Με τον όρο Birdwatching ή birding αναφερόμαστε στην παρατήρηση και μελέτη πουλιών τόσο οπτικά όσο και ακουστικά (ανάλογα με τα διάφορα κελαηδίσματα). Η δραστηριότητα αυτή πραγματοποιείται για ψυχαγωγικούς ή κοινωνικούς λόγους και όχι για επιστημονικούς.
ΠΩΣ ΚΑΝΟΥΜΕ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ
α. Εξοπλισμός
Βασικό εργαλείο για την παρατήρηση πουλιών στην φύση είναι τα κιάλια. Υπάρχουν διάφοροι τύποι και διαστάσεις κιαλιών. Κάθε ζευγάρι κιάλια χαρακτηρίζεται από δύο αριθμούς π.χ. 7Χ50, 10Χ40 κ.λπ. Ο πρώτος αριθμός πρώτο νούμερο (π.χ. το 7 στο 7Χ35) δείχνει πόσες φορές μεγεθύνουν την εικόνα τα κιάλια αυτά (επτά φορές στο παράδειγμα). Το δεύτερο νούμερο (το 35 στο παράδειγμα) σημαίνει ότι η διάμετρος κάθε αντικειμενικού φακού είναι 35 χιλιοστά. Αν διαιρέσουμε το δεύτερο νούμερο με το πρώτο (35:7=5) παίρνουμε ένα νούμερο που δηλώνει την φωτεινότητα που έχουν τα κιάλια μας. Όσο μεγαλύτερο είναι το νούμερο αυτό τόσο πιο φωτεινά είναι τα κιάλια μας και άρα τόσο καλύτερη εικόνα έχουμε σε συνθήκες μειωμένου φωτισμού όπως αργά το απόγευμα ή μέσα στο δάσος.
Για παρατήρηση σε μεγαλύτερες αποστάσεις χρησιμοποιούμε τηλεσκόπιο, το οποίο μας δίνει μεγαλύτερες μεγεθύνσεις (από 20Χ ως και 60Χ). Απαραίτητη προϋπόθεση για την ασφαλή και απρόσκοπτη παρατήρηση είναι ο τρίποδας στον οποίο στηρίζεται το τηλεσκόπιο να είναι σταθερός.
Για την καταγραφή της θέσης κάθε παρατήρησής μας ή της διαδρομής που ακολουθήσαμε χρησιμοποιούμε δέκτη GPS (Global Positioning System), ο οποίος καλό είναι να είναι ρυθμισμένος στο σύστημα ΕΓΣΑ 87 (Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς). Απαραίτητη προϋπόθεση για την παρακολούθηση των πουλιών είναι η όσο το δυνατόν καλύτερη γνώση των χαρακτηριστικών τους για την αναγνώρισή τους στο πεδίο. Για το λόγο αυτό πρέπει απαραίτητα να προμηθευτούμε έναν οδηγό αναγνώρισης πουλιών. Επίσης, πολύ χρήσιμες για την αναγνώριση είναι οι ηχογραφημένες φωνές τους που κυκλοφορούν στο εμπόριο σε ειδικές συλλογές. Τις παρατηρήσεις και τις σημειώσεις μας τις καταγράφουμε είτε σε σημειωματάριο, είτε σε δημοσιογραφικό μαγνητόφωνο. Για μια ολοκληρωμένη μεθοδολογική προσέγγιση προτείνεται η αποτύπωση των δεδομένων μας σε μια ειδική ΦΟΡΜΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΠΟΥΛΙΩΝ, όπως επίσης και η καταγραφή των κλιματολογικών συνθηκών σύμφωνα με την ΚΛΙΜΑΚΑ BEAUFORT ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ.
β. Μεθοδολογία
Στη συνέχεια παρουσιάζονται βασικές μέθοδοι καταγραφής πληθυσμών και ειδών πουλιών, για όσους είναι ερασιτέχνες παρατηρητές πουλιών. Υπάρχουν και άλλες μέθοδοι π.χ. η δακτυλίωση, που χρειάζονται όμως την επιτήρηση εξειδικευμένων ορνιθολόγων και τις σχετικές άδειες.
ΑΜΕΣΗ ΜΕΤΡΗΣΗ: ΤΑ ΠΙΟ ΕΜΦΑΝΗ ΕΙΔΗ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΜΕΤΡΗΘΟΥΝ ΑΜΕΣΑ
ΠΟΤΕ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ: Για να μετρήσουμε αποικίες, συγκεντρώσεις σε θέσεις κούρνιας ή πουλιά που βρίσκονται σε ανοιχτές υδάτινες επιφάνειες (π.χ. πάπιες, πελεκάνοι κ.λπ.).
ΠΩΣ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ: Συνήθως χωρίζουμε την περιοχή σε υποπεριοχές και μετράμε το σύνολο σε κάθε μία από αυτές. Αν κάποια υποπεριοχή δεν είναι ορατή και δεν μπορεί να μετρηθεί, τότε θα πρέπει αυτό να σημειωθεί. Σε περίπτωση που μετράμε φωλιάζοντα πουλιά σε μία αποικία (είτε βρίσκεται σε βράχο ή πρανές π.χ. οχθοχελίδονα, είτε σε δέντρα, π.χ. ερωδιοί) τότε πρέπει πάντα να σημειώνουμε τη μονάδα μέτρησης (άτομα, ή φωλιές, ή ζευγάρια) και σε ποια χρονική στιγμή της αναπαραγωγικής περιόδου έγινε η μέτρηση.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ: Για πουλιά που μετριούνται σε θέσεις κουρνιάσματος(π.χ. κορμοράνοι, λαγγόνες, αργυροπελεκάνοι, αρπακτικά), αν η μέτρησή τους είναι δύσκολη γιατί αυτά βρίσκονται πολύ κοντά το ένα στο άλλο ή δεν φαίνονται καλά, τότε μπορούμε να τα μετρούμε σε μικρές ομάδες καθώς έρχονται στην κούρνια το απόγευμα ή φεύγουν από την κούρνια στην ανατολή του ήλιου.
Για να μετρήσουμε μεγάλα κοπάδια (εκατοντάδες ή και χιλιάδες άτομα) ένας τρόπος είναι να μετρήσουμε αρχικά 10 ή 50 ή 100 άτομα και μετά να μετρήσουμε πόσες ομάδες των 10 ή 50 ή 100 ατόμων υπάρχουν. Είναι πολύ συνηθισμένο σε περιπτώσεις πολύ μεγάλων κοπαδιών να γίνεται υποεκτίμηση του συνολικού πληθυσμού με την μέτρηση ανά ομάδες.
Επιπλέον, εάν οι παρατηρητές είναι δύο, καλό είναι πριν ξεκινήσουν την μέτρηση να «καλιμπραριστούν» μεταξύ τους (δηλ. να ελέγξουν την απόκλιση μεταξύ των μετρήσεων τους), μετρώντας και οι δύο το ίδιο κοπάδι ώστε να ξέρουν αν υπερεκτιμούν ή υποεκτιμούν τα πουλιά που μετρούν. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως στις Μεσοχειμωνιάτικες Καταμετρήσεις Υδρόβιων Πουλιών, μικρές υπερεκτιμήσεις ή υποεκτιμήσεις από τον πραγματικό πληθυσμό δεν έχουν σημασία εφόσον ο καταμετρητής είναι ίδιος κάθε χρόνο. Το μέγεθος που μας ενδιαφέρει είναι ουσιαστικά η αυξομείωση του πληθυσμού από χρόνο σε χρόνο και γι’ αυτό σημασία έχει να αποτυπωθεί και να καταγραφεί η αλλαγή στους πληθυσμούς και στην αναλογία των υδρόβιων ειδών του υγροτόπου από χειμώνα σε χειμώνα.
ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΝ Ή ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΩΝ: ΜΕΤΡΑΜΕ ΟΛΑ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΠΡΟΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Ή ΣΕ ΜΙΑ ΠΡΟΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΗ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΠΤΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ
ΠΟΤΕ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ: Σε όλους τους τύπους τοπίων, αλλά δεν είναι πρακτική μέθοδος για μεγάλες εκτάσεις. Είναι κατάλληλη για είδη που είναι αυστηρά επικρατιακά, αλλά ακατάλληλη για είδη που ζουν σε αποικίες, που κελαηδούν για μικρό χρονικό διάστημα ή έχουν πολύπλοκα συστήματα ζευγαρώματος.
ΠΩΣ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ: Περπατάμε μέσα στην δειγματοληπτική μας επιφάνεια και καταγράφουμε όλα τα πουλιά που βλέπουμε ή ακούμε. Παρατηρήσεις δύο ενηλίκων του ίδιου είδους να κελαηδούν ταυτόχρονα ή δύο ενηλίκων του ίδιου φύλλου είναι πολύ χρήσιμες, γιατί μας βοηθούν να προσδιορίσουμε τα όρια των επικρατειών τους. Τις παρατηρήσεις μας τις σημειώνουμε σε ένα πρόχειρο χάρτη / σκαρίφημα και στο τέλος της αναπαραγωγικής περιόδου, συνενώνουμε όλους τους χάρτες που έχουμε φτιάξει και κάνουμε έναν μεγαλύτερο χάρτη για κάθε είδος. Ο χάρτης αυτός θα μας δώσει τον συνολικό αριθμό επικρατειών στην περιοχή που ερευνήσαμε (Σχ. 1, 1α, 1β).
ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ: Είναι χρονοβόρα και δεν χρησιμοποιείται σε μεγάλη κλίμακα. Ωστόσο είναι πολύ κατάλληλη για εντατική μελέτη ενός είδους και τον ακριβή προσδιορισμό του αναπαραγόμενου πληθυσμού του σε μια μικρή περιοχή. Είναι ακατάλληλη για τα είδη που δεν έχουν ξεκάθαρη επικρατειακή συμπεριφορά, όπως π.χ. τα χελιδόνια
Σχήμα 1. Κωδικοί δραστηριότητας πουλιών
Σχήμα 1α. Χαρτογράφηση επικρατειών (Territory mapping): αρχικός χάρτης που γίνεται στο πεδίο και απεικονίζονται οι κινήσεις και η δραστηριότητα του κάθε είδους (Πηγή: Bibby et.al. 1992)
Σχήμα 1β. Χαρτογράφηση επικρατειών (Territory mapping): τελικός χάρτης που είναι συνθετικός και απεικονίζονται οι επικράτειες που προκύπτουν από την παρακολούθηση μιας περιοχής για κάθε είδος. (Πηγή: Dr Mark Eaton, Royal Society for the Protection of Birds (RSPB), Monitoring: some basic principles, and how they apply to Common Birds Monitoring (CBM)
