Η έννοια της βιοποικιλότητας τείνει να καθιερωθεί στη ζωή μας και ιδιαίτερα στο λεξιλόγιο όσων ασχολούνται με τη φύση. Με τον όρο αυτό γίνεται προσπάθεια να περιγραφεί όλη η τεράστια ποικιλία ζωής που έχει αναπτυχθεί τις τελευταίες χιλιετίες στον πλανήτη μας και κυρίως όλες οι σχέσεις που έχουν εδραιωθεί μεταξύ τους και υποστηρίζουν την ύπαρξή της.
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι ο αριθμός των ειδών που υπάρχουν στη γη σήμερα κυμαίνονται μεταξύ 15 και 100 εκατομμύρια, με τη μέγιστη εκτίμηση να αφορά τις ανεξερεύνητες ακόμη μικροσκοπικές μορφές ζωής. Αυτή η εκπληκτική αφθονία κυριολεκτικά υποστηρίζει την ύπαρξη του δικού μας ανθρώπινου είδους, παρέχοντάς μας τροφή, καύσιμη ύλη, φάρμακα και άπειρα άλλα απαραίτητα προϊόντα που χρειαζόμαστε σε καθημερινή βάση. Η βιοποικιλότητα μας παρέχει επίσης αναντικατάστατες «φυσικές υπηρεσίες», όπως τον καθαρισμό του αέρα που αναπνέουμε μέσω των δασών ή τον καθαρισμό του νερού που πίνουμε μέσω των υγροτόπων, οι οποίοι επιπροσθέτως ρυθμίζουν και την ένταση των πλημμύρων.
Δυστυχώς, η βιοποικιλότητα μαζί με τις υπηρεσίες που μας παρέχει φθίνει συνεχώς και ο ρυθμός αυτός της μείωσης σήμερα είναι εντυπωσιακά μεγαλύτερος από οποιαδήποτε άλλη στιγμή, από την ημέρα εμφάνισης του ανθρώπινου είδους. Εκτιμάται ότι μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες απειλούνται με εξαφάνιση περισσότερα από 4.500 είδη και από την ημέρα που κατοικήθηκε η Βόρεια Αμερική 500 είδη φυτών και ζώων έχουν εξαφανισθεί για πάντα. Το θλιβερό είναι βέβαια ότι δεν εξαφανίζονται πλέον μεμονωμένα είδη ζωής, αλλά ολόκληρα οικοσυστήματα και θεωρείται δεδομένο πως το 50% των εκτάσεων των Ηνωμένων Πολιτειών δεν φιλοξενούν πλέον την αυτόχθονη βλάστησή τους, ενώ καταστρέφονται πάνω από 100.000 εκτάρια υγροτόπων κάθε χρόνο.
Οι παροχές της φύσης μέσω της βιοποικιλότητάς της, οι οποίες διαμορφώνουν το περιβάλλον του πλανήτη σε φιλόξενο για το ανθρώπινο είδος περιβάλλον, συνοψίζονται στα παρακάτω:
• Μετατρέπεται η ενέργεια η οποία προέρχεται από τον ήλιο μέσω των φυτών και διανέμεται μέσω των τροφικών αλυσίδων.
• Αποθηκεύεται, απελευθερώνεται και διανέμεται ο άνθρακας –ένα βασικό «οικοδομικό υλικό» για όλες τις μορφές ζωής– μέσω των δασών, των ωκεανών και της ατμόσφαιρας.
• Συντηρείται και εξασφαλίζεται η λειτουργία του κύκλου του νερού, ο οποίος καθαρίζει και διανέμει το γλυκό νερό της γης.
• Συντηρείται ο κύκλος του οξυγόνου μέσω του οποίου φυτά και ζώα ανταλλάσσουν και αξιοποιούν το διοξείδιο του άνθρακα και το οξυγόνο.
Αυτοί οι κύκλοι διαμορφώνουν το κλίμα του πλανήτη και με την προϋπόθεση ότι επικρατεί ένα επιθυμητό εύρος θερμοκρασίας, μας παρέχουν τον απαιτούμενο αέρα, νερό και τροφή.
Φάρμακα, διατροφή, ισορροπία
Τα οικοσυστήματα στα οποία διατηρείται η βιοποικιλότητα παρέχουν επίσης κάποιες λιγότερο γνωστές αλλά εξίσου σημαντικές «υπηρεσίες», όπως η αποικοδόμηση και η βιοδιάσπαση των αποβλήτων μας και η αναγέννηση των εδαφών τα οποία παράγουν την τροφή μας. Οι υγρότοποι φιλτράρουν τις τοξίνες, παρέχουν καθαρό πόσιμο νερό και ρυθμίζουν την ένταση των πλημμυρών. Οι λιμνοθάλασσες λειτουργούν ως αναθρεπτήρια των θαλασσινών που καταναλώνουμε. Τα δάση παρέχουν γλυκό νερό, ελέγχουν τη διάβρωση και δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα, συμβάλλοντας στη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Όλες αυτές οι υπηρεσίες παρέχονται από τις συνδυασμένες δράσεις και σχέσεις πολλών ειδών εντός του κάθε οικοσυστήματος. Η απώλεια της βιοποικιλότητας, η οποία μετράται με τη μείωση του αριθμού των ειδών εξασθενεί το ρυθμό και την αποδοτικότητα των κύκλων που προαναφέρθηκε ότι λειτουργούν εντός των υγιών οικοσυστημάτων. Όταν η βιοποικιλότητα ενός οικοσυστήματος φθίνει, παρατηρούνται μεγάλες διακυμάνσεις των κύκλων αυτών με αποτέλεσμα το οικοσύστημα να τείνει σε αστάθεια. Αυτή η αστάθεια κάνει το οικοσύστημα πιο τρωτό σε περιπτώσεις ακραίων συνθηκών και καταστροφικών γεγονότων όπως οι πλημμύρες ή οι ξηρασίες και επίσης μειώνει την παραγωγικότητα της περιοχής. Επιπλέον, τέτοιες «φυσικές καταστροφές» έχουν τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές και σε χρήματα.
Η συνεισφορά της βιοποικιλότητας στον τομέα της διατροφής και της υγείας μας είναι επίσης πολύ μεγάλης σημασίας. Το 90% των παγκοσμίως παραγόμενων τροφίμων προέρχεται από μόνο 15 είδη φυτών. Σε σύνολο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μόνο 150 είδη φυτών για τη διατροφή τους από ένα σύνολο 80.000 δυνητικά εδώδιμων φυτών. Λόγω της εξάρτησής μας από τόσο μικρό εύρος αριθμού ειδών φυτών, η ικανότητά μας να παράγουμε και να διατηρούμε τις απαραίτητες σοδιές είναι μεγάλης σημασίας. Διασταυρώνοντας τις καλλιεργούμενες ποικιλίες με τους άγριους συγγενείς τους, χρησιμοποιώντας τη διαθέσιμη γενετική ποικιλομορφία, ωφελούμαστε από την αντοχή σε ασθένειες των αγρίων ποικιλιών πετυχαίνοντας ικανές για τη διατροφή μας ποσότητες. Άγνωστες παραμένουν ακόμη και σήμερα οι θεραπευτικές δυνατότητες του 99% των φυτών των τροπικών περιοχών και η πολύτιμη βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν τα είδη αυτά στην αντιμετώπιση πολλών ασθενειών αν αναλογιστούμε ότι το 20% των φαρμάκων που χορηγούνται στο δυτικό κόσμο προέρχονται απευθείας από φυτά.
Απαραίτητη για τη συνέχιση της ζωής
Τα οικονομικά μεγέθη που σχετίζονται με τη βιοποικιλότητα είναι τεράστια και έχει εκτιμηθεί πως μπορεί να αγγίζουν τα 33 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Η απώλεια της βιοποικιλότητας και των σχετικών υπηρεσιών που προσφέρουν τα οικοσυστήματα θα επιφέρει τεράστιες οικονομικές ζημίες στις κοινωνίες. Ο μολυσμένος αέρας και το νερό θα αυξήσει τις ασθένειες και θα μειώσει την παραγωγικότητα, ενώ η απώλεια των εντόμων για την επικονίαση των φυτών δεν μπορεί να αντικατασταθεί ή θα απαιτεί τεράστιο κόστος.
Διαφαίνεται έτσι ότι όταν γίνεται λόγος για τη βιοποικιλότητα δεν εννοείται απλώς η ύπαρξη πολλών μορφών ζωής σε έναν τόπο ή σε ένα οικοσύστημα μόνο και μόνο για τον «πλούτο» της περιοχής. Η διατήρηση αυτής της ποικιλίας δεν είναι απαραίτητη για την καλαισθησία ή την τουριστική ή την οποιαδήποτε άλλη οικονομική αξιοποίηση του τόπου αυτού. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι σημαντική για έναν και μόνο λόγο. Είναι απολύτως απαραίτητη για τη συνέχιση της ζωής μας και της διατήρησης της ύπαρξης του είδους μας στον πλανήτη. Έτσι απλά!
