Η βόσκηση και οι επιδράσεις της στη χλωρίδα και πανίδα
Πολλές συζητήσεις γίνονται τα τελευταία χρόνια για το θέμα «βιοποικιλότητα» και την ανάγκη διατήρησής της. Ποια είναι, όμως, η σχέση τής βιοποικιλότητας με τη βόσκηση που ασκείται από τα ζωικά είδη κάθε περιοχής;
Η βιοποικιλότητα είναι συνυφασμένη με τη «βιολογική ποικιλομορφία». Αναφέρεται στην κατάταξη της ζωής στη γη και περιλαμβάνει τα φυτά, τα ζώα και τα έντομα. Όταν σε μια περιοχή διαβιεί μεγαλύτερος αριθμός ειδών, τότε θεωρείται ότι η περιοχή αυτή έχει μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι μερικές φυσικές κοινωνίες είναι εκ φύσεως λιγότερο ποικιλόμορφες απ’ ό,τι άλλες.
Η σημασία της βιοποικιλότητας
Η μέχρι τώρα γνώση μας για τα οικοσυστήματα είναι στην πραγματικότητα αρκετά φτωχή και για το λόγο αυτό πρέπει να διαφυλάξουμε όλα όσα ακόμα έχουμε. Εάν προστατεύσουμε την ποικιλομορφία της ζωής στη γη, το μέλλον μας ως είδος θα έχει πιθανότητες μεγαλύτερης προστασίας. Για παράδειγμα, πολλά φάρμακα, χωρίς τα οποία η αντιμετώπιση κάποιων ασθενειών θα ήταν αδύνατη, προήλθαν από είδη της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Επίσης, η προστασία της βιοποικιλότητας των δημόσιων εκτάσεων αποτελεί πλέον και δημόσια απαίτηση.
Πώς ωφελείται το ζωικό βασίλειο
Α. Διατροφή ζωικού κεφαλαίου:
Όταν σε μια έκταση υπάρχει μεγάλος αριθμός διαθέσιμων φυτικών ειδών, τότε τα ζώα που βόσκουν έχουν περισσότερα είδη να επιλέξουν για τη διατροφή τους. Έτσι, στα μεγάλης έκτασης λιβάδια, τα βόσκοντα ζώα μπορούν να ρυθμίσουν τις διατροφικές τους συνήθειες, καθώς προχωρά η εποχή της βόσκησης, επιλέγοντας τα σημεία εκείνα όπου εμφανίζονται τα πιο εύγευστα και μεγάλης θρεπτικής αξίας είδη φυτών. Επίσης, ανάλογα με τη σύνθεση της λιβαδικής βλάστησης και τις προτιμήσεις των διαφόρων ειδών ζώων, μπορεί να επιλεγεί το κατάλληλο είδος ή μείξη ειδών ζώων που μπορούν να βοσκήσουν τη συγκεκριμένη έκταση, έτσι ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή παραγωγή ζωικών προϊόντων.
Β. Προστασία από την ξηρασία
Η βιοποικιλότητα διασφαλίζει τις λιβαδικές εκτάσεις από τις δυσμενείς για τα ζώα περιόδους ξηρασίας (ύπαρξη θερμόβιων και ψυχρόβιων φυτών ώστε να υπάρχει διαθέσιμη βοσκήσιμη ύλη καθ’ όλη τη διάρκεια βοσκής), καθώς και τη μακροπρόθεσμη αποδοτικότητα της έκτασης σε παραγωγή ζωικών προϊόντων.
Βόσκηση και βιοποικιλότητα
Εκτάσεις οι οποίες δεν έχουν καλλιεργηθεί και δεν έχουν υποστεί κανενός είδους διαχείριση, καταλαμβάνονται από είδη φυτών χαμηλής θρεπτικής και οικονομικής αξίας και τα οποία, για τους σκοπούς της διαχείρισης, χαρακτηρίζονται ως «ανεπιθύμητα». Εφαρμογή μέτριας έντασης βόσκησης σε αυτές τις περιοχές μπορεί να μειώσει την κυριαρχία αυτών των ειδών και να ευνοήσει την ανάπτυξη άλλων οικολογικά και οικονομικά σημαντικότερων.
Οι ακαλλιέργητες εκτάσεις παράγουν, επίσης, μεγάλες ποσότητες υπολειμμάτων ξηρής ουσίας, τα οποία τείνουν να διαταράξουν την υγιή ανάπτυξη των φυτικών ειδών. Η ανοργανοποίηση της ξηρής ουσίας και η επαναφορά ανόργανων συστατικών στο έδαφος ευνοείται από την άσκηση της βοσκής, όταν βέβαια και οι γενικότερες τοπογραφικές και κλιματικές συνθήκες επιτρέπουν μια τέτοια επέμβαση.
Θετικές επιδράσεις
Σε έρευνες που έχουν γίνει σε βοσκόμενες και μη περιοχές για τις επιπτώσεις της βόσκησης, βρέθηκε ότι η εφαρμογή βόσκησης μέτριας έντασης δεν επέφερε κανένα αρνητικό αποτέλεσμα στη βιοποικιλότητα, τη διαθεσιμότητα θρεπτικών ουσιών από το έδαφος ή την παραγωγικότητα της έκτασης, αλλά αντιθέτως σε πολλές περιπτώσεις συνετέλεσε στη βελτίωση των εδαφικών, υδρολογικών και οικολογικών συνθηκών των περιοχών εφαρμογής της σε σύγκριση με τις μη βοσκούμενες περιοχές.
Η βόσκηση τείνει να είναι ανομοιόμορφη σε μεγάλες λιβαδικές εκτάσεις, λόγω του ότι υπάρχουν θέσεις οι οποίες βόσκονται εντονότερα (θέσεις ύδρευσης, ταΐστρες κ.λπ.) από άλλες οι οποίες βόσκονται ελαφρώς ή και καθόλου. Αυτό δημιουργεί διαφορετικής σύνθεσης φυτοκοινότητες με αποτέλεσμα να αυξάνει η βιοποικιλότητα κατά μήκος της συνολικής έκτασης και να δημιουργείται ένα ευρύ φάσμα οικοτόπων για μια μεγάλη ποικιλία ειδών. Επίσης, οι ποικίλες εντάσεις βοσκής μπορεί να αποτελέσουν έναν ενδεδειγμένο τρόπο για τη διατήρηση της τοπικής βιοποικιλότητας.
Τα ζωικά είδη και οι προτιμήσεις τους
Μερικά πουλιά και ζώα προτιμούν τις έντονα βοσκόμενες θέσεις των λιβαδικών εκτάσεων. Τέτοιο παράδειγμα αποτελούν πολλά από τα αρπακτικά είδη πτηνών. Αυτά τα πτηνά προτιμούν τις θέσεις απ’ όπου τους δίνεται η δυνατότητα να βλέπουν γύρω τους. Τα τρωκτικά, τα οποία αποτελούν την αγαπημένη τροφή των αρπακτικών πτηνών, τείνουν να αναπτύσσονται περισσότερο στις εντατικά βοσκόμενες περιοχές. Μερικά είδη της άγριας πανίδας επωφελούνται από την εφαρμογή της βόσκησης. Τα ελάφια προσελκύονται στις βοσκημένες εκτάσεις ποολίβαδων νωρίς την άνοιξη, όταν απαιτούν ένα πιο υψηλό επίπεδο φυτικής διατροφής. Επίσης, αρκετά υδρόβια πτηνά και μερικά από τα μικρόσωμα πουλιά προτιμούν εκτάσεις στις οποίες εφαρμόζεται βόσκηση ελαφριάς έντασης. Τέλος, υπάρχουν είδη πανίδας, όπως οι άλκες, που προτιμούν περιοχές όπου η βόσκηση δεν εφαρμόζεται καθόλου.
Σήμερα, τα κτηνοτροφικά ζώα που βόσκουν σε λιβάδια της χαμηλής ζώνης και κυρίως σε ποολίβαδα και φρυγανολίβαδα, δεν ανταγωνίζονται τα εγγενή οπληφόρα είδη. Εντούτοις, στα δασολίβαδα η διατροφή των βοοειδών και κυρίως των γιδιών αποτελείται περισσότερο από 25% από κατανάλωση των βλαστών των δέντρων ή των θάμνων και επομένως σε αυτές τις εκτάσεις τα κτηνοτροφικά ζώα ανταγωνίζονται άμεσα με τους εγγενής πληθυσμούς άγριων ειδών που τρέφονται με βλαστούς, όπως είναι τα ελάφια και οι άλκες.
Αρνητικές επιδράσεις
Ως γενικός κανόνας μπορεί να ειπωθεί ότι η πίεση της βόσκησης ασκεί μεγάλη επίδραση στη βιοποικιλότητα. Όσο μεγαλύτερη είναι η πίεση της βόσκησης τόσο πιο καταστρεπτικές είναι οι συνολικές επιδράσεις της. Παράδειγμα αποτελούν τα δασολίβαδα που έχουν αντικαταστήσει τα υποβαθμισμένα δασικά οικοσυστήματα και έχουν χάσει τη βιοποικιλότητά τους. Οι μεγάλες και έντονα βοσκημένες περιοχές των δασικών λιβαδιών προσφέρουν ελάχιστη ή και καμία αξία για τη διαχείμαση των μεγάλων θηραματικών ειδών και για το λόγο αυτό θα πρέπει να αποφεύγεται η βοσκή των εκτρεφόμενων ζώων σε τέτοιες περιοχές.
Υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο η βόσκηση επιδρά στη βιοποικιλότητα των εντόμων και άλλων μικρών μορφών ζωής.
Βόσκηση και παρόχθιες περιοχές
Κάτω από μέτρια βόσκηση, τα ποδοπατήματα των ζώων δημιουργούν μικρές λεκάνες που καταλαμβάνονται από το νερό, τα ποώδη και τα σπορόφυτα, και ευνοούν τις οικολογικές συνθήκες της περιοχής. Όταν όμως η ένταση της βόσκησης αυξηθεί τότε αυξάνεται και η πίεση που ασκείται στο έδαφος από τα ποδοπατήματα των ζώων, γεγονός που μπορεί να συντελέσει στη διάβρωση του εδάφους. Η εφαρμογή βαριάς βόσκησης σε υγρές παρόχθιες περιοχές μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα και για το λόγο αυτό τα συγκεκριμένα οικοσυστήματα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη σύνεση κατά τη διαχείρισή τους. Οι παρόχθιες περιοχές τείνουν να έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα συγκράτησης μεγάλων αριθμών εγγενών φυτών και ζώων. Η σωστή διαχείριση των παρόχθιων περιοχών μπορεί να αποσκοπεί στη μεγαλύτερη παραγωγή χορτοδοτικών φυτών και στη σταθεροποίηση των εισοδημάτων για τους παραγωγούς ζωικού κεφαλαίου.
Συμπέρασμα
Εν κατακλείδι, η εφαρμογή των ορθών διαχειριστικών δράσεων στα λιβάδια θα πρέπει να μεταφράζεται και ως ένα υγιές επίπεδο βιοποικιλότητας. Η εφαρμογή συστημάτων βόσκησης, τα οποία επιτρέπουν επαρκή περίοδο ανάκαμψης της βλάστησης από τις δυσμενείς συνθήκες, η σωστή εκτίμηση των παραγόντων που επηρεάζουν τις επιπτώσεις της βόσκησης σε κάθε περιοχή (π.χ. κλιματικές συνθήκες, τοπογραφικές συνθήκες, σύνθεση βλάστησης, ιστορική εξέλιξη της έκτασης), μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.
Δασολόγου – Περιβαλλοντολόγου
