Είναι τελικά επιζήμια για τα πουλιά;
Η εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας με τη δημιουργία αιολικών πάρκων χαρακτηρίζεται ως ήπιος τρόπος παραγωγής ενέργειας που δεν μολύνει το περιβάλλον.
Ωστόσο, η εγκατάστηση και λειτουργία τους είναι πιθανό να έχει άλλου είδους περιβαλλοντικές επιπτώσεις όπως στα άγρια πουλιά, τόσο τα ενδημικά όσο και στα σμήνη των μεταναστευτικών, γεγονός που προκαλεί διάχυτη ανησυχία σε κυνηγετικές και άλλες οργανώσεις.
Καθώς οι απαιτήσεις για ηλεκτρική ενέργεια αυξάνονται και οι προσπάθειες των κρατών κατευθύνονται προς τη μείωση των επιπτώσεων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον, απαίτηση όλων είναι η εξεύρεση πηγών «καθαρότερης» ενέργειας.
Πυρηνική ενέργεια
Όλες οι ευρέως χρησιμοποιούμενες μέθοδοι παραγωγής ενέργειας προκαλούν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον με κάποιες να είναι χειρότερες από άλλες. Η πυρηνική ενέργεια προκαλεί «θερμική μόλυνση» με την αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτινων μαζών και ταυτόχρονα εγείρει πολλές ανησυχίες όσον αφορά τη διάθεση των νερών που χρησιμοποιούνται, μια και υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες για καταστροφές στο περιβάλλον από τη ραδιενέργεια. Οι μεγάλες υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις αποδιοργανώνουν και καταστρέφουν τα υδάτινα οικοσυστήματα και παράλληλα πλημμυρίζουν μεγάλες εκτάσεις γης, οδηγώντας σε σοβαρούς περιβαλλοντικούς προβληματισμούς για την απώλεια πολύτιμων ενδιαιτημάτων της άγριας πανίδας.
Η καύση του άνθρακα
Τα μεγαλύτερα προβλήματα και ανησυχίες στους περιβαλλοντολόγους, στις κυβερνήσεις αλλά και στην κοινή γνώμη έχει δημιουργήσει η καύση του άνθρακα. Η καύση του άνθρακα έχει τη μεγαλύτερη συνεισφορά στα αέρια που ευνοούν τη δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου και την υποβάθμιση της ποιότητας του αέρα που αναπνέουμε. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την παρατηρούμενη αλλαγή των κλιματικών συνθηκών και τις αρνητικές συνέπειες στην άγρια ζωή, έχουν οδηγήσει στην ανάγκη εξεύρεσης νέων εναλλακτικών πηγών ενέργειας.
Αιολική ενέργεια
Η εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας είναι ένας από τους πολλούς ήπιους τρόπους παραγωγής ενέργειας, όπως η ενέργεια των κυμάτων και των παλιρροιών, η ηλιακή ενέργεια κ.ά., που δεν ρυπαίνει και δεν επιβαρύνει το περιβάλλον η οποία αποκτά μεγάλη δημοτικότητα και εφαρμογή σε πολλές χώρες. Αν και είναι ακόμη μια ακριβή πηγή ενέργειας με σχετικά χαμηλή ενεργειακή απόδοση, η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια σε μια θεαματική πτώση του κόστους που απαιτείται πλέον για την εγκατάσταση μικρών αιολικών πάρκων, γεγονός που στρέφει όλο και περισσότερους επενδυτές στην κατασκευή τους.
Παράλληλα, όμως, με την εξάπλωση και την υιοθέτηση των εγκαταστάσεων των αιολικών πάρκων, αναδείχθηκε και μια γενική ανησυχία κυρίως από περιβαλλοντικές, κυνηγετικές και άλλες οργανώσεις προστασίας των πτηνών, για τις πιθανές επιπτώσεις που έχει η λειτουργία αυτών των εγκαταστάσεων στα άγρια πουλιά, τόσο τα ενδημικά όσο και στα σμήνη των μεταναστευτικών.
Οι επιπτώσεις της όχλησης
Αρκετές μελέτες έχουν γίνει έως τώρα διερευνώντας τις επιπτώσεις των εγκαταστάσεων των αιολικών πάρκων στα πουλιά. Εκτός μερικών -σημαντικών βέβαια- εξαιρέσεων, οι περισσότερες μελέτες έχουν δείξει πολύ μικρούς αριθμούς θανάτων πουλιών στις εγκαταστάσεις των αιολικών πάρκων. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της όχλησης, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που αυτά εγκαθίστανται σε παράκτιες περιοχές ή σε ενδιαιτήματα ευαίσθητων σε τέτοιου είδους παρεμβάσεις ειδών, κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικές.
Αντικρουόμενα συμπεράσματα
Τα συμπεράσματα αρκετών μελετών είναι πολλές φορές αντικρουόμενα με κάποιες από αυτές να αναφέρουν πολύ μικρές απώλειες πτηνών, ενώ άλλες αναφέρουν δεκάδες νεκρών πουλιών εξαιτίας των αιολικών πάρκων. Σε γενικές γραμμές οι επιστήμονες κρίνουν ότι τα αιολικά πάρκα έχουν μικρή επίπτωση στους πληθυσμούς των πουλιών, αν και η θνησιμότητα εξαιτίας συγκρούσεων με τις ανεμογεννήτριες σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις κρίνονται ως πολύ υψηλές. Τις περισσότερες φορές, βέβαια, ο χαρακτηρισμός «υψηλή» ή «χαμηλή» θνησιμότητα ποικίλλει λόγω της υποκειμενικότητας του κάθε μελετητή μια και είναι μέγεθος που διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο και ταυτόχρονα επηρεάζεται από το σκοπό πραγματοποίησης της μελέτης.
Παρ’ όλα αυτά τείνει να θεσπιστεί ως μέσος όρος για κάποιες περιβαλλοντικές μελέτες, ο αριθμός των 2,19 νεκρών πουλιών ανά ανεμογεννήτρια ανά έτος, ως το όριο πάνω από το οποίο οι απώλειες κρίνονται σημαντικές ή μεγάλες. Και σ’ αυτή την περίπτωση πάλι είναι προφανές ότι το σημαντικότερο ρόλο παίζει το είδος των πουλιών, διότι σίγουρα άλλη ορνιθολογική και οικολογική σημασία έχουν 2,19 νεκρές τσίχλες ή ψαρόνια και άλλη 2,19 νεκρά σπάνια αρπακτικά.
Οι ανεμογεννήτριες και οι επιπτώσεις τους
Οι επιπτώσεις από τη λειτουργία των ανεμογεννητριών στις διάφορες ομάδες πτηνών όπως αυτές έχουν καταγραφεί αναφέρονται παρακάτω:
• Σε υδρόβια είδη όπως γλάροι, κορμοράνοι κ.ά. που εξετάστηκαν βρέθηκε ότι τα είδη που ενδημούσαν στην περιοχή δεν παρουσίαζαν σημαντικό αριθμό συγκρούσεων με τις εγκαταστάσεις. Αντίθετα σημαντικές απώλειες καταγράφηκαν σε είδη αυτής της ομάδας πουλιών τα οποία ήταν μεταναστευτικά και οι ανεμογεννήτριες βρέθηκαν εγκατεστημένες πάνω στους δρόμους μετανάστευσης που χρησιμοποιούν. Σε είδη ερωδιών δεν καταγράφηκαν απώλειες, παρατηρήθηκε όμως σημαντική επίπτωση στις αποικίες αναπαραγωγής τους λόγω όχλησης. Για κάποια είδη υδρόβιων πουλιών η εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε μικρές νησίδες ή σε εγκαταστάσεις μέσα στη θάλασσα είχε αρνητική επίπτωση στη χρήση αυτών των βιοτόπων ως θέσεις τροφοληψίας ή αναπαραγωγής.
• Σε είδη παπιών και χηνών μελετήθηκε σε σημαντικό βαθμό η επίδραση των αιολικών πάρκων, τόσο αυτών που ήταν εγκατεστημένα σε βιοτόπους γλυκών νερών, όσο και εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών στη θάλασσα. Βρέθηκε ότι παρ’ ότι έχουν καταγραφεί αρκετές συγκρούσεις με τις εγκαταστάσεις, σε γενικές γραμμές τα είδη αυτά μαθαίνουν να αποφεύγουν τις ανεμογεννήτριες και προτιμούν να τροποποιούν την πτήση τους γύρω ή πάνω από τις ανεμογεννήτριες παρά να περνούν ανάμεσά τους.
• Παρυδάτια είδη, όπως οι καλαμοκανάδες και τα μπεκατσίνια, έχουν απολύτως συγκεκριμένες απαιτήσεις από τους υγροβιότοπους στους οποίους συγκεντρώνονται. Σε γενικές γραμμές δεν έχουν καταγραφεί σημαντικές απώλειες από άμεσες συγκρούσεις, αλλά στην περίπτωση που οι εγκαταστάσεις των αιολικών πάρκων γίνουν στα καίρια αυτά σημεία των υγροβιοτόπων, σε συνδυασμό με την τάση που τα είδη αυτά έχουν να συγκεντρώνονται σε μεγάλους αριθμούς κατά τις περιόδους μετανάστευσης, δίνουν τη δυνατότητα να σημειωθεί μεγάλος αριθμός απωλειών. Αυτό μπορεί να ενταθεί λόγω της ιδιαίτερης ευαισθησίας που εμφανίζουν τα είδη αυτά στην εμφάνιση αρπάγων, γεγονός που οδηγεί τα πουλιά σε άτακτη φυγή σε μεγάλα γρήγορα κινούμενα σμήνη.
• Η περίπτωση των αρπακτικών είναι αυτή που έχει απασχολήσει περισσότερο τις έρευνες λόγω κυρίως της σπανιότητας κάποιων ειδών, της σχετικά σημαντικής θνησιμότητας που έχει παρατηρηθεί για ορισμένα είδη σε συγκεκριμένες εγκαταστάσεις και του μεγάλου ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης και των ορνιθολογικών οργανώσεων για τα είδη αυτά. Έχει βρεθεί ότι οι περισσότερες από τις απώλειες συμβαίνουν κατά τη διάρκεια που τα αρπακτικά εφορμούν για τη σύλληψη μικρών θηλαστικών που κινούνται στο έδαφος. Επίσης, σημαντικές απώλειες παρατηρήθηκαν κατά τη μετανάστευση ειδών σε σημεία συγκέντρωσης μεγάλου αριθμού αρπακτικών, όπως το Γιβραλτάρ. Πολύ σημαντικός παράγοντας, υπεύθυνος για τη θνησιμότητα αρπακτικών ειδών, βρέθηκε ότι είναι το ανάγλυφο της περιοχής και ιδιαίτερα όταν στις κορυφογραμμές απότομων πλαγιών υπάρχουν εγκατεστημένες ανεμογεννήτριες. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις κατά τις οποίες τα αρπακτικά κινούνται σε ανοιχτές περιοχές, εκτός μεταναστευτικής διαδικασίας, δεν εμφανίζουν σημαντική δυσκολία στο να αποφύγουν τις λεπίδες των ανεμογεννητριών, πετώντας ακόμη και σε απόσταση 15 μέτρων πάνω ή δίπλα από αυτές.
• Στα μικρά πουλιά και ιδιαίτερα τα μεταναστευτικά είδη παρατηρούνται οι μεγαλύτερες σε αριθμό απώλειες, με τα υπό προστασία είδη να εκπροσωπούν το 78% όλων των νεκρών από τις ανεμογεννήτριες πουλιών στις ΗΠΑ. Σαφώς ο αριθμός των πουλιών αυτών στη φύση είναι πολύ μεγάλος και οι απώλειες από τις εγκαταστάσεις των αιολικών πάρκων μπορεί να φαίνονται ως ένα πολύ μικρό ποσοστό. Τα υπό προστασία είδη όμως και η συνεχής πίεση που δέχονται δεν δικαιολογούν την εκτίμηση των απωλειών αυτών ως μικρής σημασίας κίνδυνο. Τα μικρά πουλιά, ιδίως αυτά που μεταναστεύουν κατά τη νύχτα, συνηθίζουν να ταξιδεύουν σε πολύ μεγαλύτερα ύψη από αυτά που κινούνται οι λεπίδες των ανεμογεννητριών. Πολλά είδη, όμως, συνεχίζουν τη μετακίνησή τους και κατά τη διάρκεια της ημέρας πετώντας σε μικρό ύψος, κοντά στο έδαφος, για να αποφεύγουν τα αρπακτικά. Σε αυτή την περίπτωση είναι πολύ πιθανή η σύγκρουσή τους με τις εγκαταστάσεις των αιολικών πάρκων καθώς και όταν κατά τη διάρκεια του νυχτερινού ταξιδιού τους επικρατεί πυκνή νέφωση ή ομίχλη που τα αναγκάζουν να ελαττώσουν κατά πολύ το ύψος στο οποίο ταξιδεύουν. Μεταξύ των πουλιών που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε συγκρούσεις με ανεμογεννήτριες και παρουσιάζουν σημαντικές απώλειες είναι τα αγριοπερίστερα. Τα εδαφόβια θηραματικά είδη όπως οι φασιανοί, οι πέρδικες και τα ορτύκια εκτιμάται ότι δεν κινδυνεύουν ιδιαίτερα καθώς οι πτήσεις τους πραγματοποιούνται συνήθως σε ύψος χαμηλότερο από αυτό που κινούνται οι πτέρυγες των ανεμογεννητριών. Ωστόσο η περίπτωση της όχλησής τους στους βιοτόπους τους δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Αναγκαίες παράμετροι
Στο επίπεδο της κατασκευής των αιολικών πάρκων υπάρχουν ορισμένες παράμετροι οι οποίες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη πριν τη μελέτη εγκατάστασης, όπως:
• Το μέγεθος των εγκαταστάσεων, τόσο αυτών που κατασκευάζονται στην ενδοχώρα, όσο και αυτές που κατασκευάζονται σε μικρές νησίδες ή στη θάλασσα. Όσο μεγαλύτερες είναι οι εγκαταστάσεις αυτές τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος για συγκρούσεις και θανάτους. Το μέγεθος των αιολικών πάρκων επίσης καθορίζει, κατά περίπτωση, και την έκταση του βιοτόπου που εξαιρείται ως ωφέλιμος για τη διατροφή ή την αναπαραγωγή αρκετών ειδών, μια και τα είδη αυτά αποφεύγουν τη χρήση τέτοιων περιοχών.
• Το μέγεθος των ανεμογεννητριών παίζει σημαντικό ρόλο στις απώλειες στα πουλιά. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση της αντικατάστασης των παλαιότερων μικρότερων ανεμογεννητριών με μεγαλύτερες. Αυτό εκτιμάται ότι μειώνει τον κίνδυνο σύγκρουσης κατά τις καθημερινές πτήσεις τους. Παράλληλα, βέβαια, αυξάνεται ο κίνδυνος κατά τις περιόδους μετανάστευσής τους καθώς κρίνεται ότι εγκαταστάσεις που κυμαίνονται σε ύψος κοντά στα 150 μέτρα βρίσκονται κοντά στο ύψος που κάποια είδη ταξιδεύουν τη νύχτα. Συνεπώς η επιλογή του σημείου εγκατάστασης του αιολικού πάρκου είναι παράμετρος μεγάλης σημασίας που μπορεί να ελαχιστοποιήσει τις επιπτώσεις στην πτηνοπανίδα.
• Ο φωτισμός των πύργων των ανεμογεννητριών βρέθηκε ότι είναι από τους σημαντικότερους λόγους που οδηγούν σε συγκρούσεις τα πουλιά. Προτείνεται ο φωτισμός που τοποθετείται να είναι φάροι με λευκό ή κόκκινο φως, με όσο το δυνατόν μικρότερο αριθμό λάμψεων ανά λεπτό. Το χρονικό διάστημα, δηλαδή, κατά το οποίο ο φάρος παραμένει σβηστός να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερο και ταυτόχρονα να χρησιμοποιείται η κατά το δυνατόν μικρότερη ένταση φωτός.
• Η ταχύτητα των λεπίδων παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην αύξηση του κινδύνου σύγκρουσης. Ευτυχώς, οι νεότερες ανεμογεννήτριες χρησιμοποιούν μικρότερο ρυθμό περιστροφής των λεπίδων από τις παλαιότερες. Ένας ρυθμός περιστροφής 15 έως 30 κύκλων ανά λεπτό δίνει στα πουλιά μεγαλύτερη δυνατότητα να τις διακρίνουν και να τις αποφύγουν. Η βαφή των λεπίδων με έντονα χρώματα και σχήματα δεν έδειξε ότι μειώνει τον κίνδυνο σύγκρουσης.
Μέριμνα και σωστή εφαρμογή
Από όλα τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι ο ισχυρισμός πως δεν υφίσταται θέμα αρνητικών επιπτώσεων από τη λειτουργία των αιολικών πάρκων στην πτηνοπανίδα δεν στέκει. Από την άλλη πλευρά, η στροφή προς νέες ανανεώσιμες πηγές «καθαρής» ενέργειας είναι μονόδρομος για όλα τα κράτη. Οι έως τώρα ευρέως χρησιμοποιούμενες πηγές έχει αποδειχθεί ότι δεν είναι καθόλου φιλικές προς το περιβάλλον και ταυτόχρονα η πλέον διαδεδομένη, η καύση του άνθρακα και του πετρελαίου, έχει προκαθορισμένη διάρκεια μια και τα αποθέματα είναι γνωστό πως εξαντλούνται με ταχύ ρυθμό.
Για μια ακόμη φορά, όπως και στις περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες και επεμβάσεις στο περιβάλλον, η σωστή εφαρμογή και η εκ των προτέρων μέριμνα για τις επιπτώσεις που μπορεί να προκύψουν από τις επεμβάσεις που πραγματοποιούμε, είναι αυτές που θα καθορίσουν το πόσο «αθώα» ή «φιλική» προς τη φύση είναι πράγματι η εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας με την εγκατάσταση αιολικών πάρκων.
Γεωπόνου, Ιχθυολόγου PhD
