Το έτος 2025, 2,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν θα έχουν νερό!!!
Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο συχνά, ακούγεται η άποψη ότι ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος θα γίνει για το νερό.
Η σκέψη αυτή μάλλον δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα, καθώς το φαινόμενο της πραγματικής έλλειψης κατάλληλου νερού, έχει λάβει παγκόσμιες διαστάσεις.
Δεν είναι απαραίτητη η «κήρυξη πολέμου» για να θρηνήσουμε θύματα. Σύμφωνα με έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα από τον ΟΗΕ, οι άνθρωποι που πεθαίνουν εξαιτίας του νερού φτάνουν τα 5 εκατομμύρια.
Σε αυτούς τους θανάτους, δεν συμπεριλαμβάνονται αυτοί που οφείλονται σε πραγματική έλλειψη νερού. Είναι θάνατοι που οφείλονται στην κατάποση μολυσμένου νερού ή σε μορφές ασθενειών που μεταδίδονται από αυτό.
Η υπέρμετρη μόλυνση του γλυκού νερού, είναι αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης ρύπανσής του από λύματα βιομηχανιών και μεγαλουπόλεων, που καταλήγουν στα ποτάμια, στις λίμνες, ακόμα και στα υπόγεια υδροφόρα στρώματα, χωρίς καμία επεξεργασία.
Στην Λατινική Αμερική, μόνο το 2% των λυμάτων επεξεργάζεται πριν καταλήξει στα ποτάμια και στις θάλασσες. Στην Ασία τα ποτάμια περιέχουν 50 φορές περισσότερα λύματα από το επιτρεπτό όριο, ενώ τα αποθέματα καθαρού νερού, εξαντλούνται 5 φορές πιο γρήγορα από τον παγκόσμιο μέσο όρο ανά κάτοικο.
Οι προβλέψεις του ΟΗΕ είναι πολύ ανησυχητικές. Το 2025, 2,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα έχουν περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό!!!
Η Ελλάδα δεν συμπεριλαμβάνεται στις χώρες υψηλού κινδύνου όσον αφορά στην ποσότητα αλλά όσο αφορά στην ποιότητα του νερού.
Σήμερα, είναι πολύ λίγες οι περιοχές όπου υπάρχει σημαντικό πρόβλημα και οι οποίες περιορίζονται σε κάποια νησιά των Κυκλάδων και του νοτίου Αιγαίου.
Θα πούμε το νερό…νεράκι
Σύμφωνα όμως με την άποψη ειδικών από το εργαστήριο «Διαχείρισης Υδατικών Πόρων» του ΕΜΠ, το 2015 θα πουν το… νερό νεράκι και πολλές άλλες περιοχές στην Ελλάδα.
Οξύτατο πρόβλημα λόγω της μη επάρκειας κατάλληλου νερού θα αντιμετωπίσουν περιοχές όπως, η Θεσσαλία, σχεδόν όλη η νησιώτικη Ελλάδα, η Ανατολική και Νοτιοδυτική Πελοπόννησος, η Εύβοια, η Κεντρική Θράκη και η Ανατολική Κρήτη, ενώ έντονα διαχειριστικά προβλήματα όσον αφορά στο νερό θα αντιμετωπίσουν τα μεγάλα αστικά κέντρα όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, όπως επίσης και η Βοιωτία και άλλες περιοχές της Πελοποννήσου.
Οι παράγοντες που επιδρούν στην επιδείνωση του προβλήματος είναι κυρίως οι αλλαγές που συντελούνται στα καταναλωτικά πρότυπα.
Η ημερήσια κατανάλωση νερού αναμένεται να αυξηθεί κατά ένα ποσοστό της τάξεως του 50%, δηλαδή από 200 λίτρα νερού ημερησίως ανά κάτοικο που αντιστοιχούν σήμερα κατά μέσο όρο σε 300 λίτρα.
Ιδιαίτερα στις νησιώτικες και τις υπόλοιπες τουριστικές περιοχές της χώρας μας, παρατηρείται σημαντική αύξηση της ζήτησης, καθώς σημειώνεται αύξηση του τουριστικού ρεύματος στις περιοχές αυτές, σε όλες τις εποχές του έτους.
Επίσης, ως ανασταλτικός παράγοντας λειτουργεί και η έλλειψη κατάλληλης διαχείρισης, καθώς παρατηρούνται κρούσματα ρύπανσης και υφαλμύρωσης των υδάτινων πόρων.
Παράλληλα τα επόμενα χρόνια η ανατροπή στο ισοζύγιο προσφοράς – ζήτησης νερού, αναμένεται να αλλάξει σε ποσοστό 15% εις βάρος της ζήτησης.
Σε αυτό συντελούν κυρίως οι κλιματολογικές αλλαγές και το φαινόμενο του θερμοκηπίου, καθώς τα επόμενα 50 χρόνια αναμένεται αύξηση της θερμοκρασίας κατά δύο °C και μείωση των βροχοπτώσεων κατά 10%.
Οδηγία για την πολιτική διαχείρισης του νερού
Πριν από ένα περίπου χρόνο, ξεκίνησε μία διαδικασία και συνεχίζεται με εντατικούς ρυθμούς σε όλες τις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται για την εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας κάθε χώρας με την Κοινοτική Οδηγία 2000/60 και τη δημιουργία δομών και μηχανισμών για την ικανοποίηση των απαιτήσεων που θέτει η Οδηγία στα κράτη μέλη. Όλες οι Ευρωπαϊκές χώρες ολοκλήρωσαν ή ολοκληρώνουν ήδη το νομικό πλαίσιο που θα καθορίζει την πολιτική διαχείρισης των υδατικών πόρων.
Σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική, συγκροτείται μία Διυπουργική Επιτροπή υψηλού επιπέδου, η οποία αναθέτει σε μία επιτροπή ειδικών τη διαμόρφωση του σχετικού νόμου και μίας ολοκληρωμένης πρότασης για τις δομές και τους μηχανισμούς παρακολούθησης και διαχείρισης των υδατικών πόρων. Στη χώρα μας, έπειτα από απόφαση του πρωθυπουργού και των αρμόδιων υπουργών τον Ιούλιο του 2001, δόθηκε εντολή στο ΥΠΕΧΩΔΕ να αναλάβει ως συντονιστής αυτή τη διαδικασία διαμόρφωσης του νέου νόμου και της νέας οργάνωσης.
Η προθεσμία υποβολής του σχετικού νομοσχεδίου έχει λήξει και ακόμη το πλήρες νομοσχέδιο δεν έχει ολοκληρωθεί. Επίσης παρατηρούνται αντιδράσεις από την επιστημονική κοινότητα, αφού το ΥΠΕΧΩΔΕ με το σχέδιο νόμου που ετοιμάζει, προσπαθεί να εγκλωβίσει αυτό το σοβαρότατο θέμα σε μία υπηρεσία του υπουργείου χωρίς τη συμμετοχή ειδικών επιστημόνων.
Η κατάσταση στην Ευρώπη
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα αποθέματα νερού χρήζουν περαιτέρω προστασίας και ελέγχου.
Πενήντα από τους εξηνταεννιά ποταμούς της Ευρώπης, έχουν φτωχή οικολογική ποιότητα ως αποτέλεσμα της δημιουργίας καναλιών και φραγμάτων, της ρύπανσης και των μετατροπών στη ροή τους.
Πάνω από τις μισές χώρες της Ευρώπης έχουν σοβαρά κατακερματισμένους ποταμούς. Αρκετοί ποταμοί είναι έντονα επηρεασμένοι από φράγματα στην κύρια κοίτη και στους παραποτάμους τους.
Η συχνότητα των πλημμύρων ορισμένων ποταμών της Ευρώπης, όπως ο Ρήνος, ο Μοζέλας και ο Πάδος, έχει αυξηθεί τα τελευταία έτη. Αυτό οφείλεται σε ορισμένους παράγοντες όπως η διαμόρφωση διωρύγων στους ποταμούς, η διάθεση των περιοχών εκτόνωσης στις αντιπλημμυρικές ζώνες για άλλες χρήσεις και οι αλλαγές στις χρήσεις γης, οι οποίες οδηγούν στην ταχύτερη ροή των ποταμών. Ακόμη και στις ξηρότερες περιοχές της Ευρώπης, όπου οι βροχοπτώσεις είναι πιο σποραδικές αλλά ισχυρές, έχουν αυξηθεί οι πλημμύρες.
Η ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων στις λεκάνες απορροής των μεγάλων ποταμών, αποτελεί την κυριότερη απάντηση στο πρόβλημα αυτό.
Οι ποσότητες των υδάτινων πόρων είναι πολύ άνισα κατανεμημένες στην Ευρώπη, αλλά ακόμη και στην Ισπανία, που θεωρητικά υπάρχουν επαρκείς πόροι για την κάλυψη των αναγκών της. Το πρόβλημα συνίσταται στη χωρική και την εποχική κατανομή τους. Στο νότο όπου παρατηρείται το πιο έντονο πρόβλημα, η ξηρή περίοδος είναι η εποχή της μεγαλύτερης ζήτησης που εντείνεται από τον τουρισμό και τη γεωργία. Ακόμη και στο βορρά όμως, οι υδροφόροι ορίζοντες και το επίπεδο των υπογείων υδάτων παρουσιάζουν εποχική έλλειψη. Με καλύτερη διαχείριση των υδάτινων πόρων δεν θα χρειαστεί προσπάθεια αναδιανομής σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά εάν επιδεινωθεί η κατάσταση η πιθανότητα αυτή μπορεί να εξεταστεί μελλοντικά.
Τα συστήματα περιβαλλοντικής παρακολούθησης στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είναι ανεπαρκή και δεν εξασφαλίζουν τη σωστή προστασία των υδάτινων αποθεμάτων τους.
Η Αυστρία, το Βέλγιο (Φλάνδρα), η Δανία, η Ουγγαρία, η Εσθονία, η Αγγλία και η Ουαλία, ηγούνται στον τομέα εθνικών προγραμμάτων παρακολούθησης της χρήσης νερού και του πώς διάφοροι τομείς προκαλούν ποσοτικά ή και ποιοτικά προβλήματα στο νερό.
Οι πληροφορίες για το πως οι διάφοροι τομείς (π.χ. γεωργία, βιομηχανία, οικιακή χρήση, τουρισμός) επιδρούν στην ποιότητα και την ποσότητα του νερού, είναι ανεπαρκείς στο Βέλγιο (Βαλλονία), τη Γαλλία, την Ελλάδα, τη Βόρεια Ιρλανδία, τη Σκοτία, την Ισπανία, τη Βουλγαρία, τη Σλοβακία και την Τουρκία.
Αξιόπιστα στοιχεία για τη διάχυτη μόλυνση (νιτρικά και φωσφορικά, φυτοφάρμακα και άλλες πηγές ρύπανσης) απουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό στο Βέλγιο, τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Ελβετία και στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ολοκληρωμένη διαχείριση υδάτινων αποθεμάτων
Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η διαχείριση των υδάτινων αποθεμάτων εξακολουθεί να γίνεται σύμφωνα με τα εθνικά διοικητικά και πολιτικά όρια. Αυτό όμως πρόκειται να αλλάξει.
Η εφαρμογή της νέας κοινοτικής Οδηγίας Πλαίσιο για το νερό, η οποία αντικαθιστά και ενισχύει τους υπάρχοντες κανονισμούς της Ε.Ε., υποχρεώνει τις χώρες-μέλη και τις υπό ένταξη χώρες να εφαρμόσουν αυτό που ονομάζεται “Ολοκληρωμένη Διαχείριση Υδάτινων Πόρων”.
Δηλαδή ο επιδιωκόμενος σκοπός είναι η ενσωμάτωση πολιτικής και δραστηριοτήτων που επηρεάζουν τη λεκάνη απορροής, π.χ. γεωργία, οικισμοί, συστήματα παροχής νερού, επεξεργασία νερού, βιομηχανικά απόβλητα και τουρισμός, σε ένα σχέδιο διαχείρισης που θα προβλέπει τα όρια και τον τρόπο των επεμβάσεων.
Η ολοκληρωμένη διαχείριση σε επίπεδο λεκάνης απορροής, λαμβάνει υπόψη τα ενδιαφέροντα όλων όσων ζουν και εργάζονται σε αυτή και τις ισορροπεί με τις ανάγκες του περιβάλλοντος.
Ένας εξίσου σημαντικός στόχος της Κοινοτικής Οδηγίας-πλαίσιο για το νερό, είναι το ότι οι χώρες της Ε.Ε., πρέπει αφενός να εμποδίσουν την παραπέρα υποβάθμιση των υδάτων τους, και αφετέρου, να τα προστατεύσουν, να τα βελτιώσουν και να τα αποκαταστήσουν με σκοπό να επιτύχουν “καλή” ή “υψηλή” οικολογική κατάσταση σε όλα τα νερά μέχρι το 2015.
Για να πετύχουν αυτό το στόχο, οι χώρες πρέπει να αρχίσουν να εφαρμόζουν διαχείριση σε επίπεδο λεκάνης απορροής και προγράμματα παρακολούθησης.
“Καλή” ή “υψηλή” κατάσταση
Ορίζεται από την Κοινοτική Οδηγία-πλαίσιο για το νερό, σαν το μέτρο του πόσο πολύ (ή πόσο λίγο) η κατάσταση υδατικού συστήματος απέχει από τις φυσικές συνθήκες.
Η ποιότητα του νερού (χημική κατάσταση), είναι από μόνη της μία απαραίτητη αλλά όχι επαρκής προϋπόθεση για την απόκτηση “καλής κατάστασης”. Για παράδειγμα, ένα ποτάμι μπορεί να έχει καλή ποιότητα νερού, αλλά να έχει διευθετηθεί σε τέτοιο βαθμό, που να μην παρέχει πλέον βασικές υπηρεσίες όπως ο έλεγχος πλημμύρων, αλιεία και αναψυχή, ενώ μεγάλο μέρος της βιοποικιλότητάς του να έχει επίσης χαθεί.
Η ρύπανση τόσο των επιφανειακών όσο και των υπόγειων υδάτων, αποτελεί Πανευρωπαϊκό πρόβλημα που δεν γνωρίζει εθνικά σύνορα. Η γεωργική πολιτική της Κοινότητας που εφαρμόζεται από τα κράτη-μέλη τα τελευταία χρόνια, έχει οδηγήσει στο πρόβλημα της ρύπανσης των υπογείων υδάτων. Σήμερα βέβαια η ρύπανση από πηγές βιομηχανικής ή αστικής χρήσης, έχει περιοριστεί και έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος όσον αφορά στη ρύπανση από τη γεωργία.
Ωστόσο, σε ορισμένες περιοχές, η ρύπανση εξακολουθεί να εμποδίζει τη χρησιμοποίηση του νερού για ύδρευση ή για δραστηριότητες αναψυχής.
Διαχειριστικά μέτρα σε τοπικό επίπεδο
Σε τοπικό επίπεδο, που είναι και το σημείο που αφορά κάθε ξεχωριστή τοπική κοινωνική ομάδα, πρέπει να δραστηριοποιηθούν οι τοπικοί φορείς όπως και ο κάθε άλλος ενδιαφερόμενος, ώστε να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν προβλήματα που θα προκύψουν ή που ήδη υφίστανται.
Στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) κάθε περιφέρειας που έχουν ήδη ενεργοποιηθεί όπως επίσης και στα άλλα προγράμματα (ΕΠΕΡ, ΑΑΑΥ) υπάρχουν αρκετά μέτρα που αφορούν επιδοτήσεις για κατασκευή έργων.
Μέτρων δηλαδή, όπως η δημιουργία μικρών φραγμάτων συγκράτησης νερού, λιμνοδεξαμενών, όπως επίσης και δημιουργία δικτύου μικρών ομβροδεξαμενών στις περιοχές όπου δεν υπάρχουν ή δεν επαρκούν οι φυσικές πηγές. Τα παραπάνω μέτρα θα παίξουν ολοκληρωτικό ρόλο και στην διατήρηση της άγριας ζωής (θηραματικά είδη κλπ), στις άνυδρες περιοχές και ενόψει των δύσκολων καιρών που έρχονται. Αντίστοιχα η κατασκευή ταμιευτήρων νερού στις πεδινές περιοχές, θα δύναται να καλύψει τις αρδευτικές ανάγκες των γειτονικών γεωργικών εκμεταλλεύσεων, όπως επίσης και να αυξήσει τη βιοποικιλότητα δίνοντας ζωή κατά τη θερινή περίοδο στις άνυδρες πεδινές περιοχές.
