Tο τραγικό περιστατικό στο δάσος του Φρακτού στη Δράμα, με τον θάνατο ενός ορειβάτη, για τον οποίο «ενοχοποιήθηκε» μια αρκούδα, έφερε ξανά στην επιφάνεια την άγρια ζωή, που υπάρχει και στη χώρα μας όσο κι αν παραμένει κρυμμένη και εξωτική. Τα μεγάλα θηλαστικά ζώα που διαβιούν στην ελληνική φύση συνήθως αναφέρονται όταν συνδέονται με προβλήματα και καταστροφές: αρκούδες που εισβάλλουν σε χωριά αναζητώντας τροφή, λύκοι που τρώνε κτηνοτροφικά ζώα, αγριογούρουνα που προκαλούν καταστροφές σε καλλιέργειες και οδικά ατυχήματα. Η ομορφιά και ο πλούτος της άγριας ζωής και η ανάγκη της βιοποικιλότητας μένουν συνήθως στο περιθώριο ή καταγράφονται ως καρτ ποστάλ.
Οι αυξητικές τάσεις που καταγράφονται σε ορισμένους από τους πληθυσμούς των μεγάλων άγριων ζώων και στην Ελλάδα (όπως και στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης) θέτουν νέες προκλήσεις.
Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο μεγάλα σαρκοφάγα ζώα, ο λύκος και η αρκούδα (η οποία είναι παμφάγο είδος), τα οποία βρίσκονται σε ευρωπαϊκό καθεστώς προστασίας. Αν και είναι δύσκολη η καταγραφή του πληθυσμού τους, η τάση είναι αυξητική. Η εκτίμηση για την καφέ αρκούδα είναι πως έχει φτάσει το 2023 τα 760 άτομα, από περίπου 500 που ήταν το 2018. Οι δύο μεγαλύτεροι πληθυσμοί της είναι στην οροσειρά της Πίνδου και στην οροσειρά της Ροδόπης, με τις περιοχές που εμφανίζεται να εκτείνονται σε περίπου 37.000 τ. χλμ., με αυξητικές τάσεις.
Ο λύκος, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις, ξεπερνάει τα 2.100 άτομα, με εμφάνιση σε μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής Ελλάδας (70.000-80.000 τ. χλμ). Προηγούμενες αναφορές έκαναν λόγο για περίπου 700 άτομα. «Υπάρχει σημαντική ανάκαμψη του πληθυσμού και φυσική επαναποίκηση περιοχών, όπως στην Πελοπόννησο, όπου τον καταγράψαμε ξανά το 2024. Ωστόσο, δεν μπορεί να γίνει απευθείας σύγκριση με την παλιά μέτρηση, γιατί τώρα χρησιμοποιήθηκε πολύ πιο εντατική μέθοδος καταγραφής», σημειώνει ο δρ Βιολογίας Γιώργος Ηλιόπουλος.
Το σίγουρο είναι πως εξελίσσεται μια σημαντική αλλαγή στην ελληνική ύπαιθρο. «Υπάρχει απόσυρση της ανθρώπινης δραστηριότητας από ορεινές κυρίως περιοχές, αλλά όχι μόνον. Η εγκατάλειψη της ορεινής κτηνοτροφίας, της δασοπονίας, των καλλιεργειών σε υψόμετρα, η εγκατάλειψη γενικά της υπαίθρου δίνει περισσότερο χώρο σε διάφορα είδη. Τα μεγάλα σαρκοφάγα, που αποτελούν την κορυφή της τροφικής αλυσίδας, αφενός δεν περιορίζονται από παραδοσιακές ανθρώπινες δραστηριότητες που ρύθμιζαν τον χώρο, όπως η κτηνοτροφία και η γεωργία, από την άλλη έρχονται πιο κοντά στις κατοικημένες περιοχές για να βρουν τροφή», εξηγεί ο Σπύρος Ψαρούδας, συντονιστής της περιβαλλοντικής οργάνωσης για την άγρια ζωή και τη φύση «Καλλιστώ». «Ταυτόχρονα, τα όρια μεταξύ του αστικού χώρου και της υπαίθρου έρχονται πιο κοντά, καθώς περιορίζεται η ενδιάμεση ζώνη της γεωργίας», συμπληρώνει.
«Το βασικό θέμα είναι η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με την άγρια ζωή και όχι ο αριθμός των ζώων», σημειώνει ο κ. Μπόκαρης. «Δρόμοι, οικισμοί, εκτός σχεδίου δόμηση εισβάλλουν μέσα στους βιοτόπους της άγριας ζωής, δημιουργώντας διάδοχες καταστάσεις που φέρνουν προβλήματα». Από τη μια δηλαδή υπάρχει μεγάλη υποχώρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων (γεωργία, κτηνοτροφία, δασοπονία) που ρύθμιζαν τις σχέσεις με τα άγρια ζώα και τα κρατούσαν σε απόσταση και από την άλλη, αστικού τύπου δραστηριότητες και απροετοίμαστοι άνθρωποι έρχονται κοντά στις περιοχές τους.
Στην Πίνδο
Σε συγκεκριμένες περιοχές υπάρχουν αυξημένες πιέσεις και προκλήσεις. Κτηνοτρόφοι στην Πίνδο μας μίλησαν για επανειλημμένες επιθέσεις λύκων στα κοπάδια τους, με αποτέλεσμα ζημιές, διαρκή ανασφάλεια και οικονομική αιμορραγία, καθώς και οι όροι για αποζημίωση από τον ΕΛΓΑ είναι πολύ «σφικτοί». Για παράδειγμα, πρέπει να βρεθεί το κουφάρι του ζώου, πράγμα καθόλου εύκολο.
«Εχουμε επίγνωση των προβλημάτων και πρέπει η πολιτεία, οι ερευνητές, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις να είναι δίπλα στους πληθυσμούς που πλήττονται και πιέζονται για να βρεθούν λύσεις. Δεν μπορεί να λέμε “τι να κάνουμε, έτσι είναι η φύση”. Ας γνωρίζουμε το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος, χωρίς να προκαλούμε φόβο. Για παράδειγμα, οι αποζημιώσεις για απώλεια κτηνοτροφικού κεφαλαίου από επιθέσεις λύκων είναι σταθερές τα τελευταία χρόνια, στο 1,2 εκατ. ευρώ το έτος, όταν οι αποζημιώσεις για φυσικές καταστροφές σε καλλιέργειες ξεπερνούν τα 250 εκατ., για να έχουμε μια εκτίμηση του μεγέθους», λέει ο κ. Ηλιόπουλος. «Χρειάζεται να επικεντρωθούμε στις λύσεις, κρατώντας την προστασία του λύκου, που ως μεγάλο σαρκοφάγο έχει ρόλο ρυθμιστή στο οικοσύστημα. Απαιτείται πολύπλευρη υποστήριξη και εκπαίδευση των κτηνοτρόφων, με αναπαραγωγή και προμήθεια ειδικών σκυλιών, παροχή ηλεκτρικών φρακτών, άλλων σύγχρονων αποτρεπτικών μεθόδων κ.λπ.».
Ο κ. Ηλιόπουλος υπογραμμίζει την ανάγκη συγκεκριμένων παρεμβάσεων κατόπιν μελέτης, σε καμία περίπτωση αδράνεια. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Πάρνηθας, όπου ο πληθυσμός του κόκκινου ελαφιού πιέζεται ιδιαίτερα, με έναν από τους παράγοντες να είναι και η παρουσία του λύκου. «Το WWF, η “Καλλιστώ”, άλλοι φορείς έχουν προτείνει εδώ και χρόνια μέτρα προστασίας του κόκκινου ελαφιού, που αποτελεί είδος χαρακτηρισμένο ως “κρισίμως κινδυνεύον”, με βασική πλευρά τη διευκόλυνση της ευρύτερης διασποράς του και πέρα από τον εθνικό δρυμό. Δεν έγινε τίποτα», συμπληρώνει. Τώρα έρχεται μια δικαστική εντολή για… απέλαση των λύκων, που είναι ανεφάρμοστη και αδόκιμη.
«Η αρκούδα δεν επιτίθεται στους ανθρώπους, παρά μόνον εάν νιώσει απειλή, ειδικά εάν είναι μητέρα κι έχει κοντά τα μικρά της», ξεκαθαρίζει ο Γιώργος Μερτζάνης, δρ Βιολογίας και επιστημονικός συνεργάτης της «Καλλιστώ». «Οσον αφορά την παρουσία κοντά σε κατοικημένες περιοχές, η έρευνα έχει δείξει πως αφορά δύο κατηγορίες ζώων. Τα θηλυκά με τα μικρά τους, που καταφεύγουν κοντά στη βουή των οικισμών για να αποφύγουν τα αρσενικά, τα οποία ειδικά την αναπαραγωγική περίοδο έχουν τάση να σκοτώνουν τα μικρά, και τις πιο νεαρές αρκούδες μέχρι 2-4 ετών, που είναι πιο άτακτες. Χρονικά αφορά κυρίως την περίοδο από Απρίλιο μέχρι Ιούλιο. Δεν είναι κάθε χρονιά το ίδιο. Φέτος έχουμε μια έξαρση για έναν επιπλέον λόγο: η παραγωγή των κερασιών είναι ελάχιστη, λόγω καιρικής/κλιματικής μεταβολής, με αποτέλεσμα οι αρκούδες να χάνουν ένα βασικό μέρος της διατροφής τους. Ετσι, είναι πιο νευρικές και αναζητούν τροφή. Δυστυχώς, οι χωματερές σε πολλά σημεία και οι μη κατάλληλοι-ανοικτοί κάδοι σκουπιδιών τις φέρνουν πιο κοντά σε οικισμούς», εξηγεί ο κ. Μερτζάνης.
Ανάγκη προστασίας
Παρά την άνοδο του πληθυσμού της αρκούδας, οι επιστήμονες θεωρούν πως δεν πρέπει να αρθεί η προστασία του είδους. «Οι ανθρωπογενείς πιέσεις συνεχίζονται. Η επίσημη καταγραφή για τις απώλειες από λαθροθηρία και τροχαίες συγκρούσεις είναι 10-15 ζώα τον χρόνο, με την πραγματική τιμή να είναι έως και τριπλάσια, ενώ έργα μεγάλης κλίμακας, συμπεριλαμβανομένων και των ΑΠΕ, κατακερματίζουν σημαντικά τμήματα του βιοτόπου. Μόνο από τις σχεδιαζόμενες ΑΠΕ υπολογίζεται ότι θα καταστραφούν γύρω στα 70.000 εκτάρια κρίσιμου ενδιαιτήματος για την αρκούδα», τονίζει ο κ. Μερτζάνης.
