στην παγκόσμια πανίδα, σε διάφορες εποχές. Παρατηρούμε όμως ότι είδη που έχουν εξαφανιστεί δεν αποτελούν ταυτόχρονα και θηρευτικού ενδιαφέροντος είδη και ευτυχώς, γιατί αυτό το θεωρώ ένα πολύ ισχυρό αποδεικτικό στοιχείο γι’ αυτούς που καταλογίζουν ευθύνες στο όπλο του κυνηγού.

Κανείς δεν ενδιαφέρεται όσο ο κυνηγός

Ερευνητές ανίχνευσαν βλαπτικές ουσίες στο μητρικό γάλα, σε παιδικές τροφές, στον αέρα, στο πόσιμο νερό, σε ποτάμια και θάλασσες, αποκαλύπτοντας τη μαύρη αλήθεια, την τύχη που θα έχουν στο άμεσο μέλλον όλοι οι ζώντες οργανισμοί στον πλανήτη. Τα φυτοφάρμακα, οι τοξικές ουσίες, η υπερφόρτωση της ατμόσφαιρας με ρύπους και η αυξημένη επιβάρυνση του περιβάλλοντος από τις βιομηχανίες και την επέκταση των πόλεων σε βάρος των βιοτόπων, έχουν προκαλέσει σημαντικά την αλλοίωση των οικοσυστημάτων. Όπως και τις πρωτόγνωρες καιρικές μεταβολές, στο κλίμα των κατά τόπους περιοχών, που όλοι γινόμαστε μάρτυρες τελευταία. Τα πειράματα στο διάστημα αλλά και πάνω στη γη έχουν γίνει πλέον ρουτίνα και επηρεάζουν λένε οι επιστήμονες το ευμετάβλητο του γήινου περιβάλλοντος και τις λεπτές ισορροπίες που προσδιορίζουν το χάρισμα της ζωής στον πλανήτη. Η παρέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα στη φύση καθημερινά αποδεικνύεται βλαπτική και ο κίνδυνος καιροφυλακτεί, καθώς οι ίδιοι οι νόμοι της φύσης γίνονται σήμερα όλο και πιο αβέβαιοι.
Με αυτά τα θέματα ασχολούνται όμως διεθνείς οργανισμοί και επιστήμονες και θα ήταν ανώφελο να επαναλαμβάνω και εγώ στον περιορισμένο αυτό χώρο πράγματα που είναι σε όλους γνωστά. Είμαι πεπεισμένος πως για τη σωτηρία της φύσης, παρ’ όλο τον κατακλυσμό πληροφοριών σήμερα, την πρόοδο και την τεχνολογική ανάπτυξη, τελικά κανείς δεν θα κουνήσει το δαχτυλάκι του για πράγματα που δεν έχουν σχέση με το άμεσο κέρδος. Κανείς δεν θα ενδιαφερθεί για το περιβάλλον όσο ενδιαφέρεται ο κυνηγός, εκείνος που ζει και αναπνέει καθημερινά αυτά που οι άλλοι γνωρίζουν μέσα από ντοκιμαντέρ. Δυστυχώς, κάποιοι θλιβεροί πλουτίζουν ακόμα ανάμεσά μας εκμεταλλευόμενοι τον αέρα, τη θάλασσα, την ίδια τη φύση, πουλώντας ακόμα και την ψυχή τους στο βωμό του χρήματος και των συμφερόντων.

Ο κυνηγός κάλλιστα μπορεί να αντιλαμβάνεται τις φωνές της φύσης και να λειτουργεί σύμφωνα με τις περιστάσεις ως ρυθμιστής, ανάλογα με την ευρωστία της πανίδας και τη διατήρηση των πληθυσμών των θηραμάτων, που άμεσα τον απασχολούν και τον ενδιαφέρουν. Γι’ αυτό το κυνήγι διεξάγεται παγκοσμίως σήμερα χωρίς καμία επιβάρυνση για το περιβάλλον, χωρίς κανένα πρόβλημα.Η ανθρωποκεντρική όμως ύπαιθρος τα τελευταία χρόνια επηρεάζει τις μετακινήσεις των μεταναστευτικών και ενδημικών θηραμάτων όσο ποτέ στο παρελθόν. Η φύση φροντίζει για τη διατήρηση των ειδών μέσα από την ιδιαιτερότητα ενός εκάστου είδους, τη θεωρία της εξέλιξης κάποιων ειδών στη μακρόχρονη πορεία της και άλλοτε είδαμε εξάλειψη ειδών ζωής ανάλογα με τις περιστάσεις. Το μεγάλο λάθος της φύσης, όπως απεδείχθη, ήταν να δώσει γλώσσα και μυαλό στο δίποδο ον που κατασκεύασε, στον άνθρωπο, τον μεγάλο εξολοθρευτή, που ίσως αποδειχθεί ον μοιραίο για την ίδια τη ζωή πάνω στον πλανήτη. Η δικαιολογία για τη μέχρι σήμερα άγνοια που τον χαρακτήριζε τις προηγούμενες χιλιετίες, έρχεται σε πλήρη ταύτιση με τη σημερινή συμπεριφορά του, αφού η ίδια η γνώση του τώρα τον οδηγεί στην καταστροφή. Και το ερώτημα παραμένει και μεγαλώνει. Είναι σε θέση τελικά, μπορεί ο άνθρωπος πλησιάζοντας στην κατανόηση των αρχών της ύπαρξής του να κατανοήσει και να προστατέψει ο ίδιος τον εαυτό του;

Εξαρτημένα από τα καιρικά φαινόμενα

Μέσα από πολύχρονες παρατηρήσεις στα κυνηγοτόπια, παρακολούθησα τη συμπεριφορά των θηραμάτων, κατόρθωσα να εντοπίσω και να εξηγήσω την πλασματική αυτή «μείωση» των πληθυσμών τους, ενισχύοντας έτσι το γεγονός αρχικά με αποδείξεις στις διαπιστωμένες και τεκμηριωμένες δικές μου παρατηρήσεις, τις πρωτόγνωρες καιρικές μεταβολές που επηρεάζουν σημαντικά τα πουλιά, ιδιαίτερα κατά τις μετακινήσεις τους.

Τα διαβατάρικα πουλιά, στις ημερομηνίες μετακινήσεών τους, είναι απόλυτα συνδεδεμένα και εξαρτημένα από τα φαινόμενα της φύσης, καθώς και τα αφύσικα φαινόμενα που πλήττουν τελευταία ολόκληρες περιοχές της Ευρώπης και όχι μόνο.

Οι εξαφανίσεις των ορτυκιών στους τόπους διάβασης, όπως στις Σποράδες για παράδειγμα, και η ζωηρή εμφάνισή τους στη Μάνη ή στις Κυκλάδες εδώ και μία τουλάχιστον δεκαετία, αποδεικνύει αλλαγή τόπου διάβασης το φθινόπωρο. Η έλλειψη βορείων ανέμων το Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη ήταν ένα πρόσφατο σημαδιακό παράδειγμα.   Όπως προκάλεσε την προσοχή μας η εξαφάνιση της τσίχλας και της μπεκάτσας για δύο συνεχείς χρονιές και στη συνέχεια την ξαναείδαμε το 2004, όπως παλιά, να έρχεται στα τσιχλοτόπια κατά κύματα. Και παλαιότερα υπήρχαν χρονιές που οι μπεκάτσες δεν μας έκαναν την τιμή και έχω στοιχεία, ημερομηνίες και απαντήσεις για κάθε ενδιαφερόμενο. Πέρασαν χρονιές που οι κυνηγοί έφυγαν ατουφέκιστοι από τα φθινοπωρινά ή τα ανοιξιάτικα καρτέρια τους στα τρυγόνια, Μάρτηδες που γέμισαν τα βουνά μας μπεκάτσες πριν λήξει το κυνήγι (10 Μαρτίου), στον ερχομό μιας πρώιμης άνοιξης. Και αντίθετα άλλες χρονιές που ο χειμώνας κρατήθηκε όψιμα στα επιστρόφια και δεν τις είδε ανθρώπου μάτι.

Ο μεγαλύτερος αριθμός πουλιών (μπεκάτσας και τσίχλας) που βρίσκουμε στα κυνηγοτόπια όλο το χειμώνα, είναι από πουλιά που είχαν εγκατασταθεί στα βουνά μας απ’ τα περάσματα του Οκτώβρη και του Νοέμβρη. Πάντα υπήρχαν τα ακραία καιρικά φαινόμενα που καθόριζαν την εμφάνισή τους ή την εξαφάνισή τους. Τα τρυγόνια με τους νοτιάδες του Απρίλη περνούν από τη δυτική Ελλάδα και με τους βοριάδες από την ανατολική, στην περίοδο των είκοσι ημερών που διαρκεί το πέρασμά τους. Κάπως έτσι απλά, με κάποιους ειδικούς καιρούς και τα υπόλοιπα διαβατάρικα θηράματα χάνονται και εμφανίζονται. Οι τσίχλες, τη χρονιά που μας πέρασε, αντί να πυκνώνουν προς τα τέλη του Φλεβάρη (επιστρόφια) με το βαρύ χειμώνα που έπληξε τη χώρα μας, χάθηκαν εντελώς (δεν αναφέρομαι στην κυνηγετική περίοδο που έληξε, αλλά στην προηγούμενη χρονιά).
Δεν μειώθηκαν τα πουλιά. Δεν πέθαναν από τα τουφέκια και τους χειμώνες. Πήγαν αλλού! Φτερά έχουν και πετάνε. Προβλέπουν τους καιρούς και κατευθύνονται ανάλογα. Τον ίδιο Φλεβάρη γέμισαν τα ανατολικά νησιά μας Χίος, Μυτιλήνη και Σάμος από μπεκάτσες, ενώ τον ίδιο χειμώνα ο Έβρος είχε πολλά πουλιά σπρωγμένα από την Τουρκία και τη Βουλγαρία, που δεινοπάθησαν από το δριμύ χειμώνα. Η ένταση λοιπόν και η συχνότητα των φαινομένων είναι που ανησυχεί τους επιστήμονες και τους μετεωρολόγους και τους φοβίζει για το άμεσο μέλλον. Και παλιότερα δεν έβρεχε κάποιους Νοέμβρηδες ή κάποια χρονιά πρώιμα χιόνια σκέπαζαν την Ελλάδα τον Οκτώβρη και χάλαγε το κυνήγι μας, όμως πουλιά βρίσκαμε λίγα ή πολλά.

Αλλού είναι το πρόβλημα…

Αυτό που κάνει τον κυνηγό να ανησυχεί, να διερωτάται και να απογοητεύεται είναι η σημερινή κατάσταση. Η άδεια μας τσάντα. Η επικείμενη ερήμωση κάποιων περιοχών που προβλέπουν μελλοντικά οι επιστήμονες, η λειψυδρία, οι φονικές πλημμύρες σε άλλες περιοχές και οι ανεπτυγμένες χώρες που κοροϊδεύουν τους λαούς αδιαφορώντας για το “ποιος θα πληρώσει το μάρμαρο”, είναι το πρόβλημα που θα ταρακουνήσει την ανθρωπότητα μετά το 2000. Για μας τους κυνηγούς υπάρχει και ένας άλλος λόγος να ανησυχούμε και ειδικά οι παλιότεροι, εμείς που μάθαμε να κυνηγάμε στο παλιό και ανέγγιχτο περιβάλλον των προηγούμενων δεκαετιών, τότε που τα τουφέκια ήταν σαφώς λιγότερα και το θήραμα φτούραγε θα έλεγα. Στις μπεκάτσες, για παράδειγμα, κάθε διήμερη έξοδος στη δυτική Ελλάδα εστέφετο με επιτυχία για τα σημερινά δεδομένα. Και σήμερα τα ίδια πουλιά έρχονται στους μπεκατσότοπους, αλλά μοιράζονται αναλογικά σε εικοσαπλάσιους κυνηγούς. Αυτές οι λίγες που σηκώνει σήμερα η κάθε παρέα και παραπονιέται και απογοητεύεται, είναι τα πουλιά που άφησε πίσω της η προηγούμενη παρέα. Εκείνα τα χρόνια, από τα έλατα μέχρι τους βάλτους της δυτικής Ελλάδας, δεν συναντούσα κυνηγό να κυνηγάει μπεκάτσα.

Κανείς δεν ενοχλούσε τη μπεκάτσα τον Οκτώβρη και το Νοέμβρη στα βάθη των δασών μας, στο έλατο και στα πυκνά ντούσκα των απέραντων βουνοπλαγιών της Ηπείρου, της Καρδίστας και των Τρικάλων. Και όταν έπιανε καλά ο χειμώνας, οι επαγγελματίες τις σακάτευαν στα μπαμπάκια και στα καλαμπόκια του κάμπου σαν τα ορτύκια, τροφοδοτώντας τις αγορές με σωρό μπεκάτσες.

Σήμερα, αν εσύ φίλε σήκωσες με την παρέα σου 5–6 πουλιά και πήρες τα 3, δεν γνωρίζεις πως χθες και προχθές ήμουν και εγώ εκεί και σήκωσα στο ίδιο το μέρος 12 πουλιά και πήραμε τις 8, ούτε γνώριζες ότι πριν από μένα στο ξενοδοχείο έφευγε μια άλλη παρέα με άλλες 12 μπεκάτσες, που κατάφερε να τις κάνει επειδή της έτυχε να είναι από τις πρώτες παρέες που έφτασαν στην περιοχή. Για βάλε κάτω, λοιπόν, και μέτρα! Αυτά τα πουλιά πριν 20–30 χρόνια τα σήκωνα μόνο εγώ με το φίλο μου τον Τάσο, τον Σπύρο ή τον Στέφανο εκεί. Σήμερα που τα μοιραζόμαστε πάνω από 10 κυνηγοί και πολλά μας πέφτουν. Το δάσος ήταν αποκλειστικά δικό μας, σε αντίθεση με τα σημερινά δεδομένα. Σε κάθε δασικό δρομάκι σήμερα συναντάς 2–3 τζιπάκια και κάθε ράχη και ρεματιά σ’ όλη την κυνηγετική περίοδο αντιλαλεί από μπίπερ και σφυρίχτρες.

Οι μπεκάτσες είναι ίδιες από χρονιά σε χρονιά. Εμείς τις βλέπουμε λιγότερες γιατί απλά γεμίζουν σήμερα περισσότερες τσάντες από ότι παλιότερα. Για να κάνουμε σωστά και αμερόληπτα τις συγκρίσεις μας, του τότε και του σήμερα, του πώς και του γιατί, πρέπει να βασιστούμε σε παρατηρήσεις και δεδομένα νέα και όχι να περνάμε ντούκου αυτές τις σημαντικές διαφοροποιήσεις στα κυνηγοτόπια.

Οι αλλαγές στις ημερομηνίες των περασμάτων, οι ρότες που χαράζουν τα πουλιά στο πάνω και στο κάτω, οι μικροαλλαγές στο κλίμα, οι τοπικοί καιροί, διαφοροποιούν καταλυτικά τις αρχέγονες συνήθειες των πουλιών. Δύο μοναδικές μέρες στην περίοδο των φθινοπωρινών περασμάτων φύσηξε βοριάς το 2003, στις 15/9 και γέμισε τρυγόνια και ορτύκια η Ελλάδα και άλλη μια μέρα στις 27/10 πλημμύρησε τσίχλες ο ουρανός απ’ άκρη σ’ άκρη. Τα πουλιά υπάρχουν αλλά έχουν τον τρόπο τους να επιβιώνουν και να μετακινούνται σε ασφαλείς συνθήκες, με αρχές και νόμους δικούς τους, με το αλάνθαστο ένστικτό τους. Σήμερα λέμε «χάθηκαν» οι μπεκάτσες ή οι τσίχλες, όμως μας ‘πνίξαν τα ορτύκια την τελευταία δεκαετία. Αύριο ποιος ξέρει, μπορεί να μας «φάει» η φάσσα και το παπί. Ποιος ξέρει;