Δεν είναι λίγες οι φορές που ένα ατύχημα ή ένα απρόσμενο περιστατικό κατά τη διάρκεια μιας κυνηγετικής εξόρμησης, έχει θέσει σε κίνδυνο την υγεία και κάποιες φορές ακόμη και την ίδια τη ζωή.
Κάθε κυνηγός, εκτός από κυνηγετικές ιστορίες, έχει σίγουρα να σου διηγηθεί και μια περιπέτεια που πέρασε. Προσωπικά, έχω ακούσει πάρα πολλά τέτοια περιστατικά που άλλα ήταν απλώς μια περιπέτεια, ενώ άλλα λίγο έλειψαν να εξελιχθούν σε τραγωδίες. Το κακό όμως είναι απρόβλεπτο και μπορεί να συμβεί στον καθένα. Τότε ανάλογα με την εμπειρία που διαθέτει σε αντίστοιχες καταστάσεις, προσπαθεί να το αντιμετωπίσει.
Άλλοι τα καταφέρνουν και άλλοι δυστυχώς όχι. Μια λάθος απόφαση την κρίσιμη στιγμή, μπορεί να αποβεί μοιραία. Είναι βέβαιο, ότι κανένας δεν είναι προετοιμασμένος για το ατύχημα και δυστυχώς όλοι θεωρούν ότι δεν θα συμβεί ποτέ σε αυτούς. Στις ειδήσεις ακούμε μόνο τα περιστατικά που είχαν τραγική κατάληξη. Τα περισσότερα όμως και ευτυχώς βέβαια, είναι εκείνα τα περιστατικά τα οποία έχουν αίσιο τέλος και δεν τα μαθαίνουμε ποτέ.
Ο διευθυντής εκπαίδευσης Ελληνικής Ομάδας Διάσωσης κ. Ζαφείρης Τρόμπακας, με πολλά χρόνια εμπειρίας στην έρευνα και τη διάσωση στα βουνά της πατρίδας μας, εξήγησε στο «Κ&Φ» πώς μια απλή κατάσταση μπορεί να γίνει επικίνδυνη και υπέδειξε τον τρόπο που πρέπει να διαχειριστούμε τον κίνδυνο.
Επικίνδυνα περιστατικά
«Πάρα πολλές φορές έχουμε επιχειρήσει ορεινή διάσωση κυνηγών. Κάθε χρόνο έχουμε 6-7 επιχειρήσεις ορεινής διάσωσης, κάτι που εξαρτάται από την επισκεψιμότητα των βουνών. Πρόσφατα, γύρω στα τέλη Φεβρουαρίου, είχαμε ένα περιστατικό στη Σάμο. Τρεις κυνηγοί λόγω της πυκνής ομίχλης είχαν χάσει τον προσανατολισμό τους στο βουνό Κέρκι, σε μια άγρια περιοχή
στα 1.500 μέτρα υψόμετρο.
Το βουνό αυτό, παρόλο που βρίσκεται σε νησιωτική περιοχή, συγκεντρώνει παράξενα κλιματολογικά φαινόμενα, ισχυρούς ανέμους, χαμηλές θερμοκρασίες κ.λπ. Οι τρεις κυνηγοί μετά από πολύωρο περπάτημα δεν κατάφεραν να βρουν το σημείο επιστροφής τους, χάθηκαν στο πυκνό και απότομο δάσος και επικοινώνησαν μέσω των κινητών τους τηλεφώνων στους οικείους τους. Το σήμα ήρθε σε μας μέσω της αστυνομίας και ξεκίνησε η επιχείρηση διάσωσης. Τα μέλη της Ε.Ο.Δ., ανέβηκαν στο βουνό, έψαχναν όλο το βράδυ και ευτυχώς κάποια στιγμή οι τρεις κυνηγοί εντοπίστηκαν», αναφέρει ο κ. Τρόμπακας ενώ συνεχίζοντας τονίζει ότι «όταν έφτασαν στο σημείο τα μέλη της ομάδας, βρήκαν τους δύο από τους τρεις κυνηγούς σε άθλια κατάσταση και πιθανόν, αν ο εντοπισμός τους καθυστερούσε ακόμη λίγες ώρες, να είχαν πεθάνει από υποθερμία»!
Λάθος επιλογές που επιφέρουν το θάνατο
Όπως εξήγησαν οι ίδιοι οι κυνηγοί, στην ομάδα διάσωσης, είχαν μαζί τους τσικουδιά και πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να ζεσταθούν, ήπιαν όλο το μπουκάλι. Δεν γνώριζαν όμως ότι μετά την πρώτη αίσθηση ζέστης, η υψηλή συγκέντρωση αλκοόλ στο αίμα επιταχύνει δραματικά την υποθερμία, καθώς προκαλεί περιφερειακή αγγειοδιαστολή με αποτέλεσμα κάθε ώρα που περνούσε να βρίσκονται πιο κοντά στο θάνατο.
Αυτή είναι μια κλασική περίπτωση λανθασμένων επιλογών. Οι τρεις κυνηγοί μετέτρεψαν μια απλή απώλεια προσανατολισμού σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση που θα μπορούσε να έχει μοιραίο τέλος. Οι κυνηγοί θα μπορούσαν να επιλέξουν να μετακινηθούν σε χαμηλότερο υψόμετρο, όπου οι καιρικές συνθήκες ήταν πιο ήπιες, δεν είχε ομίχλη και το κρύο ήταν λιγότερο. Εκεί θα μπορούσαν να ανάψουν μια φωτιά, να περιμένουν να ξημερώσει και να επιστρέψουν. Αντιθέτως όμως, οι τρεις άντρες, λόγω άγνοιας, έμειναν σε περιοχή με μεγάλο υψόμετρο που είχε δριμύ ψύχος, περπάτησαν πολύ, κουράστηκαν και μάλιστα ήπιαν πολύ αλκοόλ. Όλες οι επιλογές τους ήταν λάθος! Αξίζει βέβαια να αναφέρουμε ότι οι τρεις κυνηγοί είχαν επισκεφτεί το συγκεκριμένο μέρος πολλές φορές στο παρελθόν και πιθανόν να είχαν καταναλώσει και άλλες φορές αλκοόλ χωρίς να πάθουν τίποτε.
Η ομίχλη όμως που τους έκρυψε το δρόμο του γυρισμού, «φανέρωσε» το λάθος τους.
Αναγνωρίστε τα λάθη σας και διορθώστε τα
Δυστυχώς, το ένα λάθος φέρνει το άλλο και κάποιες φορές το αποτέλεσμα είναι μοιραίο.
Όπως τόνισε ο κ. Τρόμπακας, «ένα παρόμοιο περιστατικό είχαμε το 1983 στον Κίσαβο, όταν τρεις πεζοπόροι καθώς ανέβαιναν στο καταφύγιο του βουνού, σε υψόμετρο γύρω στα 1.600 μέτρα, ήπιαν αλκοόλ και τελικά δύο από αυτούς πέθαναν από υποθερμία 150 μέτρα από την πόρτα του καταφυγίου, ενώ ο τρίτος κατάφερε να φτάσει σε αυτό σε πολύ άσχημη κατάσταση».
Αυτά τα περιστατικά μας οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι πολλοί επισκέπτες των βουνών της πατρίδας μας, είτε κυνηγοί, είτε περιπατητές, δε γνωρίζουν ποιες τροφές πρέπει να καταναλώνουν και ποιες όχι. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι απαγορεύεται η κατανάλωση αλκοόλ. Το κρασί και το τσίπουρο μπορούν να καταναλωθούν όταν φτάσουμε στο καταφύγιο ή όταν μαζευτεί όλη η παρέα κοντά στα αυτοκίνητα. Τα σκυλιά του Αγίου Βερνάρδου έχουν κρεμασμένο στο λαιμό τους ένα βαρελάκι με κονιάκ. Αυτό όμως γίνεται με την προϋπόθεση ότι σε πέντε λεπτά ο διασωθείς θα βρίσκεται στο καταφύγιο. Επίσης, κατά τη διάρκεια μιας εξόρμησης ποτέ δεν πίνουμε γάλα, όπως επίσης δεν τρώμε τυρόπιτες, μπουγάτσες κ.τλ. Λίγα μπισκότα και μια σοκολάτα είναι ό,τι καλύτερο για τον οργανισμό σε μια μεγάλη καταπόνηση.
Μην υποτιμάτε τις συμπτώσεις
Ένας κυνηγός που πηγαίνει κάθε σαββατοκύριακο στο ίδιο βουνό, το γνωρίζει πολύ καλά και μπορούμε να πούμε ότι δεν κινδυνεύει. Ο κυνηγός γνωρίζει τη βροχή, την ομίχλη και το κρύο.
Ο κίνδυνος που ενδέχεται να αντιμετωπίσει σε αυτήν την περίπτωση, είναι σίγουρο ότι δεν θα οφείλεται σε δικό του λάθος. Ο κίνδυνος θα προέρχεται από ένα τυχαίο περιστατικό και μάλιστα από μια αλληλουχία ατυχών συμπτώσεων. Δεν αρκεί δηλαδή μόνο μια ατυχία για να βρεθούμε σε μια δύσκολη κατάσταση. Σχεδόν πάντα θα πρέπει να συμβεί και κάτι ακόμη. Για παράδειγμα να χαλάσει το αυτοκίνητο και να μη μπορεί να επικοινωνήσει ο κυνηγός με τους φίλους του επειδή ενδεχομένως να χαλάσει και το κινητό του. Και δυστυχώς αυτό συμβαίνει. Όχι βέβαια συχνά, αλλά συμβαίνει.
…και μην υπερεκτιμάτε τις ικανότητές σας
Πολλά ατυχήματα συμβαίνουν όταν υπερεκτιμάς τις ικανότητές σου. Ότι μπορείς να εκτελέσεις μια πράξη, για παράδειγμα μια ανάβαση σε ένα απότομο βράχο, μια διάβαση ποταμού κ.τλ. Πόσες φορές δεν έχουμε αποπροσανατολιστεί μέσα στην ομίχλη όχι σε ένα άγνωστο μέρος, αλλά στο βουνό που το επισκεπτόμαστε κάθε σαββατοκύριακο; Το ίδιο ισχύει για παράδειγμα και στην οδήγηση στο βουνό. Σήμερα οι περισσότεροι κυνηγοί διαθέτουν τετρακίνητα οχήματα, αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι και αυτά δεν έχουν τα όριά τους.
Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο κ. Τρόμπακας, «πριν λίγα χρόνια στη Γκρόπα Τρικάλων, τρεις κυνηγοί ανέβηκαν στο βουνό κατά τη διάρκεια μιας τρομερής χιονόπτωσης. Οι κυνηγοί θεώρησαν ότι με το τετρακίνητο όχημα δεν θα αντιμετώπιζαν πρόβλημα. Ωστόσο, λόγω του χιονιού, το αυτοκίνητο ακινητοποιήθηκε και οι τρεις κυνηγοί θάφτηκαν μέσα στο όχημα-υποβρύχιο. Η οροφή του αυτοκινήτου ήταν 1,5 μέτρο κάτω από το χιόνι! Οι κυνηγοί παρέμειναν εκεί για περισσότερο από 24 ώρες. Ευτυχώς η μηχανή δούλευε και έτσι ανά διαστήματα ζεσταινόντουσαν. Από ένα παράθυρο έσκαψαν ένα τούνελ προς την επιφάνεια και κάθε τόσο έβγαιναν έξω για να δουν την εξέλιξη της τρομερής χιονόπτωσης και στη συνέχεια κατέβαιναν πάλι στο αυτοκίνητο περιμένοντας να περάσει η ώρα. Δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι, δεν είχαν άλλες επιλογές. Ευτυχώς γι’ αυτούς η ΕΟΔ, κατάφερε να τους εντοπίσει και να τους απεγκλωβίσει».
Δώστε προσοχή στις καιρικές συνθήκες
Σήμερα, η μετεωρολογική υπηρεσία είναι πολύ ακριβής και τα κατά τόπους δελτία έχουν μεγάλη ανάλυση. Έτσι, ο καθένας μπορεί πριν από οποιαδήποτε εξόρμηση να ενημερωθεί για τις καιρικές συνθήκες που θα αντιμετωπίσει. Αν δεν κάνουμε αυτήν τη μελέτη και ουσιαστικά δεν γνωρίζουμε τις συνθήκες που θα αντιμετωπίσουμε, τότε το ρίσκο είναι μεγάλο. Μια απρόσμενη χιονόπτωση πέρα από την πρώτη ευχάριστη εντύπωση, μπορεί να προκαλέσει μεγάλο πρόβλημα.
Η γνώση πρώτων βοηθειών
Δεν χρειάζονται ειδικές γνώσεις, αρκούν οι στοιχειώδεις για την αντιμετώπιση απλών καταστάσεων, όπως είναι για παράδειγμα μια λιποθυμία, μια αιμορραγία, ένα κάταγμα, ένα τσίμπημα φιδιού κ.τλ.
Οι κυνηγοί, και γενικά όσοι εκτίθενται σε κίνδυνο, θα πρέπει να γνωρίζουν τις πρώτες βοήθειες.
Και σίγουρα το βουνό είναι ένα περιβάλλον αυξημένης επικινδυνότητας. Πολλοί θεωρούν ότι αυτά είναι υπερβολικά και ότι στο βουνό δεν διατρέχουν κανένα κίνδυνο. Δεν είναι απαραίτητο όμως να πέσει ένα αεροπλάνο για να βρεθούμε σε μια τέτοια θέση. Υπάρχουν πάρα πολλά περιστατικά που παρουσιάζονται στο βουνό. Από ένα απλό στραμπούληγμα του ποδιού, μια πτώση, μέχρι και παθολογικά προβλήματα υγείας. Ίσως θα έπρεπε οι πρώτες βοήθειες να αποτελούν απαραίτητο κριτήριο για την έκδοση κυνηγετικής άδειας. Επίσης, οφείλουμε έχουμε στο αυτοκίνητο ένα μικρό φαρμακείο με λίγα φάρμακα και υλικά, που η αξία και το βάρος τους είναι πολύ μικρό, αλλά σε μια δύσκολη στιγμή θα αποδειχτούν χρήσιμα. Και αν ακόμη δεν τα χρειαστούμε εμείς, ίσως να τα έχει ανάγκη ένας άλλος κυνηγός. Είναι πολύ σημαντικό να μπορείς να βοηθήσεις έναν άνθρωπο που κινδυνεύει.
Δίκτυο επικοινωνιών
Το κινητό τηλέφωνο είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο πάνω στο βουνό και θα μας γλιτώσει από πολλές δύσκολες καταστάσεις. Το κακό είναι ότι σε πολλά σημεία πάνω στα βουνά, δεν έχει σήμα. Επίσης τα κινητά τηλέφωνα που έχουν μπαταρίες νικελίου καδμίου σε χαμηλή θερμοκρασία τελειώνουν πολύ γρήγορα. Ειδικά κάτω από τους 5ο C, η μπαταρία θα τελειώσει σε λίγη ώρα. Γι’ αυτό τα κινητά πρέπει να τα έχουμε σε μια εσωτερική τσέπη, ώστε να διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματος.
Ο ασύρματος (VHF), είναι καλύτερο μέσω επικοινωνίας, έχει ειδικά κανάλια για καταστάσεις κινδύνου και η μπαταρία του κρατάει πολύ παραπάνω. Η Ελληνική Ομάδα Διάσωσης έχει ένα δίκτυο επικοινωνιών με αναμεταδότες σε όλη την Ελλάδα, που καλύπτει ένα μεγάλο μέρος των ορεινών περιοχών, στο οποίο λειτουργεί μια συγκεκριμένη συχνότητα που μπορεί να καλέσει όποιος βρίσκεται σε κίνδυνο.
Η πείρα είναι η έδρα της λογικής
Η πείρα, είναι η έδρας της λογικής, λέει μια ρήση. Αυτός που επισκέπτεται συχνά το βουνό έχει σίγουρα ανάλογες εμπειρίες και έτσι αποφεύγει τα λάθη. Ωστόσο, σε δύσκολες ή απρόβλεπτες καταστάσεις τα δεδομένα αλλάζουν και ακόμη και οι έμπειροι κάνουν τραγικά λάθη.
Η εμπειρία του κ. Τρόμπακα έχει πολλά να μας διηγηθεί…
«Η ψυχολογία επηρεάζει πάρα πολύ τον άνθρωπο που βρίσκεται σε κατάσταση στρες. Ακόμη και έμπειροι διασώστες όταν έχουν να αντιμετωπίσουν ένα μεγάλο και δύσκολο περιστατικό, δεν εφαρμόζουν τις τεχνικές που γνωρίζουν.
Το 1979, μαζί με άλλους 14 ορειβάτες επιχειρήσαμε ανάβαση στον Όλυμπο. Ένα βουνό που το γνωρίζουμε σαν το σπίτι μας. Ήμασταν στα 2.700 μέτρα υψόμετρο, με θερμοκρασία 10ο C υπό του μηδενός, ταχύτητα ανέμου 120 χλ/ώρα, ομίχλη και τρομερή χιονόπτωση. Ο αέρας έκανε στροβίλους, σήκωνε το χιόνι από κάτω και το ξαναγυρνούσε. Φοβερή κατάσταση. Δεν μπορούσες να δεις μακρύτερα από τα παπούτσια του μπροστινού σου. Μέσα σε αυτήν τη χιονοθύελλα, δεν είχαμε κανένα σημείο αναφοράς για να προσανατολιστούμε και έτσι δυστυχώς χαθήκαμε. Έπρεπε να περπατάμε ασταμάτητα γιατί διαφορετικά θα πεθαίναμε από το κρύο. Περπατούσαμε 54 ώρες ασταμάτητα!
Είχε μουδιάσει όχι μόνο το σώμα, αλλά και η συνείδηση. Μετά από 30 ώρες βλέπαμε οράματα. Βλέπαμε εικόνες και θέλαμε να «φύγουμε» από τη μία κατάσταση και να «περάσουμε» στην άλλη… Στη γαλήνια εικόνα όπου δεν υπήρχε ο φόβος και ο πόνος. Κάποια στιγμή μπερδευόσουν και δεν ήξερες ποια είναι η πραγματικότητα και ποιο το όνειρο. Ξυπνάς είσαι στον κόσμο της χιονοθύελλας, νομίζεις ότι ξυπνάς και είσαι στον κόσμο του παραδείσου. Ανεξέλεγκτα, σταδιακά θέλοντας να ξεφύγεις από αυτήν την οδυνηρή κατάσταση, οδηγείσαι είτε σε αυτοκτονία, είτε σε ένα γλυκό, γαλήνιο θάνατο από υποθερμία. Δυστυχώς δύο άτομα από την ομάδα μας δεν επιβίωσαν»…
«Fight or Flight»
Γνωρίζοντας ότι η ψυχολογία επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά του ανθρώπου σε καταστάσεις κινδύνου, το «Κ&Φ» απευθύνθηκε στον έμπειρο ψυχολόγο και καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας-Θράκης, κ. Γιώργο Πιπερόπουλο, ο οποίος ανέλυσε αυτήν τη συμπεριφορά και εξήγησε πως η ψυχολογία καθορίζει τη λήψη αποφάσεων. Σύμφωνα με τον ίδιο, «υπάρχει ένας πανάρχαιος μηχανισμός για την αντιμετώπιση του κινδύνου σε όλα τα θηλαστικά.
Ο μηχανισμός αυτός λέγεται «fight or flight» δηλαδή, εμπλέκομαι-συμπλέκομαι ή το βάζω στα πόδια. Αυτό σημαίνει ότι όταν αντιληφθούμε έναν κίνδυνο με τις αισθήσεις μας, (μυρίζω την πυρκαγιά, ακούω ένα δυνατό ήχο, βλέπω μπροστά μου ένα άγριο ζώο), τότε ο εγκέφαλος, που είναι ο παραλήπτης του μηνύματος, το μεταφράζει και δίνει αυτόματα την εντολή στους δύο αδένες που βρίσκονται πάνω στους νεφρούς και λέγονται επινεφρίδια. Το επινεφρίδιο που δέχτηκε το μήνυμα του εγκεφάλου εκκρίνει μέσα στο αίμα (στην κυκλοφορία του αίματος), μια εκπληκτική χημική ουσία που ενεργοποιεί όλο τον οργανισμό. Η ουσία αυτή λέγεται επινεφρίνη ή όπως τη γνωρίζουμε καλύτερα, αδρεναλίνη. Η αδρεναλίνη, προκαλεί μια σειρά μεταβολών στον οργανισμό όπως είναι η αύξηση καρδιακών παλμών, ταχύπνοια, ανόρθωση των τριχών κ.α. Τώρα ο οργανισμός είναι έτοιμος είτε να τραπεί σε φυγή για να αποφύγει τον κίνδυνο, ή αν δεν υπάρχει άλλη επιλογή, να εμπλακεί στον κίνδυνο.
«Αυτός είναι ο κανόνας», αναφέρει ο κ. Πιπερόπουλος και συνεχίζει:
«Σε πολλούς ανθρώπους όμως, υπάρχει και μια τρίτη επιλογή, ανάμεσα στη φυγή και στη μάχη.
Η τρίτη επιλογή είναι αυτή που κάνει και η στρουθοκάμηλος. Να βάζει δηλαδή το κεφάλι μέσα στην άμμο όταν την κυνηγάει το λιοντάρι και να θεωρεί ότι ο κίνδυνος δεν υπάρχει πια. Στον άνθρωπο αυτή η επιλογή είναι η λιποθυμία. Το άτομο λοιπόν που δεν είναι σε θέση ούτε να πολεμήσει, ούτε να το βάλει στα πόδια, λιποθυμά πιστεύοντας ότι ο αντικειμενικός κίνδυνος έφυγε χωρίς βέβαια να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Το άτομο αυτό δεν έχει μάθει να διαχειρίζεται τέτοιους κινδύνους και γενικότερα καταστάσεις κρίσεων ή έχει μάθει από παλιά ότι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσει τέτοιες καταστάσεις, είναι η αδράνεια και η λιποθυμία. Έχουμε δηλαδή συνολικά τρεις επιλογές σε μια κατάσταση κινδύνου και ανάλογα με τη δομή της προσωπικότητας του κάθε ατόμου γίνεται η επιλογή».
Όχι πανικός
Ο πανικός είναι ο χειρότερος εχθρός στην ευθυκρισία μας. Αν επιτρέψουμε στον πανικό να μας κυριέψει, τότε όλες οι αποφάσεις μας θα είναι λάθος. Σε μια τέτοια κατάσταση πρέπει να μετριάσουμε τον πανικό, κάτι που γίνεται με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα, πρέπει να μάθουμε να ελέγχουμε τον ρυθμό της αναπνοής. Για το λόγο αυτό, σε μεγάλες στρατιωτικές επιχειρήσεις δίνονται στους καταδρομείς πλαστικές σακούλες για να κάνουν εισπνοές, ώστε να μειώσουν το επίπεδο οξυγόνου στο αίμα.
Αν ξέραμε πιο είναι το κλικ, θα το πουλούσαμε. Αν δηλαδή υπήρχε ένα φάρμακο που θα μπορούσε να δράσει για να αναστείλει τον πανικό τότε οι φαρμακοβιομηχανίες θα το παρήγαγαν. Δεν υπάρχει μια συνταγή, κάνουμε αυτό και τελειώσαμε. Το σπουδαιότερο είναι η εμπειρία. Συνεπώς, στις αγχογενείς στρεσιογόνες καταστάσεις, αυτό που χρειάζεται είναι να έχεις εκπαιδευτεί επαρκώς, αλλά και πάλι ένα ποσοστό ανθρώπων παρά την εκπαίδευση, θα αποτύχει. Με την εκπαίδευση θα διαχειριστούν σωστά την κρίση και δε θα φτάσουν στο επίπεδο του πανικού. Δεν υπάρχει κανένα μυστικό και κανένας άλλος τρόπος.
