Του Κώστα Δημητρακόπουλου
Το σύνολο της χλωρίδας του τόπου μας περιλαμβάνει σχεδόν όλα τα είδη δέντρων της Ευρώπης και ακόμα μεγαλύτερη ποικιλία μεγάλων και μικρών θάμνων και μικρότερων φυτών. Ας γνωρίσουμε το φυτικό πλούτο της πατρίδας μας και ας μάθουμε να τον προστατεύουμε γιατί αποτελεί αληθινή πηγή ζωής.
Τα δέντρα που συμμετέχουν στη σύνθεση των ελληνικών δασών ποικίλλουν ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση. Νότια επικρατούν τα κωνοφόρα, τα διάφορα είδη πεύκης, ο κέδρος, ο έλατος και σε μικρότερα υψόμετρα η δρυς. Όπου καταστράφηκαν με το πέρασμα του χρόνου, έδωσαν τη θέση τους σε σκληρόφυλλους θάμνους, χαρακτηριστικό τοπίο της Μεσογείου. Βόρεια επικρατούν τα δάση οξιάς και διάφορα είδη δρυός, μαζί με καστανιές, καραγάτσια, σφεντάμια, κρανιές, φλαμουριές και άλλα πλατύφυλλα φυλλοβόλα.
Η βάση των δασών μας
Τα πέντε κυριότερα δέντρα που αποτελούν τη βάση του δασικού μας συμπλέγματος, απαντώνται στην ακόλουθη ποσοστιαία αναλογία μεταξύ τους: Δρυς 35%, Πεύκα 25%, Έλατα 12%, Οξιές 10%, Καστανιές 2%.
Τα δέντρα αυτά αποτελούν το 20% περίπου του συνολικού πράσινου της χώρας μας, ποσοστό διόλου ευκαταφρόνητο σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης. Το γεγονός αυτό επιβάλλει την άμεση και συνεχή φύλαξή τους με τεχνητές αναδασώσεις, για τη διαχρονική προστασία τους.
Τα δάση δεν χρησιμεύουν μόνο για την ξυλεία τους ή ως χώροι αναψυχής. Είναι πνεύμονες οξυγόνου, θύλακες της άγριας πανίδας και ταυτόχρονα ρυθμιστές και ισορροπιστές των κατά τόπους μικροκλιμάτων και κατ’ επέκταση των κλιματικών αλλαγών του πλανήτη.
Δάση σε πραγματικά παρθένα μορφή σώζονται μόνο δύο–τρία στην Ευρώπη. Ένα εξ αυτών είναι το παρθένο δάσος της Ροδόπης στο Παρανέστι.
Κίνδυνοι και τρόποι αυτοπροστασίας
Μάστιγα του δάσους αποτελεί η λαθροϋλοτομία, η διάβρωση του εδάφους, οι πυρκαγιές, η άναρχη, εκτός σχεδίου πόλης δόμηση, η ρύπανση του εδάφους, των υδάτων και της ατμόσφαιρας.
Ευτυχώς, οι μηχανισμοί της φύσης έχουν ισχυρά αντανακλαστικά αυτοπροστασίας. Τα δάση ξαναζωντανεύουν από μόνα τους μέσω της φυσικής αναδάσωσης, σκορπώντας σπόρους και νέους βλαστούς, ιδιαίτερα μετά από πυρκαγιές, ανανεώνοντας έτσι την ύπαρξή τους.
Τα δέντρα των δασών αποτελούν τον κύριο κορμό της παραγωγής βιομηχανικής ξυλείας παγκοσμίως. Είναι φανερό πως η καταχρηστική εκμετάλλευση των βιοτόπων αφανίζει λίγο–λίγο το δάσος, τη δευτερεύουσα φυσική κάλυψη και έπειτα το έδαφος. Τα δάση μετά από πυρκαγιές, για να ξαναδημιουργηθούν χρειάζονται πάνω από 50 χρόνια, ενώ για να καούν απαιτούνται μόνο λίγες ώρες. Από τα δέντρα του δάσους εξαρτάται η τύχη και η επιβίωση ενός τεράστιου αριθμού θηλαστικών, πουλιών, ερπετών και εντόμων.
Ανεξάντλητη πηγή τροφής
Από τους καρπούς της δρυός, της οξιάς και της καστανιάς, τρέφονται οι αγριόχοιροι, τα ζαρκάδια, τα ελάφια, οι σκίουροι, οι ποντικοί, οι φάσσες και οι κίσσες. Από το γκυ (ήλεξ), το παράσιτο με τους κίτρινους μικρούς καρπούς που φύεται στα κλαδιά της δρυός και των κωνοφόρων, βρίσκουν τροφή πολλοί μόνιμοι κάτοικοι τους δάσους, αλλά και εποχιακοί “επισκέπτες”, όπως όλα τα είδη τσίχλας, οι κότσυφες και άλλα μικρά πουλιά. Από τα μελιτώματα ενός μόνο εντόμου πάνω στα πεύκα και τα έλατα, τρυγάει το μελίσσι για την παραγωγή μελιού, ενώ στα σάπια ξύλα και τους τεράστιους κορμούς κατοικούν πλήθος εντόμων που με τη σειρά τους αποτελούν κι αυτά τροφή των εντομοφάγων πουλιών.
Η δευτερεύουσα βλάστηση
Πέρα από τα δέντρα, όμως, υπάρχει και η δευτερεύουσα βλάστηση της χώρας μας με χαμηλότερα δέντρα και δενδρύλλια, μεγάλους και μικρούς θάμνους που καλύπτουν ένα εκτεταμένο ορεινό και ημιορεινό τομέα και συνθέτουν τα κατά τόπους αδιάβατα πυκνά μεγάλων περιοχών, με ποικιλίες φυτών που φύονται αποκλειστικά σε παραμεσόγειες περιοχές με εύκρατο κλίμα. Αυτή η βλάστηση μπορεί να φαίνεται ως αποτέλεσμα υποβαθμισμένου δάσους, αλλά στις περισσότερες περιοχές αποτελεί την κύρια μορφή ενός αυτοτελούς και με σταθερή ισορροπία δάσους. Επικρατεί ως επέκταση των δένδρινων δασικών μας συγκροτημάτων, συχνά και σε βάρος τους. Αυτή η βλάστηση καλύπτει το 10% της επιφάνειας της χώρας και μαζί με το 20% των δασών μας και το ποσό κάλυψης του πράσινου μανδύα της, ανέρχεται στο 30%.
Δυναμική έκφραση ζωής
Μέσα σ’ αυτή τη μεγάλη ποικιλία βλάστησης κυριαρχεί η χαλεπός πεύκη, συνδυασμένη στα νότια με κουμαριές, κουτσουπιές, χαρουπιές, αγριλιές, κοκοροβυθιές, γκοριτσιές, πικροδάφνες, σχίνα, ρίκια, σπάρτα, αριές και πουρνάρια, μέσα στα οποία εμπλέκονται συχνά και χαμηλότεροι θάμνοι και φυτά, όπως τα βάτα, οι κισσοί, τα αρκουδόβατα, οι ασφάκες, οι φασκομηλιές, οι μυρτιές και άλλα είδη, που όλα μαζί καθιστούν το δάσος σε πολλά σημεία του αδιαπέραστο. Αυτή η βλάστηση αποκαλείται με τον όρο «μακία» και χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα δυναμική έκφραση ζωής, λόγω της μεγάλης βιοποικιλότητάς της. Οι καρποί και τα πυκνά φυλλώματα των φυτών της προσελκύουν πληθώρα ειδών τοπικής και μεταναστευτικής πανίδας, πολύ περισσότερα από το κυρίως δάσος.
Η πλέον εκτεταμένη φυτοκοινωνία
Τέλος, υπάρχει στην ελληνική ύπαιθρο η πλουσιότερη σε αριθμούς και ποικιλία ειδών χαμηλότερη βλάστηση και ταυτόχρονα φτωχότερη σε πράσινο χρώμα που αποκαλείται με τον όρο φρύγανα.
Είναι η πλέον εκτεταμένη φυτοκοινωνία, η μεγαλύτερη σε έκταση από τις υπόλοιπες στη χώρα μας. Συναντάται στη Νότιο Ελλάδα και ως επί το πλείστον στα νησιά μας. Συνυπάρχει στο νότο με την αραιή βλάστηση των πεύκων και της αγριλιάς, στις ακαλλιέργητες εκτάσεις. Αποτελείται βασικά από διάφορα αγκάθια, τις αφάνες, τα ασπάλαθα, το φλώμο, το θυμάρι, το θρούμπι, το αλογοθύμαρο, τη ρίγανη και μια πληθώρα ακόμα χαμηλών φυτών, που περιλαμβάνει και το απανταχού παρόν πουρνάρι, ξυρισμένο, χαμηλό, λόγω της βόσκησης ή του ισχυρού ανέμου.
Καθαρά συμβολικό στοιχείο της ελληνικής υπαίθρου μας, το πουρνάρι διατηρεί και συμβάλλει σταθερά στη φυσική ισορροπία και στην πρασινάδα των άγονων και άνυδρων περιοχών μας.
