“Μια φορά κι έναν καιρό, υπήρχε ένας σπάνιος πλανήτης που φιλοξενούσε εκατομμύρια, θαυμαστά είδη ζωής. Το όνομά του ήταν Γη!”.
Μπορεί η παραπάνω φράση να φαίνεται μακάβρια, δυστυχώς όμως, ίσως αποδειχθεί πραγματική κάποια στιγμή στο μέλλον. Σοβαρά οικολογικά προβλήματα και δεκαετίες αδράνειας και αδιαφορίας, απειλούν να μεταμορφώσουν τη Γη από παράδεισο σε σκουπιδότοπο. Όπως οι Εφτά Βιβλικές Πληγές κατέστρεψαν το βασίλειο των Φαραώ, έτσι και σήμερα κάποιες άλλες περιβαλλοντικές πληγές καταστρέφουν τον πλανήτη μας. Υπερπληθυσμός, εξάντληση των φυσικών πόρων, αποψίλωση των τροπικών δασών, φαινόμενο του θερμοκηπίου, τρύπα του όζοντος και λειώσιμο των πάγων, είναι μερικές από τις σύγχρονες πληγές που ο ίδιος ο άνθρωπος χάραξε στο σώμα της φύσης και οι οποίες όσο μένουν ανοιχτές, κακοφορμίζουν όλο και περισσότερο.
Αυξάνεσθε και …καταστρέψατε τη Γη
Ο πρώτος κρίκος στην αλυσίδα των οικολογικών προβλημάτων είναι η ίδια η ανθρώπινη παρουσία ή για να είμαστε πιο ακριβείς η ανθρώπινη “υπερπαρουσία”. Τα τελευταία διακόσια χρόνια συνέβη μια κατακλυσμιαία αύξηση του πληθυσμού, γεγονός που οδήγησε στα σημερινά περιβαλλοντικά αδιέξοδα. Για παράδειγμα, το 10.000 π.Χ. ο παγκόσμιος πληθυσμός ανερχόταν σε 5 περίπου εκατομμύρια ανθρώπους, ενώ ο αριθμός αυτός έφτασε στο 1 δισεκατομμύριο στις αρχές του 19ου αιώνα. Η συγκεκριμένη αύξηση είναι τεράστια, ωστόσο θεωρείται φυσιολογική καθώς συνέβη μέσα σε διάστημα 12.000 ετών. Αντίθετα, από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, δηλαδή μέσα σε δύο μόλις αιώνες, ο ανθρώπινος πληθυσμός έφτασε τα 6 δισεκατομμύρια και σύμφωνα με μελέτες του ΟΗΕ, μέχρι το 2030 θα υπάρχουν 10 δισεκατομμύρια ψυχές πάνω στη Γη.
Αφαίμαξη των φυσικών πόρων
Αυτά τα 10 δισεκατομμύρια ψυχών θα επιδιώξουν την επιβίωση και την ευημερία τους, όπως όλοι μας άλλωστε. Σε πρώτη φάση, λοιπόν, θα χρειαστούν νερό και τροφή για να ζήσουν και ενέργεια για να ζεσταθούν, να μαγειρέψουν, να κινηθούν κ.τ.λ. Άραγε, υπάρχουν οι φυσικοί πόροι που απαιτούνται για την επιβίωση αυτών των ανθρώπων; Οι επιστήμονες είναι κατηγορηματικοί: ακόμα και με την ιδανικότερη κατανομή του παραγόμενου πλούτου, η Γη δεν μπορεί να θρέψει 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Σήμερα, με τον παγκόσμιο πληθυσμό να ανέρχεται σε “μόλις” 6 δισεκατομμύρια και το φάσμα της λειψυδρίας ήδη έχει απλωθεί σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο από ελονοσία και δυσεντερία λόγω μολυσμένων υδάτων, ενώ οι γεωτρήσεις κατεβαίνουν ακόμα πιο βαθιά στο υπέδαφος, στεγνώνοντας πανάρχαιους υδροφόρους ορίζοντες. Την ίδια στιγμή τροπικά, παρθένα δάση υλοτομούνται με ρυθμό 170 εκατομμυρίων στρεμμάτων το χρόνο, ώστε να δημιουργηθούν περισσότερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Η Ευρώπη τα τελευταία 100 χρόνια έχει χάσει το 62% των δασών της, ενώ το ποσοστό αυτό για την Ελλάδα ανέρχεται στο 45%. Ως αποτέλεσμα, αμέτρητα είδη ζώων και φυτών εξαφανίζονται κάθε χρόνο, ενώ ταυτόχρονα επιταχύνεται η διάβρωση του εδάφους και η ερημοποίηση πολλών περιοχών. Η ερημοποίηση απειλεί σήμερα το 30% της γήινης επιφάνειας και την επιβίωση 1 δισεκατομμυρίου ανθρώπων. Όσο για τις καύσιμες ύλες (πετρέλαιο, λιγνίτης, καυσόξυλα κ.ά.), αυτές εξαντλούνται με φρενήρεις ρυθμούς και οι ειδικοί πιστεύουν πως η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας θα επισπεύσει ακόμα περισσότερο την εξάντλησή τους. Αυτό, όμως, είναι το λιγότερο, καθώς τα διοξείδιο του άνθρακα που παράγεται από την καύση τους έχει ήδη τυλίξει μ’ ένα πέπλο καπνού τη Γη, αλλά και το μέλλον όλων μας.
Πέπλο θανάτου
Η ενέργεια που παράγεται σε παγκόσμια κλίμακα προέρχεται κατά 45% από το πετρέλαιο, κατά 25% από τον άνθρακα, περίπου 25% από το φυσικό αέριο και το υπόλοιπο 5% από πυρηνικά εργοστάσια, υδροηλεκτρικούς σταθμούς, αιολικά πάρκα κ.ά. Δυστυχώς, το βασικό υποπροϊόν της καύσης των παραπάνω υλών είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), ένα αέριο το οποίο όταν ανέρχεται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας ευνοεί την υπερθέρμανση της Γης. Πρόκειται για το λεγόμενο “Φαινόμενο του Θερμοκηπίου” και προκαλείται επειδή το CO2 εμποδίζει την ακτινοβολία του Ήλιου να διαχυθεί στο διάστημα και τη φυλακίζει μέσα στην ατμόσφαιρα. Σαν μια αόρατη κουβέρτα, το CO2 έχει σκεπάσει όλη τη Γη και ανεβάζει συνεχώς τη μέση θερμοκρασία του πλανήτη μας. Οι ειδικοί υποστηρίζουν πως αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, η θερμοκρασία της Γης θα ανέβει από 1ο C ως 5ο C μέσα στα επόμενα εκατό χρόνια. Η αύξηση αυτή ίσως φαίνεται ασήμαντη, ωστόσο πρόκειται για μια ταχεία και καταστροφική υπερθέρμανση. Αρκεί εδώ να πούμε, πως για να γίνει μια ανάλογη αύξηση χρειάστηκαν 20.000 χρόνια, δηλαδή από τη στιγμή που η Γη βγήκε από την εποχή των παγετώνων μέχρι σήμερα.
Ξηρασία και δηλητηριώδεις βροχές
Η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί σ’ ένα ντόμινο άλλων καταστροφικών φαινομένων με τραγικές συνέπειες για τη ζωή. Οι πάγοι στους πόλους λειώνουν -το 2003 αποκόπηκε από την Ανταρκτική ένα παγόβουνο με μέγεθος όσο η Κύπρος- και τεράστιες παραθαλάσσιες εκτάσεις θα πλημμυρίσουν τις επόμενες δεκαετίες. Την ίδια στιγμή, η άνοδος της θερμοκρασίας προκαλεί την εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινομένων: μακροχρόνιες ξηρασίες που ακολουθούνται από έντονες καταιγίδες. Καταιγίδες οι οποίες, όμως, δεν ωφελούν σε τίποτα τη διψασμένη Γη. Και αυτό γιατί η βροχή που πέφτει είναι σε αρκετές περιπτώσεις όξινη, δηλαδή περιέχει οξείδια του αζώτου και του θείου τα οποία δηλητηριάζουν το έδαφος και ξεραίνουν τα φυτά. Ήδη σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ και της Βόρειας Ευρώπης, η βροχή είναι 10 φορές πιο όξινη από τα κανονικά επίπεδα. Μάλιστα, πριν μερικά χρόνια, η πόλη Κέιν στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ σαρώθηκε από μια βροχόπτωση με οξύτητα σχεδόν ισότιμη με εκείνη που έχουν τα υγρά μιας μπαταρίας αυτοκινήτου.
Τρύπια ατμόσφαιρα
Εκτός όμως απ’ το CO2, υπάρχουν κι άλλα αέρια τα οποία έχουν ανατρέψει τις εύθραυστες οικολογικές ισορροπίες της Γης. Πρόκειται για τους χλωροφθοράνθρακες, γνωστοί και ως CFC, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν για δεκαετίες ως προωθητικά αέρια στα μπουκάλια των σπρέι και ευθύνονται για τη μείωση της στοιβάδας του όζοντος. Το όζον (Ο3) βρίσκεται στα ανώτερα τμήματα της ατμόσφαιρας, σε ύψος περίπου 50 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της Γης. Η αόρατη αυτή ασπίδα παίζει καθοριστικό ρόλο για τη συνέχιση της ζωής καθώς φιλτράρει το 99% της βλαβερής υπεριώδους ακτινοβολίας που προέρχεται απ’ τον Ήλιο. Οι χλωροφθοράνθρακες θεωρούνταν από τους επιστήμονες αδρανή αέρια, δυστυχώς όμως, η αλήθεια αποδείχτηκε εντελώς διαφορετική. To 1980 o βρετανός χημικός της ατμόσφαιρας, Τζόε Φάρμαν, ο οποίος εργαζόταν στην Ανταρκτική, παρατήρησε ασυνήθιστα χαμηλές μετρήσεις για την πυκνότητα της στοιβάδας του όζοντος. Το 1982 οι φόβοι του επαληθεύτηκαν: νέες μετρήσεις εντόπισαν τη λεγόμενη τρύπα του όζοντος, η οποία σήμερα καλύπτει μια περιοχή με το μέγεθος της Ευρώπης. Οι κύριες επιπτώσεις από την ελάττωση του όζοντος είναι η εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος, η αύξηση των περιστατικών καρκίνου του δέρματος και παθήσεων των ματιών όπως ο καταρράκτης.
Πόσο πολιτισμένοι είμαστε;
Βρισκόμαστε, λοιπόν, μπροστά σε μια επικείμενη περιβαλλοντική κατάρρευση; Θα φτάσουμε, τελικά, σ’ έναν οικολογικό Αρμαγεδδώνα που θα κάνει τη ζωή στη Γη αβίωτη; Περιβαλλοντολόγοι, κλιματολόγοι και ειδικοί της ατμόσφαιρας υποστηρίζουν πως ακόμα δεν είναι αργά, αρκεί να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη φύση. Η ανάπτυξη νέων πηγών ενέργειας (αιολική, ηλιακή, κινητήρες υδρογόνου) θα ανακουφίσει την ατμόσφαιρα και θα επιτρέψει στη Γη να πάρει βαθιές ανάσες. Επίσης, θα πρέπει να γίνει δικαιότερη κατανομή του παγκόσμιου πλούτου, ώστε οι κάτοικοι του Τρίτου Κόσμου να αποκτήσουν τα εφόδια για να επιβιώσουν και να σεβαστούν το περιβάλλον. Δεν μπορούμε, για παράδειγμα, να ζητάμε από τον εξαθλιωμένο κάτοικο του Αμαζονίου να προστατέψει το τροπικό δάσος, όταν εκείνος έχει μόλις ένα δολάριο για να ταΐσει και να ζεστάνει το παιδί του. Ταυτόχρονα, όμως, θα πρέπει οι κυβερνήσεις του ανεπτυγμένου κόσμου να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να εφαρμόσουν αμέσως τη συμφωνία του Κιότο, η οποία προβλέπει μείωση των εκπομπών CO2 (οι ΗΠΑ αρνούνται πεισματικά να επικυρώσουν το πρωτόκολλο του Κιότο). Την ίδια στάση θα πρέπει να δείξουν και οι πολίτες των ανεπτυγμένων χωρών. Δεν μπορούμε, για παράδειγμα, να καίμε τα δάση για να φτιάχνουμε εξοχικές κατοικίες με θέα, ούτε να αφήνουμε το “ληγμένο” καταλύτη του αυτοκινήτου μας να σκορπάει καρκινογόνα αέρια μέσα στις πόλεις-τέρατα που φτιάξαμε. Μπορεί ο σεβασμός του περιβάλλοντος να είναι μια παγκόσμια υπόθεση, ωστόσο ξεκινά απ’ την αυλή του καθενός μας. Άλλωστε, “τούτο τον κόσμο δεν τον κληρονομήσαμε απ’ τους προγόνους μας, τον δανειστήκαμε απ’ τα παιδιά μας”.
