Πώς διαμορφώθηκε στο νεοελληνικό κράτος
Η ηθική σχετικότητα της εποχής μας, στην οποία αναφερθήκαμε στο προηγούμενο άρθρο μας, δε θα
μπορούσε παρά να επιδράσει και στο κυνήγι και φυσικά στη διάδοση των ηθικών αρχών που συνθέτουν την κυνηγετική συνείδηση. Πώς όμως φτάσαμε ως εδώ; Ποιοι λόγοι διαμόρφωσαν την υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα;
Η ηθική σχετικότητα, εκτός από την αρνητική της επίδραση, την οποία όλοι βιώνουμε, δρα παράλληλα με την υπερκατανάλωση, το σκληρό ανταγωνισμό και άλλα φαινόμενα και πληγές του σύγχρονου κόσμου, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση χαρακτήρων κυνηγών με ποιοτικά χαρακτηριστικά διαφορετικά όλων των προηγούμενων εποχών. Αν και αναμφίβολα τα κρούσματα λαθροθηρίας έχουν μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά τη λειτουργία της Ομοσπονδιακής Θηροφυλακής, εντούτοις έχουν ξεπηδήσει νέες μορφές για ένα φαινόμενο, που αν και είναι παλιό, φαίνεται να μεταλλάσσεται σαν τους ιούς που εξελικτικά προσαρμόζονται στα ισχυρά αντιβιοτικά των νοσοκομείων.
Το φαινόμενο που μελετάμε και έχει να κάνει με το κυνήγι έξω από τους ηθικούς κανόνες που το συνοδεύουν, η έλλειψη δηλαδή της κυνηγετικής συνείδησης, στις μέρες μας εκφράζεται με πολλούς τρόπους. Όπου υπάρχει έντονος ο φόβος της τιμωρίας από το νόμο και δεν μπορεί να εκφραστεί μέσα από παραβατικές συμπεριφορές, η έλλειψη αυτή επιμένει να εκφράζεται μέσα από συμπεριφορές όπου κάποιοι κυνηγούν έξω από κάθε ηθικό κανόνα, αδιαφορώντας για τον κόπο του αγρότη, προσβάλλοντας τους συναδέλφους τους και εκδηλώνοντας μια μανία ακόρεστη με ιδιαίτερα αρνητικό αντίκτυπο για όλους μας, αλλά και για την άγρια ζωή. Ποιοι είναι οι λόγοι που ωθούν ορισμένους σε αυτές τις συμπεριφορές; Πόση σημασία έχει η κυνηγετική συνείδηση στην εποχή μας;
Πραγματική απειλή
Τα ερωτήματα αυτά θα προσπαθήσουμε να τα απαντήσουμε μέσα από την ολοκλήρωση αυτής της σειράς των άρθρων. Ωστόσο, θα μπορούσαμε να δούμε, συνοπτικά επί του παρόντος, τους σημαντικότερους λόγους που δημιούργησαν αυτούς τους χαρακτήρες μέσα από την ιστορική τους εξέλιξη, κάνοντας αναγκαστικά ορισμένες γενικεύσεις.
Το κυνήγι έξω από κάθε ηθικό κανόνα ή αρχή αποτελεί μια πραγματική απειλή, η οποία όμως δεν είναι και τόσο νέα όσο πολλοί νομίζουν. Ήτανε πάντοτε παρούσα σε όλες τις γνωστές ιστορικές περιόδους, από την εποχή του μυθικού βασιλιά Νεμρώδ μέχρι την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, όπου εκεί αξίζει να σταθούμε λίγο, γιατί πρόκειται για μια περίοδο που επηρέασε καθοριστικά τη διάδοση των ηθικών κανόνων και την κυνηγετική πρακτική μέχρι της μέρες μας.
Στις απαρχές του νεοελληνικού κράτους
Πρόκειται για μια αρκετά σκοτεινή για το φυσικό περιβάλλον και το κυνήγι περίοδο που χαρακτηρίζεται από τη σταδιακή επέκταση των ελληνικών συνόρων και την άνευ όρων εκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος των περιοχών που προσαρτώνται από τους φτωχούς και καταπιεσμένους για πολλά χρόνια Έλληνες οι οποίοι, όμως, αγαπούσαν απαράμιλλα το κυνήγι. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι πέρασαν σχεδόν 100 ολόκληρα χρόνια μέχρι το 1929 οπότε ψηφίστηκαν οι πρώτοι θηρευτικοί νόμοι και οι οποίοι δυστυχώς είτε ψηφίστηκαν είτε όχι, είχαν ελάχιστη πρακτική εφαρμογή.
Το κυνήγι ασκούταν παντού στην επικράτεια, με κάθε τρόπο και μέσο, σε κάθε εποχή, πολύ συχνά για εμπορία, και οι παγίδες, οι θηλιές και τα αγκίστρια αποτελούσαν την καθημερινή ασχολία πολλών επαρχιωτών. Πρόκειται για μια εποχή κατά την οποία σταδιακά εξαφανίζεται ένας απαράμιλλος θηραματικός πλούτος που υπήρχε επί τουρκοκρατίας από πολλές περιοχές της Ελλάδας, αρχής γενομένης με τα ανώτερα θηλαστικά, όπως το ελάφι, το οποίο ακολούθησαν και άλλα είδη όπως το πλατώνι, το ζαρκάδι, το αγριοκάτσικο, ο αγριόχοιρος, και αργότερα τα πουλιά όπως η πεδινή πέρδικα, ο φασιανός ή τα φαζάνια, όπως τα ήξεραν οι περισσότεροι, και άλλα σε τοπικό επίπεδο.
Η κουλτούρα των… απεριορίστων καρπώσεων
Δεδομένου ότι όλες αυτές οι πρακτικές γινόντουσαν κυρίως για λόγους επιβίωσης και βιοπορισμού, απολάμβαναν της κοινωνικής αποδοχής και αυτό συνεχίστηκε και στις αρχές του 20ου αιώνα και πολύ αργότερα, κάτω από τα μάτια της αδιάφορης αγροφυλακής και της αστυνομίας για τις οποίες αρκούσε ένα πεσκέσι λαγός ή ένα κοφίνι τσίχλες και αυτομάτως οι όποιες θηρευτικές παραβάσεις ήσαν σαν ουδέποτε γενόμενες. Ενώ υπήρχαν σαφείς ηθικές αρχές που ρυθμίζανε τη συμπεριφορά μεταξύ των ανθρώπων – κυνηγών, είναι γεγονός ότι δεν ήτανε διαδεδομένες -ή ίσως αποτελούσαν μια ανεπίτρεπτη πολυτέλεια για την εποχή- οι ηθικές αρχές που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά των κυνηγών προς την άγρια ζωή.
Οι όποιες ηθικές απαγορεύσεις αναφέρονταν στο σεβασμό των άγριων ζώων όταν έπιναν νερό ή όταν ήταν νεαρά, σταδιακά χάνονται λόγω της φτώχειας και της αμορφωσιάς, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να κυνηγούν επίτηδες στις πηγές «για να μην πάει χαμένο το φυσέκι». Παραμένει βέβαια η τιμητική διάκριση για τον καλύτερο κυνηγό, ωστόσο ο καλύτερος ήταν αυτός που σκότωνε τα περισσότερα θηράματα, ανεξαρτήτως του τρόπου και των μέσων που χρησιμοποιούσε. Η Ελλάδα, όντας στο σταυροδρόμι των αποδημητικών πουλιών, στήριξε για πολλά χρόνια την οικονομία των φτωχών της νοικοκυριών στην άνευ όρων εκμετάλλευσή τους, όταν ξαφνικά πλημμύριζαν κατά χιλιάδες τους ξερότοπους και τους βάλτους της χώρας και μετά εξαφανιζόντουσαν ως δια μαγείας. Διαμορφώθηκε έτσι η κουλτούρα των απεριορίστων καρπώσεων η οποία είχε λάβει τη μορφή της παράδοσης σε διάφορες περιοχές της χώρας και έπλασε πολλούς χαρακτήρες ανθρώπων.
Η αδυναμία προσαρμογής
Μόνο που ο άνθρωπος, στο πλαίσιο της παράδοσης, κινείται με έναν τρόπο μοναδικό χωρίς να επικαλείται τη λογική του, και έτσι συχνά δεν προσαρμόζεται ή ακόμη έρχεται σε αντίθεση με τις καινούργιες συνθήκες. Και οι συνθήκες άλλαξαν δραματικά από εκείνα τα χρόνια. Τα χωριά ερημώθηκαν, οι λίμνες και οι βάλτοι αποξηράνθηκαν, οι αγροί δηλητηριάστηκαν από τα φάρμακα, τα δάση στις πεδιάδες εκχερσώθηκαν και τα θηράματα λιγόστεψαν πολύ. Έτσι το βιοτικό επίπεδο αυξήθηκε κι οι άνθρωποι μαζεύτηκαν στις πόλεις κι οι πόλεις έφτιαξαν τις δικές τους κοινωνίες και οι νέες κοινωνίες έφτιαξαν αυστηρότερους νόμους προσπαθώντας να προστατεύσουν ένα φυσικό περιβάλλον που είχε ήδη χαθεί. Μόνο μερικοί κυνηγοί απέμειναν προσκολλημένοι σε μια κακή νοοτροπία του παρελθόντος, αδυνατώντας να προσαρμοσθούν στα νέα δεδομένα, στις νέες ανάγκες προστασίας της άγριας ζωής που προέκυψαν και στις νέες κοινωνικές απαιτήσεις. Αυτή η δυσκολία ή αδυναμία προσαρμογής δεν ανιχνεύεται μόνο σε ανθρώπους μεγάλης ηλικίας αλλά και σε νεαρά παιδιά που μεγάλωσαν από αυτούς κάτω από τη λαθεμένη καθοδήγησή τους, αφού η μετάδοση λάθος αξιών, (υπερθήρευση χωρίς κανόνες, θανάτωση όσο το δυνατόν περισσότερων άγριων ζώων, συμφέρον) δεν ανακόπηκε με κάποιον τρόπο.
Οι σύγχρονες πληγές των κοινωνιών
Παρ’ όλα αυτά θα ήταν εξαιρετικά απλουστευτικό να ισχυριστούμε ότι τα θλιβερά φαινόμενα που συμβαίνουν γύρω μας σχετίζονται μόνο με την κακή νοοτροπία του παρελθόντος. Φαίνεται ότι έχουν να κάνουν εξίσου με πληγές των σημερινών κοινωνιών που αποκομμένες από τη φύση, έδωσαν βαρύτητα μόνο στο αποτέλεσμα, πίστεψαν στο κέρδος, στο σκληρό ανταγωνισμό, ενθάρρυναν το εγώ και το προσωπικό όφελος και ώθησαν τον άνθρωπο στην απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών.
