τα οικοσυστήματα της χώρας βρίσκονται σε ευαίσθητη ισορροπία, όσον αφορά στους βιοτικούς και αβιοτικούς τους παράγοντες, λόγω των αλόγιστων ανθρωπογενών παρεμβάσεων και των φυσικών κινδύνων που αντιμετωπίζουν
Σε άλλες χώρες, όπως η Γαλλία, η Γερμανία και οι Η.Π.Α., το γεγονός της υποβάθμισης των οικοσυστημάτων έγινε πολύ νωρίς αντιληπτό και οι κυνηγετικοί φορείς δραστηριοποιήθηκαν άμεσα, με δικούς τους πόρους, κρατική ή κοινοτική χρηματοδότηση, κατάφεραν να αναβαθμίσουν με έργα τούς βιοτόπους τους και να απολαύσουν τους καρπούς των προσπαθειών τους λίγο αργότερα, εφαρμόζοντας τις αρχές της ορθολογικής διαχείρισης και της αειφορικής κάρπωσης του θηραματικού κεφαλαίου.
Επιτέλους σήμερα και στον Ελλαδικό χώρο, στο πλαίσιο υλοποίησης του τρίτου κοινοτικού πλαισίου στήριξης, στο πρόγραμμα για την ανασυγκρότηση της υπαίθρου, προβλέπονται δράσεις αναβάθμισης των βιοτόπων προς όφελος της πανίδας.
Με την υλοποίηση του συγκεκριμένου έργου επιδιώκεται η ανάπτυξη της πανίδας σε επιλεγμένες περιοχές της χώρας, μέσω ενός ολοκληρωμένου και επιστημονικά τεκμηριωμένου σχεδίου, το οποίο είναι συμβατό με την Εθνική και Κοινοτική Νομοθεσία για την αειφόρο διαχείριση του περιβάλλοντος.
Ειδικότερα, το έργο θα μπορούσε να υλοποιηθεί σε περιοχές στις οποίες δεν ισχύει απαγόρευση της θήρας και περιλαμβάνει:
Α. Εκπόνηση Ολοκληρωμένου Διαχειριστικού Σχεδίου:
• Aπεικόνιση της γαιο-ικανότητας και γαιο-καταλληλότητας της περιοχής.
• Σύστημα καταγραφής των ειδών της πανίδας.
• Σύστημα παρακολούθησης της τάσης των αναπαραγωγικών αποθεμάτων της πανίδας.
• Κινητοποίηση Θηροφυλακής των Κυνηγετικών Οργανώσεων και συνεργασία με θηροφύλακες των Δασικών Υπηρεσιών προς αποφυγή λαθροθηρίας και εν γένει ανθρωπογενών δραστηριοτήτων υποβάθμισης του περιβάλλοντος.
• Προσδιορισμός φυτοκομικών έργων βελτίωσης (π.χ. σπορές λειβαδικών φυτών κ.λπ.).
• Εγκατάσταση φυσικών φρακτών με κατάλληλα είδη θάμνων.
• Προσδιορισμός τεχνικών έργων βελτίωσης, με την εγκατάσταση ειδικών ποτίστρων, ταΐστρων, τεχνητών φωλεών, κ.λπ.
• Κατασκευή ειδικών παρατηρητηρίων, από ξύλο ή πέτρα, για πρόληψη πυρκαγιών, εκπαίδευση ή ψυχαγωγία επισκεπτών στο πλαίσιο της ανάπτυξης του αγροτουρισμού.
• Κατασκευή μονοπατιών από πέτρα που θα συνδέουν τα ειδικά παρατηρητήρια.
• Σήμανση με καταγραφή σε πινακίδες των κυρίαρχων ειδών πανίδας της περιοχής.
Β. Κατασκευές – παρεμβάσεις. Εφαρμογή του Διαχειριστικού Σχεδίου
Β1. Βελτίωση βιοτόπων με μικρά τεχνικά έργα
Για τη βελτίωση των βιοτόπων απαιτείται η κατασκευή κάποιων απλών τεχνικών έργων, με σκοπό την απόδοση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης στην άγρια πανίδα.
Οι καλύτερες αυτές συνθήκες αφορούν αφ’ ενός στην παροχή νερού τις περιόδους ξηρασίας και αφ’ ετέρου στην τροφή τις περιόδους κακοκαιρίας. Πρέπει, δε, να λαμβάνεται ιδιαίτερη μέριμνα για τη συντήρηση και προφύλαξη των προτεινόμενων κατασκευών.
Όλες οι κατασκευές θα εξυπηρετούν το σκοπό για τον οποίο επιλέγονται, να γίνονται με υλικά καλής ποιότητας, να ελέγχονται και να συντηρούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Επίσης, όπου αυτό δεν αποβαίνει σε βάρος της λειτουργικότητας της κατασκευής, τα υλικά που χρησιμοποιούνται να είναι προσαρμοσμένα στο περιβάλλον, στα χρώματά του και στις γραμμές του.
Β2. Φυτικοί φράχτες
Η ύπαρξη των φυτικών φραχτών παίζει σημαντικό ρόλο στην παρουσία και την πληθυσμιακή πυκνότητα πολλών ειδών της άγριας πανίδας. Στους φυτικούς φράχτες τα διάφορα ζωικά είδη εξασφαλίζουν όχι μόνο τροφή, αλλά κυρίως κάλυψη προστασίας και απόκρυψης. Η απουσία των φραχτών αυτών καθιστά αδύνατη την παρουσία των ειδών της άγριας πανίδας και τη μη χρησιμοποίηση της διαθέσιμης τροφής, τόσο των γεωργικών όσο και των λιβαδικών εκτάσεων. Η παρατηρούμενη, π.χ., μείωση της πεδινής πέρδικας σε πολλές περιοχές οφείλεται, μεταξύ των άλλων, στο ότι οι εκτεταμένες μονοκαλλιέργειες στερούνται σήμερα σε μεγάλο βαθμό φυτικών φραχτών, καθώς και μικρών χέρσων αγρών, όπου το είδος αυτό θα μπορούσε να αναπαραχθεί επιτυχώς.
Η δημιουργία φυτικών φραχτών, με κατάλληλα είδη θάμνων και δέντρων, σε 4 έως 5 σειρές περιμετρικά των αγρών και των λιβαδιών, πέρα από την αντιανεμική προστασία τους, προσφέρει άριστο βιότοπο για την εγκατάσταση πολλών ειδών της άγριας πανίδας (κυρίως ωδικών) και ευνοεί την ανάπτυξη των πληθυσμών τους. Τα επιλεγόμενα φυτικά είδη θα πρέπει να αντέχουν στις κλιματικές συνθήκες της περιοχής και προτιμούνται τα είδη εκείνα που παράγουν τροφή για τα ζώα.
Συνήθως, οι φράχτες αυτοί θα πρέπει να έχουν εξωτερικά 1-2 σειρές κωνοφόρων, μια σειρά από ένα ή περισσότερα είδη πλατύφυλλων και εσωτερικά 2 σειρές θάμνων ή μικρού ύψους δέντρων.
Β3. Κατασκευή Ποτίστρων
Όλα τα είδη της άγριας πανίδας υποφέρουν από την έλλειψη νερού, κατά τις ξηρές περιόδους και ιδιαίτερα όταν αυτές συμπίπτουν με την περίοδο αναπαραγωγής. Η τεχνητή παροχή νερού ή η εκμετάλλευση των λιγοστών βροχοπτώσεων (ομβροσυλλέκτες) δίνουν εξαιρετικά αποτελέσματα στην επιτυχία της αναπαραγωγής και αυξάνουν τη ζωοχωρητικότητα του βιοτόπου.
Τα τεχνικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν σχετικά με τις ποτίστρες επικεντρώνονται:
• Στη συλλογή του νερού, όταν πρόκειται για ομβροσυλλέκτες ή στην τροφοδοσία τους από υπάρχουσες παροχές, τις οποίες το θήραμα δεν μπορεί να αξιοποιήσει (κτηνοτροφικές ποτίστρες, υδρομαστεύσεις, υπόγεια αρδευτικά δίκτυα κ.λπ.).
• Στη διατήρηση του συλλεχθέντος ύδατος για όσο το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, σε υγιή κατάσταση, χωρίς τον κίνδυνο να γίνει εστία μολύνσεων.
• Στη συντήρηση των κατασκευών (καθάρισμα, αποκατάσταση ζημιών) και την προστασία τους από εξωγενείς παράγοντες (κτηνοτροφικά ζώα κ.λπ.).
Πρέπει να τονιστεί ότι πριν προχωρήσει η κατασκευή καινούργιων ποτίστρων πρέπει να εξαντληθούν οι δυνατότητες εκμετάλλευσης:
• Των μικρών φυσικών πηγών που παραμένουν ανεκμετάλλευτες, ίσως διότι είναι ασύμφορη η εκμετάλλευσή τους για άλλες χρήσεις, με έργα μικρής κλίμακας που ο προϋπολογισμός τους δεν θα ξεπερνά τα λίγα ημερομίσθια. Μια μικρή περιποίηση τέτοιων πηγών δίνει θαυμάσια αποτελέσματα.
• Των εγκαταλειμμένων από τη γεωργία χωμάτινων ομβροδεξαμενών (γκιόλες ή μπάρες). Η περιποίησή τους περιλαμβάνει το καθάρισμά τους από τυχόν σκουπίδια ή μπάζα και μια πιθανή επαναδιευθέτηση των κλίσεων του εδάφους για τη συλλογή του νερού.
• Κατασκευή μικρών φραγμάτων σε κοίτες ρεμάτων τα οποία θα συγκρατούν στα ανάντι κάποιες ποσότητες νερού αρκετούς μήνες το χρόνο. Αυτά τα φράγματα θα έχουν μήκος έως 2 μέτρα και ύψος έως 1 μέτρο. Τα υλικά κατασκευής θα προέρχονται από θέσεις πλησίον της κατασκευής και θα είναι πέτρες και κλαδιά.
Β4. Ζώνες ειδικής σποράς για θήραμα
Οι ζώνες ειδικής σποράς είναι ζώνες στις οποίες εφαρμόζονται, με αμειψισπορά, καλλιέργειες μειγμάτων με βάση το σιτάρι, το κριθάρι, τη δάκτυλη, τα ψυχανθή (τριφύλλι, μηδική κ.λπ.). Οι διαφορετικές αυτές καλλιέργειες πρέπει να είναι σπαρμένες πολύ αραιότερα από τις κανονικές αγροτικές καλλιέργειες.
Τα είδη που προτείνονται είναι κοινά και γνωστά σε όλους και συνιστούν απλές παρεμβάσεις οι οποίες έχουν θετικά αποτελέσματα στους πληθυσμούς των θηραμάτων. Παράλληλα, με τις παρεμβάσεις αυτές διασπάται η ομοιομορφία των κλασικών αγροτικών καλλιεργειών από άποψη ειδών (δεν είναι σπάνια εικόνα, δυο και τρεις χιλιάδες στρέμματα να καλύπτονται από ένα είδος φυτού – καλαμπόκι, βαμβάκι ή σιτάρι), αλλά και από άποψη επεμβάσεων (ζιζανιοκτονία, εντομοκτονία, ισχυρή λίπανση, μηχανική κατεργασία του εδάφους). Επίσης, σημαντικό για την άγρια πανίδα είναι η σπορά με τα παραπάνω μείγματα σπόρων και αγρών, που έχουν εδώ και πολλά χρόνια εγκαταλειφθεί.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι είναι δυνατό να υπάρχουν θεαματικά αποτελέσματα στις περιοχές παρέμβασης, επεμβαίνοντας σε ένα μικρό μέρος της συνολικής έκτασης. Άλλωστε, τονίζεται ότι σκοπός δεν είναι η μεγιστοποίηση των αποδόσεων, όπου εκεί θα έπρεπε να εφαρμοστούν σχολαστικά οι επιταγές της γεωπονικής επιστήμης, αλλά η προσφορά τροφής και κάλυψης στο θήραμα σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Οι ποσότητες για σπορά (κιλά σπόρου/στρέμμα) που θα προταθούν είναι μικρότερες από αυτές που προορίζονται για κανονικές αγροτικές καλλιέργειες. Αυτό γίνεται διότι αφ’ ενός πρέπει να καλύπτονται οι ανάγκες του θηράματος για κάλυψη και αφ’ ετέρου να διευκολύνεται η κυκλοφορία του και να αποφεύγεται η παρατεταμένη παραμονή της υγρασίας στο έδαφος.
Γ. Παρακολούθηση – monitoring των υπό διαχείριση περιοχών
Γ1. Καταγραφή της κυνηγετικής κάρπωσης
Για τη συλλογή των στοιχείων τυπώνεται κάθε χρόνο ένα ειδικά σχεδιασμένο έντυπο το «Στατιστικό ερωτηματολόγιο κυνηγού». Οι κυνηγοί το συμπληρώνουν κάθε φορά κατά το τέλος της κυνηγετικής εξόδου, υπό μορφή συνέντευξης που παραχωρούν σε εξειδικευμένα άτομα, στη συνέχεια επιστρέφουν τα ερωτηματολόγια σε ομάδα ειδικών επιστημόνων, η οποία επεξεργάζεται με ηλεκτρονικό υπολογιστή τα στοιχεία και εξάγει τα αποτελέσματα με στόχο:
• Να προσδιοριστούν αριθμητικά οι δείκτες θηραματικής αφθονίας, ώστε συγκρινόμενοι στατιστικά, από χρόνο σε χρόνο, να εξάγονται συμπεράσματα για την πορεία των θηραματικών πληθυσμών (αύξηση ή μείωση).
• Να καταγραφούν διάφορα χαρακτηριστικά της κυνηγετικής δραστηριότητας (κυνηγετική ζήτηση κατά θήραμα και γεωγραφική περιφέρεια, μέσος αριθμός εξορμήσεων ανά κυνηγό το χρόνο κ.ά.).
Γ2. Eκτίμηση (καταμέτρησης) πληθυσμού ειδών της άγριας πανίδας.
Η γνώση του μεγέθους του πληθυσμού ενός ζωικού είδους αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ορθολογική διαχείρισή του. Με βάση το στοιχείο αυτό μπορούμε να υπολογίσουμε τη ζωοχωρητικότητα της υπό διαχείριση περιοχής, να εκτιμήσουμε την αποτελεσματικότητα των διαχειριστικών μέτρων και να συγκρίνουμε την παραγωγικότητα διαφόρων βιοτόπων. Η εκτίμηση του πληθυσμού των άγριων ζώων παρουσιάζει σημαντικές δυσκολίες που οφείλονται κυρίως στη συνεχή μετακίνησή τους, την κρυπτική τους συμπεριφορά κ.λπ. Ανάλογα με το είδος και το βιότοπο που ζει κάθε είδος, ο πληθυσμός του μπορεί να καταγραφεί ή να εκτιμηθεί με δειγματοληψία.
Αν ο πληθυσμός είναι σχετικά μικρός, τα άτομά του είναι αρκετά μεγάλα (π.χ. ζαρκαδια, ελάφια), ζουν σε αγέλες και σ’ ανοιχτές περιοχές ή περιορισμένο χώρο (νησιά), τότε μπορούμε να κάνουμε καταμέτρηση των ατόμων του και εφόσον η έκταση που ζει είναι γνωστή, μπορούμε να υπολογίσουμε την πυκνότητά του.
Όταν δεν πληρούνται οι παραπάνω προϋποθέσεις, τότε κάνουμε εκτίμηση της πληθυσμιακής του πυκνότητας με δειγματοληψίες σε τυχαίες ή συστηματικά επιλεχθείσες περιοχές και στη συνέχεια υπολογίζουμε το μέγεθός του με βάση τη συνολική έκταση που καταλαμβάνει.
Σε περιπτώσεις μεγάλων περιοχών και για είδη που είναι εύκολη η παρατήρησή τους, τότε κάνουμε εκτίμηση της σχετικής αφθονίας του πληθυσμού με τη χρησιμοποίηση δεικτών αφθονίας του πληθυσμού, οι οποίοι εκφράζουν τον αριθμό ατόμων ανά μονάδα δειγματοληπτικής προσπάθειας (π.χ. αριθμός παρατηρηθέντων φασιανών, ανά χιλιόμετρο διαδρομής). Με βάσει τους δείκτες αυτούς μπορούμε να κάνουμε ποσοτικές συγκρίσεις πληθυσμών σε διαφορετικές περιοχές ή να εκτιμήσουμε διαχρονικά τις πληθυσμιακές μεταβολές.
Για να έχουμε συγκριτικά πληθυσμιακά στοιχεία, πρέπει η μέθοδος που επιλέξαμε, για την εκτίμηση του πληθυσμού, να ξαναχρησιμοποιηθεί στην επόμενη δειγματοληψία, ώστε τυχόν λάθος της πρώτης εκτίμησης του πληθυσμού (υποεκτίμηση ή υπερεκτίμηση) να επηρεάσει ανάλογα το αποτέλεσμα της δεύτερης, χωρίς όμως να επηρεασθεί η τάση εξέλιξής του (ανοδική, σταθερή ή πτωτική).
Οι πληθυσμιακές καταμετρήσεις διενεργούνται σε καθορισμένες χρονικές περιόδους από εξειδικευμένους παρατηρητές, οι οποίοι συλλέγουν τα στοιχεία υπαίθρου, στη συνέχεια αυτά τα στοιχεία τα επεξεργάζεται επιστημονική ομάδα.
Στόχοι του έργου
Η υλοποίηση του έργου, σε επιλεγμένες περιοχές, θα έχει τους ακόλουθους στόχους:
• Διατήρηση της βιοποικιλότητας των οικοσυστημάτων.
• Διατήρηση των θηραματικών πληθυσμών σε επίπεδα ικανά να παράγουν θηρεύσιμα πλεονάσματα στο διηνεκές, τα οποία δια μέσου της κυνηγετικής δραστηριότητας θα αποφέρουν οικονομικά και κοινωνικά οφέλη στην ευρύτερη περιοχή.
• Προστασία και ανάπτυξη των υπό εξαφάνιση ειδών της πανίδας.
• Βελτίωση της λιβαδικής – θηραματικής χλωρίδας.
• Προστασία των οικοσυστημάτων.
• Ανεμπόδιστη αναπαραγωγική εξέλιξη των πληθυσμών της πανίδας.
• Δημιουργία θέσεων εργασίας στους κατοίκους των απομονωμένων περιοχών.
• Δημιουργία πρόσθετων εισοδημάτων στους κατοίκους της περιοχής, μέσω της δυνατότητας ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών αγροτικού τουρισμού, ειδικότερα κυνηγετικού τουρισμού.
Το έργο θα συμβάλλει στην επίτευξη των ακόλουθων στόχων του Γ΄ Κ.Π.Σ.
• Αναβάθμιση των φυσικών οικοσυστημάτων και των περιοχών οικολογικού ενδιαφέροντος (δάση, υγροβιότοποι, περιοχές φυσικού κάλλους, τοπία, φαράγγια, κ.λπ.) στα πλαίσια της ορθολογικής διαχείρισής τους, με βάση τις αρχές της αειφορικής ανάπτυξης, προκειμένου να προκαλέσουν πόλο έλξης επισκεπτών, με άμεσες θετικές επιπτώσεις στην τοπική οικονομία.
• Περιβαλλοντική αποκατάσταση περιοχών, οι οποίες έχουν οικολογική σημασία και έχουν υποβαθμιστεί από ασύμβατες, προς το χαρακτήρα τους, χρήσεις.
Η ευκαιρία που δίνεται σήμερα στην Ελληνική φύση είναι μοναδική, βρίσκεται στα χέρια των οργανώσεων, όπως είναι οι κυνηγετικές, η Τοπική Αυτοδιοίκηση κ.ά., που έχουν τη δυνατότητα να υλοποιήσουν τα εν λόγω έργα. Θα πρέπει να την εκμεταλλευτούμε στο έπακρο και να αρχίσουμε και εμείς, όπως και άλλες αναπτυγμένες χώρες, να απολαμβάνουμε τους καρπούς των προσπαθειών και των επενδύσεων μας στον τομέα της προστασίας και αναβάθμισης του φυσικού περιβάλλοντος.
Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος M.sc. Διαχείριση Άγριας Πανίδας
