Ένα σύστημα κανόνων με ηθικές και φιλοσοφικές διαστάσεις
Η Κυνηγετική Συνείδηση αναφέρεται κυρίως στην ψυχική και συναισθηματική σφαίρα των ανθρώπων, γι’ αυτό και το κυνήγι διέπεται από ηθικές αρχές και αξίες, χωρίς τις οποίες δεν υφίσταται. Συνεπώς δεν υπάρχει καλός και κακός κυνηγός. Ο κυνηγός είναι ένας και είναι ευσυνείδητος. Οποιοσδήποτε άλλος είναι ξένος και ανεπιθύμητος στην κυνηγετική μας οικογένεια.
Συγκεντρώνοντας κανείς τις σχετικές με την κυνηγετική συνείδηση αναφορές στον κυνηγετικό Τύπο, οι οποίες συχνότατα προβάλλονται με τη μορφή κανόνων ή ως «κώδικας κυνηγετικής δεοντολογίας» ή ως «ιπποτικός κώδιξ του κυνηγίου» κ.τ.λ., διαμορφώνει ξεκάθαρα την πεποίθηση ότι εδώ πρόκειται για κάτι πολύ περισσότερο. Δεν είναι απλά ένας κώδικας καλής συμπεριφοράς μεταξύ των ανθρώπων και συχνά παρεξηγήθηκε ως κάτι τέτοιο. Ίσως γιατί η παράθεσή τους γίνεται συνήθως με προστακτικό τόνο και τρόπο, προφανώς διότι οι αρθρογράφοι αγωνιούν και προσπαθούν να εμφυσήσουν αυτές τις αρχές σε ένα πολυποίκιλο σύνολο ανθρώπων. Δεν είναι όμως εκεί το ζήτημα. Η ουσία αυτών των κανόνων, οι οποίοι πράγματι εκπορεύονται «…εκ της ηθικής και του δικαίου», όπως αναφέρει ο μεγάλος της κυνηγετικής παιδείας Ελευθέριος Συνοδινός, βρίσκεται στη διαχρονικότητά τους, στην παγκοσμιότητά τους και στις αξίες από τις οποίες διαπνέονται, γιατί δεν συνθέτουν παρά μια πανάρχαια ηθική στάση και ένα άγραφο δίκαιο που δεν αφορά μόνο στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων αλλά και στις σχέσεις μεταξύ του ανθρώπου και τη φύσης και εκεί ακριβώς έγκειται η μοναδικότητά τους.
Υψηλό, ιδανικό, ευγενές
«Τι είναι λοιπόν αυτό το κυνηγετικό πνεύμα και η Κυνηγετική Συνείδησις, που συχνά μας προτρέπετε να αποκτήσουμε;». Ας δούμε τι απαντάει σε αυτή την ερώτηση ο διευθυντής των Κυνηγετικών Νέων, ο αείμνηστος Αλέκος Πειρουνάκης, τον Οκτώβριο του 1949, σε ένα από τα πρώτα δημοσιεύματα που καταπιάστηκαν αποκλειστικά με αυτό το θέμα: «Το κυνηγετικό πνεύμα; Είναι αρκετά περίπλοκο. Πιο πολύ το διαισθάνεται κανείς, απ’ ότι μπορεί να το εξηγήσει. Κι όμως θα καταπιαστούμε να το αναλύσουμε. Ό,τι υψηλόν, ιδανικό, ανδροπρεπές και ευγενικό είναι το αθλητικό πνεύμα, άλλο τόσο είναι και το κυνηγετικό πνεύμα, γιατί το κυνήγι είναι άθλημα και όχι ανελέητη σφαγή των θηραμάτων. Το κυνηγετικό πνεύμα είναι αυτό που λείπει σε έναν μεγάλο αριθμό από τους σημερινούς συντρόφους μας, οι οποίοι πλησιάζουν διαρκώς και περισσότερο προς τους επαγγελματίας, που κυνηγούν αδιακρίτως για να πουλήσουν τα θηράματα. Μα τότε το κυνήγι χάνει τον αθλητικό ψυχαγωγικό του χαρακτήρα και μεταβάλλεται σε ταπεινή αιματοπότιστη επιχείρηση.
Με ήθος και αξίες
«…Να έχεις κυνηγετικό πνεύμα δεν είναι να παραφυλάς κοντά στις πηγές ύπουλα για να βρεις αμέριμνα και χωρίς άμυνα τα θηράματα… δεν είναι να τρέχεις εκεί που κλαφουνίζει το ξένο λαγωνικό ή εκεί που φερμάρει ο σκύλος που δεν σου ανήκει. Δεν είναι να βάζεις στην τσάντα σου ένα κτυπημένο κυνήγι που δεν ετράβηξες εσύ… Να έχεις κυνηγετικό πνεύμα είναι να μη χρησιμοποιείς θηλιές ή αγκίστρια και να καταγγέλλεις κάθε άλλον… Να έχεις κυνηγετική συνείδηση είναι να συγκρατείς το αυθόρμητο πάθος σου και το τουφέκι σου κατεβασμένο, μπροστά στο ελάφι που ξεσήκωσε ο σκύλος σου ή στο ζαρκάδι και το φασιανό… να σιχαίνεσαι το κυνήγι τη νύχτα με τα φανάρια… να σέβεσαι τις διατάξεις του Νόμου… Να προστατεύεις με κάθε τρόπο το ενδημικό θήραμα… Να έχεις κυνηγετική συνείδηση είναι όλα αυτά και πολλά άλλα ακόμη… Αλλά σταματώ. Αισθάνομαι πως με καταλάβατε».
Αλήθεια, τον καταλάβαμε; Αναρωτιέμαι…
Η λεπτή κόκκινη γραμμή
Αναλύοντας λίγο περισσότερο το παραπάνω κείμενο βλέπουμε ότι στην πρώτη παράγραφο ο συγγραφέας κάνει μια προσπάθεια παραλληλισμού του κυνηγετικού με το αθλητικό πνεύμα αλλά όχι ταύτιση, κάτι που δείχνει τη σαφή διάκριση που όλοι σχεδόν αναγνώριζαν από τότε αλλά λίγοι παραδεχόντουσαν δημόσια. Για το θέμα του κυνηγίου ως αθλήματος αναφερθήκαμε διεξοδικά σε προηγούμενο άρθρο μας, εδώ όμως αξίζει να επαναλάβουμε ότι το κυνήγι ως άθλημα αποτέλεσε κυρίως τη μετεξέλιξη της αρχαιοελληνικής αντίληψης που ήθελε το κυνήγι ως ευγενή άθληση των νέων. Η αντίληψη αυτή φαίνεται ότι αναβίωσε στην Ευρώπη πρώτα και μετά στην Ελλάδα και επηρέασε έτσι καθοριστικά τα κυνηγετικά πράγματα στα χρόνια που πέρασαν. Πέρα από τον προσδιορισμό του αθλήματος όμως, είναι γεγονός ότι το κυνήγι στο πλαίσιο της κυνηγετικής συνείδησης έχει κανόνες και αξίες που το διακρίνουν πλήρως από το κυνήγι χωρίς κανόνες, έξω από τους άγραπτους και γραπτούς νόμους που το διέπουν. Αυτή η διάκριση είναι καθοριστικής σημασίας για τη μελέτη των φαινομένων που σε αυτή τη σειρά των άρθρων πραγματευόμαστε (τα φαινόμενα έλλειψης της κυνηγετικής συνείδησης στις συμπεριφορές μας) και αποτελεί τη λεπτή κόκκινη γραμμή που διαχωρίζει το κυνήγι από την «ταπεινή αιματοπότιστη επιχείρηση» και την «ανελέητη σφαγή των θηραμάτων» που αναφέρεται στο παραπάνω απόσπασμα.
Επίδειξη δύναμης και εξουσίας
Επιμένω σε αυτή τη διάκριση γιατί όπως θα δούμε το κυνήγι μπορούν να το ασκούν δύο άνθρωποι με εντελώς διαφορετικά κίνητρα και αποτελέσματα τόσο για την άγρια ζωή όσο και για τους ανθρώπους και σε αυτό το φαινόμενο θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία. Το κυνήγι έξω από κάθε κανόνα και νόμο είναι ένας τρόπος κυνηγίου που πρωτοεμφανίστηκε στους ιστορικούς χρόνους και κυρίως ασκήθηκε από τους ισχυρούς της εποχής όπως ήταν οι βασιλιάδες, οι φεουδάρχες και οι σουλτάνοι στη σκλαβωμένη Ελλάδα, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν χιλιάδες φτωχών και καταταλαιπωρημένων αγροτών και εκατοντάδες σκυλιά για να σπρώξουν τα άγρια ζώα στα καρτέρια τους με αποτέλεσμα εκατόμβες θηραμάτων. Αυτή η μορφή κυνηγίου δεν ήταν παρά μια επίδειξη δύναμης και εξουσίας, αυτή τη φορά όχι πάνω στους ανθρώπους, αλλά πάνω στα άγρια ζώα και τη φύση. Πρόκειται για μια μορφή που δεν είναι εύκολα διακριτή στη σημερινή εποχή και μπορείς να την ξεχωρίσεις μόνο όταν τη δεις να συμβαίνει. Αλλά τότε είναι ήδη αργά…
Κοινωνοί της ίδιας φιλοσοφίας
Η άλλη, η πρωτογενής μορφή του κυνηγίου στο πλαίσιο της κυνηγετικής συνείδησης είναι μια μορφή διάχυτη στο παραπάνω απόσπασμα η οποία δεν είναι χειροπιαστή ούτε εύκολα προσδιορίσιμη. Είναι σαφής νομίζω στο παραπάνω κείμενο η συναισθηματική-διαισθητική διάσταση του όλου θέματος που κάνει τον αρθρογράφο να πιστεύει και να αισθάνεται ότι απευθύνεται σε ομοίους του με τους οποίους βιώνει ή τον συνδέει κάτι κοινό, το οποίο όμως δεν μπορεί να περιγραφτεί με λέξεις. Αυτή η αδυναμία να περιγραφτεί η κυνηγετική συνείδηση σε όλες της τις διαστάσεις δεν είναι διόλου χωρίς σημασία όπως θα δούμε στη συνέχεια. Πρόκειται για μια ισχυρή κοινή αίσθηση ή/και κοινή συνείδηση που μοιράζονται οι κυνηγοί η οποία πολλές φορές τους οδηγεί στο να αναφέρονται στο κυνήγι ή στους συναδέλφους τους θεωρώντας εκ των προτέρων ότι όλοι κατέχουν και μοιράζονται αυτόν τον κοινό τόπο. Δεν πρόκειται απλά για ένα αίσθημα κατανόησης που συνήθως συναντάμε στους ανθρώπους που τους συνδέει ένα κοινό πάθος, αλλά μοιάζει περισσότερο με το αίσθημα που μοιράζονται οι κοινωνοί μιας μυστικιστικής τελετουργίας ή καλύτερα τα μέλη μιας ιδιότυπης θρησκευτικής δοξασίας. Κι ακόμη περισσότερο, μοιάζει με εκείνο το αίσθημα αλληλεγγύης που συνδέει αυτούς που μοιράζονται μια κοινή φιλοσοφία ζωής, μια φιλοσοφία που αναμφίβολα συγκρούεται με την επικρατούσα και που όμοιά της συναντάμε μόνο σε πρωτόγονους πολιτισμούς, όπως είναι οι ινδιάνοι της Β. Αμερικής.
Προάγγελος της κοινωνίας των ανθρώπων
Αυτή η κοινή συνείδηση που διαμορφώνει ο άνθρωπος κυνηγός μέσα από την καθημερινή του επαφή με τη φύση και μέσα από το κυνήγι, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος αυτού του κοινού τόπου που μοιράζονται όλοι οι κυνηγοί. Ενός τόπου που εξακολουθεί μέχρι σήμερα να παραμένει ένας τόπος μυστηρίου τόσο πλούσιος σε εικόνες, συναισθήματα, ηθικές αρχές και αξίες που οποιαδήποτε προσπάθεια να περιγραφτεί με ένα κατεβατό από κανόνες καθίσταται εκ των προτέρων καταδικασμένη σε αποτυχία. Το σωστό και το λάθος στο κυνήγι, σε αυτή την πανάρχαια και πανανθρώπινη δραστηριότητα, σε αυτή την πράξη που έθεσε τα πρώτα προβλήματα στον προϊστορικό μακρινό, αλλά συνάμα τόσο κοντινό πρόγονό μας και που έθεσε τις πρώτες βάσεις για την πρώιμη κοινωνική του ζωή, δεν είναι δυνατόν να περιγραφτεί έτσι απλά με πέντε λέξεις. Είναι αναμφίβολα κάτι πολύπλοκο, κάτι που συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση των πρώτων ανθρώπινων κοινωνιών, αλλά και στη διαμόρφωση μιας διαφορετικής από τη σημερινή ηθικής που παρέμεινε στις βασικές της αρχές αναλλοίωτη μέσα στο χρόνο μέχρι σήμερα.
Εγγεγραμμένη στα γονίδιά μας
Από τους προϊστορικούς κυνηγούς, πολλές δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν, η κυνηγετική συνείδηση καθορίζει το σωστό και το λάθος στην κυνηγετική πράξη με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Με έναν τρόπο που τον διακρίνει ένα βαθύ αίσθημα δικαίου ακόμη και στην παραμικρή του λεπτομέρεια και ο οποίος διαπνέεται από τις αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης, της συνεργασίας και της μοιρασιάς, τις αρχές δηλαδή που διαφοροποίησαν τον άνθρωπο από όλα τα άλλα ζωικά είδη και του έδωσαν τα όπλα να ξεπεράσει τις δυσκολότερες και πιο αντίξοες συνθήκες από την εποχή των παγετώνων μέχρι σήμερα και τελικά να επικρατήσει ακόμη και στην πιο απόμακρη γωνιά του πλανήτη ξεπερνώντας κάθε άλλο ζωικό οργανισμό.
«Στην εκλεκτική προσαρμογή μπροστά στους κινδύνους της Λίθινης Εποχής, η ανθρώπινη κοινωνία ξεπέρασε ή υπέταξε τις πρωτόγονες τάσεις όπως ο εγωισμός, η εγκληματική σεξουαλικότητα, η κυριαρχία και ο σκληρός ανταγωνισμός. Στη θέση της σύγκρουσης έβαλε την ομόνοια και τη συνεργασία, τοποθέτησε την αλληλεγγύη πάνω από το σεξ, την ηθική πάνω από τη δύναμη. Στις πρώτες αυτές μέρες της πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση στην Ιστορία, την ανατροπή της πρωτόγονης φύσης του ανθρώπου, εξασφαλίζοντας έτσι ένα μέλλον γεμάτο εξέλιξη για το είδος» (M. D. Sahlins, 1960).
