Σωστό ή λάθος;
Η διαχείριση του περιβάλλοντος, είναι κατ΄ ουσία η ανάπτυξη μεθόδων και η εφαρμογή διάφορων θεωριών για να αντιμετωπιστούν με πρακτικό και άμεσο τρόπο τα περιβαλλοντικά προβλήματα, να διατηρηθούν ή να αποκατασταθούν οι φυσικές λειτουργίες, με παράλληλη διερεύνηση τρόπων αντιμετώπισης της υποβάθμισή τους.
Η ορθή διαχείριση του περιβάλλοντος, απαιτεί μία διεπιστημονική προσέγγιση και πρέπει απαραίτητα να περιλαμβάνει στοιχεία από πολλούς κλάδους και διαφορετικές επιστήμες όπως η ζωολογία, η βοτανική, η γενετική, η δασολογία, η φυσική, η χημεία αλλά και επιστήμες όπως η κοινωνιολογία και οι οικονομικές επιστήμες.
Τα φρικτά λάθη του παρελθόντος
Είναι χαρακτηριστικό ότι, τον προηγούμενο αιώνα που οι έννοιες της μελέτης του περιβάλλοντος και των οργανισμών του ήταν στα πρώτα βήματά τους, η έννοια της προστασίας και του σεβασμού των όντων που μελετούνταν, δεν είχε ακόμη αναπτυχθεί και δεν ακολουθούνταν.
Παράδειγμα αποτελεί το περιστατικό που συνέβη το 1892, όταν ομάδα επιστημόνων σε αποστολή στη νήσο Γουαδελούπη, εντόπισε αγέλη οκτώ θαλάσσιων ελεφάντων, είδος που το θεωρούσαν εξαφανισμένο λόγω του εντατικού κυνηγίου του για το λίπος του σώματός του.
Η αντίδραση των επιστημόνων ήταν να πυροβολήσουν και να σκοτώσουν επτά από τους οκτώ θαλάσσιους ελέφαντες, για να τους μεταφέρουν για μελέτη της ανατομίας τους στην Ουάσιγκτον!!!
Αυτό που φαίνεται τώρα ως απίστευτο, θεωρούνταν τόσο από την επιστημονική κοινότητα, όσο και από την κοινή γνώμη ως φυσιολογικό, διότι το έργο της επιστήμης της εποχής ήταν να καταγράψει το φυσικό πλούτο του πλανήτη, χωρίς κανένα προβληματισμό για τη διατήρηση και την προστασία αυτού του πλούτου.
Πρωτοβουλίες εκ των υστέρων
Στην εποχή μας και ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες, ο κόσμος άρχισε να ασχολείται με την προστασία της φύσης και του περιβάλλοντος, μόνο όταν συνειδητοποίησε ότι κάποια πράγματα χάνονται οριστικά και η απώλειά τους επιδρά στην οικονομία και στην ποιότητα της ζωής του.
Μόνο όταν, λόγω οικονομικών απωλειών, όπως της υποβάθμισης της γεωργικής παραγωγής, από την έλλειψη νερού και της υποβάθμισης του εδάφους, ή μέσω ανθρωπιστικών καταστροφών, όπως οι λοιμοί στον Τρίτο κόσμο, ποσοτικοποιήθηκε η ζημιά που είχε προκληθεί στο περιβάλλον έγινε κατανοητό ότι, η φύση δεν είναι μια αστείρευτη πηγή πρώτων υλών προς χρήση της ανθρωπότητας.
Τότε ήταν που δημιουργήθηκαν δύο αρκετά διαφορετικές λογικές αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων.
Τακτικές που ακολουθήθηκαν
Η πρώτη είναι αυτή που αντιμετωπίζει το περιβάλλον ως οικονομικό μέγεθος και εστιάζει στην ανάπτυξη της κατάλληλης τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, οι οποίες θα επιτρέψουν την καλύτερη και πιο ορθολογική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και θα αποτρέψουν την ολοκληρωτική κατάρρευση του οικοσυστήματος και την οριστική απώλεια των πόρων αυτών.
Η δεύτερη είναι πιο οικολογική και συνδέει το θέμα της περιβαλλοντικής υποβάθμισης με το ζήτημα της υποβάθμισης της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων.
Η βασικότερη των επιστημών διαχείρισης του περιβάλλοντος, η οικολογία, είναι αυτή που μελετά τις σχέσεις μεταξύ των διαφορετικών ειδών, καθώς και αυτές που συνάπτονται με το περιβάλλον τους, σχηματίζοντας έτσι μεγαλύτερα αλληλοεξαρτώμενα σύνολα, τα οικοσυστήματα.
Ο τρόπος που μελετώνται αυτά τα σύνολα, μπορεί να είναι δύο κατευθύνσεων.
Μπορεί δηλαδή να μελετηθούν οι επιμέρους πληθυσμοί και να προχωρήσουμε στα μεγαλύτερα σύνολα των βιοκοινοτήτων και των οικοσυστημάτων, ή το αντίστροφο να ξεκινήσει η μελέτη από τα μεγαλύτερα συστήματα και να αναλυθούν στα επιμέρους συστατικά τους, τους πληθυσμούς.
Δύο διαφορετικές σχολές
Οι δύο αυτές δυνατότητες προσέγγισης, δημιούργησαν δύο διαφορετικές σχολές οικολογίας.
Αυτή που εστιάζει στους μεμονωμένους πληθυσμούς και όχι στο οικοσύστημα και ονομάζεται πληθυσμιακή και αυτή που εστιάζει στο σύνολο του οικοσυστήματος και ονομάζεται οικολογία συστημάτων.
Η πληθυσμιακή οικολογία, προσπαθεί να προβλέψει και να ερμηνεύσει την εξέλιξη και την πορεία ενός πληθυσμού μέσα στο χρόνο, υπολογίζοντας ρυθμούς γεννήσεων και θανάτων, τους παράγοντες που τους επηρεάζουν, τους ανταγωνιστές και τους εχθρούς του πληθυσμού, καθώς και την επάρκεια των περιβαλλοντικών πόρων.
Στη συνέχεια, θεωρεί ότι η μελέτη του οικοσυστήματος θα προκύψει από την άθροιση των επιμέρους μελετών των πληθυσμών που το αποτελούν.
Απαραίτητος ο συνδυασμός θεωρήσεων
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή που θεωρεί πως, η οποιαδήποτε μείωση του πληθυσμού ενός σαρκοφάγου είδους (λόγω κυνηγίου, ασθένειας κλπ.), θα οδηγήσει με τη σειρά της σε αύξηση του πληθυσμού των φυτοφάγων ειδών που αποτελούσαν τη λεία του, και αντίστοιχα σε καταστροφή της βλάστησης της περιοχής, λόγω της υπερβόσκησης από τα φυτοφάγα είδη.
Η οικολογία των συστημάτων, από την άλλη πλευρά, αντιμετωπίζει το οικοσύστημα ως σύνολο που συμπεριφέρεται διαφορετικά από ότι το καθένα επιμέρους στοιχείο του και τα βασικά και ουσιαστικά μεγέθη, είναι η ενέργεια που ρέει προς το σύστημα αυτό και η ενέργεια που κινείται μέσα στο σύστημα μέσω της τροφικής αλυσίδας, αδιαφορώντας για τους επιμέρους πληθυσμούς.
Παρότι οι δύο αυτές θεωρήσεις ήταν σε αντιπαλότητα τις τελευταίες δεκαετίες, το τελευταίο διάστημα οι ερευνητές αποδέχονται ότι για τη διαχείριση του περιβάλλοντος και των ειδών του, απαιτείται να συνδυάζονται οι διαφορετικές αυτές θεωρήσεις ανάλογα με το αντικείμενο της έρευνας, το στόχο της και το υπόβαθρο του ερευνητή.
Όχι στα γρήγορα συμπεράσματα
Η φύση αποτελείται από πολλές και πολύπλοκες σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και των ειδών που την απαρτίζουν. Η αλλαγή στη συμπεριφορά και τη δράση κάποιου από αυτούς είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα επηρεάσει και τους υπόλοιπους, βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα.
Αυτή όμως η επιρροή και η έντασή της, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη δομή του συγκεκριμένου οικοσυστήματος στο οποίο λαμβάνει χώρα η διαταραχή και δεν είναι σωστό να γίνονται γενικεύσεις ή να εξάγονται εύκολα συμπεράσματα.
Τα περιβαλλοντικά προβλήματα, έχουν πολλές και βαθύτερες πηγές και απαιτούν πιο συνδυασμένες λύσεις από απλές απαγορεύσεις και στοχοποίηση κάποιων εύκολων στόχων.
Η μείωση του πληθυσμού ενός είδους πουλιού δεν μπορεί να οφείλεται στη θανάτωση, τυχαία ή σκόπιμα, κάποιων ατόμων κατά το κυνήγι του ή από ατυχήματα. Έχει πολύ βαθύτερα αίτια, όπως αναλύθηκε παραπάνω, και για να αντιμετωπιστεί απαιτείται προσεκτική ανάλυση των πολύπλοκων σχέσεων που διέπουν τον πληθυσμό αυτό.
Η φύση δεν μπορεί να επανέλθει από «μόνη της»
Στον περισσότερο κόσμο, αλλά και σε όσους προσπαθούν να αντιμετωπίσουν επιδερμικά τα ζητήματα του περιβάλλοντος και της φύσης, επικρατεί πολλές φορές η αντίληψη και η πεποίθηση ότι «η φύση πάντα ξέρει καλύτερα» και αν την αφήσουμε ήσυχη θα επανέλθει «από μόνη της».
Ξεχνάμε από υπερβάλλουσα «φυσιολαγνεία» ότι μέρος της φύσης και των διεργασιών της, αποτελεί και ο άνθρωπος επί χιλιετηρίδες και έχει παίξει ενεργό και σημαντικό ρόλο στην έως τώρα εικόνα της.
Έχει υποχρέωση, τώρα που διαθέτει το όποιο επιστημονικό υπόβαθρο έχει κατακτήσει, να εμπλακεί διαχειριστικά στη διαμόρφωση της μελλοντικής κατάστασης του περιβάλλοντος και της φύσης, διορθώνοντας λάθη ή ζημιές που έχουν προκληθεί και οδηγώντας τη προς μία βιώσιμη κατάσταση, ανάλογη με τις σημερινές απαιτήσεις του συνόλου στο οποίο και ο ίδιος ανήκει.
Γεωπόνου – Ιχθυολόγου
