Αφού η Ελλάδα επέβαλε αυστηρή απαγόρευση αλιείας σε μια προσπάθεια περιορισμού της υπεραλίευσης στο Αιγαίο, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού εφαρμόζει ένα ολοκληρωμένο και βιώσιμο σχέδιο για τη διατήρηση ξυλουργικών και παραδοσιακών σκαφών, ή καϊκι.
Στο πλαίσιο τηλεδιάσκεψης με την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λένα Μενδώνη , ανακοίνωσε τη δημιουργία προγράμματος επαγγελματικής κατάρτισης και μαθητείας στην ξυλουργική.
Το έργο θα έχει επίσης τη συμμετοχή του καθηγητή Ανδρέα Παπασαλόρου, Προϊσταμένου του Τμήματος Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Κώστας Δαμιανίδης, ερευνητής στην ιστορία της ξυλουργικής, Δρ Willy Photopoulou, Προϊστάμενος της Διεύθυνσης Νεοελληνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Ένας παράγοντας που απειλούσε σοβαρά την αρχαία τέχνη της κατασκευής σκαφών στην Ελλάδα ήταν η αναζωογόνηση των μέτρων καταστροφής των πλοίων ως μέρος των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μείωση του αριθμού των επαγγελματιών ψαράδων, μέρος αυτού που πιστεύεται ότι είναι η σοφή διαχείριση των αλιευτικών αποθεμάτων.
Μόνο τα τελευταία 25 χρόνια, περίπου 11.000 από αυτά τα διάσημα ελληνικά καϊκά πλοία έχουν χαθεί και πολλά από αυτά ήταν λείψανα των αρχαίων παραδόσεων της ναυπηγικής χώρας. Το Υπουργείο Πολιτισμού προσπαθεί συνεχώς – στο βαθμό που μπορεί – να σώσει μερικά από τα πιο παραδοσιακά πλοία, ειδικά εκείνα που αποτελούν ζωντανή απόδειξη αυτής της μεγάλης ναυπηγικής παράδοσης.
Όπως δήλωσε η Μενδώνη τη Δευτέρα, «Η διατήρηση της πολύτιμης γνώσης της ξυλουργικής απαιτεί την προστασία της αλλά και την ενίσχυση της στο σύγχρονο εκπαιδευτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον.
Πρόσθεσε, “Η νέα δομή μαθητείας θα συμβάλει στη διατήρηση και προώθηση της τέχνης της ξυλουργικής, στη δημιουργία νέων ευκαιριών εργασίας και εξειδικευμένων υπαλλήλων, καθώς και στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων.” Σημείωσε ότι σε ορισμένες περιοχές, θα ήταν επίσης δυνατό να δημιουργηθούν θεματικές πολιτιστικές διαδρομές, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών ναυπηγείων.
«Η εξοικονόμηση ξυλουργικής, οι παραδόσεις της και η αναγέννησή της στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού σχετίζεται άμεσα με την πολιτιστική ταυτότητα ενός ναυτικού έθνους, όπως ο Έλληνας. Για χιλιάδες χρόνια, ξύλινες βάρκες έχουν συσχετιστεί με όλες τις υπέροχες στιγμές των ανθρώπων των ναυτικών με μοναδικές παραδόσεις στη ναυτιλία, τη ναυπηγική και τις θαλάσσιες τέχνες », δήλωσε η Μενδώνη .
Το Kiki boat building είναι “μια ζωντανή παραδοσιακή τέχνη”
Η κατασκευή σκαφών είναι μια από τις παλαιότερες παραδόσεις της Ελλάδας. Καθοδηγούμενη από μια προσπάθεια διατήρησής της για τις μελλοντικές γενιές, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού συμπεριέλαβε την ξυλουργική σκαφών στον Εθνικό Δείκτη Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2013.
Το Υπουργείο Πολιτισμού προετοιμάζει ήδη αίτηση εγγραφής ναυπηγείων στους διεθνείς καταλόγους της Σύμβασης για τη Διατήρηση της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας το 2022.
Το νέο πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης θα λειτουργεί με βάση το πλαίσιο που θεσπίστηκε πρόσφατα από το Υπουργείο Παιδείας, μαζί με το μοντέλο μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε συνεργασία με τη Σχολή Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στη Σάμο.
Το Τμήμα Μαθηματικών, με επικεφαλής τον Καθηγητή Ανδρέα Παπασαλόρο, θα σχεδιάσει και θα επεξεργαστεί τα απαραίτητα εκπαιδευτικά εγχειρίδια, εκτός από την προετοιμασία του νέου προγράμματος σπουδών.
Η Σχολή Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου ασχολείται ήδη με την ίδρυση και ανάπτυξη του Μουσείου Ναυπηγικής και Ναυτιλιακών Τεχνών του Αιγαίου, στο Ίλιο, στη Σάμο.
Η πρώτη εφαρμογή του προγράμματος σπουδών θα πραγματοποιηθεί στο εργαστήριο συντήρησης σκαφών του μουσείου, στο πλαίσιο της μελέτης του μουσείου που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Υπάρχουν πολλά σχολεία κατασκευής σκαφών που έχουν επιτύχει εξαιρετικά αποτελέσματα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και στην Τουρκία και το Κατάρ.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσφέρει στους αλιείς αποζημίωση για την καταστροφή παραδοσιακών ελληνικών καϊκών.
Η οδηγία, η οποία αποσκοπεί στον τερματισμό της υπεραλίευσης στη Μεσόγειο, ισχύει και για άλλες χώρες της Μεσογείου.
Ο νόμος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απαιτεί από τους Έλληνες ψαράδες να εγκαταλείψουν τα αλιευτικά τους σκάφη και τις άδειες για μερικές χιλιάδες ευρώ ως αποζημίωση.
Ωστόσο, τα έγγραφα που επιτρέπουν την αποζημίωση πρέπει να υπογράφονται την ίδια στιγμή που το σκάφος καταστράφηκε, πράγμα που σημαίνει ότι ο ιδιοκτήτης πρέπει να είναι παρών κατά τη διάρκεια της «κοπής». Αυτός ο ανθρωπομορφικός όρος είναι η λέξη που χρησιμοποιούν οι κυνηγοί όταν ένα αγαπημένο καϊκι σπάει σε κομμάτια από μια μπουλντόζα.
Ένας σκληρός νόμος που απειλεί αιώνες παραδόσεις
“Κάθε ρωγμή ήταν ένα χτύπημα στην καρδιά μου”, δήλωσε ο Δημήτρης Λιβανός από τον Αγιόπυργο – επίσης από τη βόρεια Εύβοια, περιγράφοντας την κατεδάφιση των σκαφών που αναγκάστηκε να παρακολουθήσει.
Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτεί από τους αλιείς να παραδώσουν τη βάρκα και την άδεια τους προκειμένου να λάβουν αποζημίωση.
Κάθε φορά που ένας ιδιοκτήτης ψαροκάικα καϊκι παραιτείται από την άδεια για επιδότηση, το σκάφος πρέπει να χωρίζεται σε κομμάτια, διασφαλίζοντας ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ξανά για ψάρεμα.
Η «περικοπή» γίνεται σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα, περίπου κάθε δύο χρόνια.
Η οδηγία μπορεί να στοχεύει στη διακοπή της λαθροθηρίας στη Μεσόγειο, αλλά αναμφίβολα δείχνει πλήρη παραβίαση της ισχυρής συναισθηματικής αξίας που φέρνει το παραδοσιακό καΐκι στους ιδιοκτήτες της.
Ως αρχαίο ναυτικό έθνος, ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της Ελλάδας εξαρτάται από την αλιεία για τα προς το ζην. Αμέτρητες γενιές Ελλήνων νησιωτών και παράκτιων κατοίκων στην ηπειρωτική χώρα έχουν ζήσει από τη θάλασσα και το κύριο όχημα του εμπορίου τους είναι λωτούς.
“Πέρασα εξήντα χρόνια στη θάλασσα”, λέει ο Λιβανός. Είχα μια βάρκα οκτώ μέτρων (26 πόδια). Αλλά πέρασαν χρόνια και έπρεπε να το κόψω. Ήταν πολύ λυπηρό. Τώρα δεν μπορώ να δουλέψω για τα προς το ζην, γιατί τα χρήματα που πήρα ήταν τόσο λίγα. “
Ο κυνηγός άγγιξε επίσης το συναισθηματικό θέμα της καταστροφής της παραδοσιακής καγιάκιας, η οποία επίσης σηματοδοτεί το θάνατο μιας αρχαίας ελληνικής παράδοσης.
«Αυτά τα σκάφη είναι παραδοσιακά. Δεν πρέπει να το κόβουν. Πρέπει να το κρατήσουν και να το εμφανίσουν. Δεν υπάρχουν πλέον νέοι τεχνίτες για την κατασκευή τέτοιων σκαφών. Πρέπει να το διατηρήσουν. “Δεν υπάρχουν πλέον τεχνίτες για να τα αποκαταστήσουν ή να δημιουργήσουν νέους τεχνίτες”, λέει ο Λιβανός.
Αμέτρητες ζημιές στις κυνηγετικές παραδόσεις
Εκτός από την ανυπολόγιστη ζημία στους πολλούς Έλληνες που ζουν από το ψάρεμα, οι οδηγίες της ΕΕ απειλούν επίσης την παραδοσιακή κατασκευή σκαφών που διήρκεσε εδώ και αιώνες. Η κατασκευή ενός ξύλινου αλιευτικού σκάφους απαιτεί εξαιρετική δεξιοτεχνία και γνώση των ιδιοτήτων διαφορετικών ειδών ξύλου.
Η Ελλάδα έχει μια μακρά κληρονομιά και είναι περήφανη που χτίζει το Kiki. Η κατασκευή ενός τέτοιου πλοίου απαιτεί φυσικό ξύλο, ειδικό σχεδιασμό, τεχνικές κατασκευής και εξοπλισμό και στη συνέχεια τη διακόσμηση του σύμφωνα με συγκεκριμένες πολιτιστικές πρακτικές.
Η τεχνική οικοδόμησης και συντήρησης των καϊκών έχει μεταφερθεί φυσικά από γενιά σε γενιά από την αρχαιότητα. Αλλά καθώς περνούν τα χρόνια, η παράδοση εξασθενεί. Το κατεστραμμένο Caixia δεν θα αντικατασταθεί.
Οι απόγονοι των παραδοσιακών ψαράδων έχουν στραφεί στον τουρισμό, ως επί το πλείστον, ή ακόμη και εντελώς άλλα επαγγέλματα που μπορεί να μην έχουν καμία σχέση με τη Σκοτεινή Θάλασσα.
Μια άλλη παράδοση που φαίνεται να ξεθωριάζει, μαζί με το καϊκί είναι το καρνάγιο, το μικρό ναυπηγείο όπου τα αλιευτικά σκάφη συντηρούνται ή επισκευάζονται πάντα. Πάντα στην παραλία και μερικές φορές μέσα στα λιμάνια, η Καρναγιά ήταν πάντα ανεξίτηλο κομμάτι της ελληνικής αλιευτικής παράδοσης.
Οι προσπάθειες για την εξοικονόμηση λωτού δικαιολογούνται τώρα σε ένα νέο πρόγραμμα
Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Παραδοσιακών Σκαφών είναι ένας ιδιωτικός οργανισμός που κάνει μια συντονισμένη προσπάθεια να σώσει τα παραδοσιακά σκάφη από την εξαφάνιση.
Ιδρύθηκε το 1999, η ένωση προσπάθησε να εισαγάγει ένα πρόγραμμα που, αντί να το καταστρέψει, θα επέτρεπε τη σωτηρία και την αποκατάσταση των παραδοσιακών σκαφών μέσω ιδιωτικής ιδιοκτησίας.
«Απομένουν περίπου 15.000 αλιευτικά σκάφη, με βάση τον αριθμό των υφιστάμενων αδειών. Δεν ξέρουμε πόσα από αυτά ήταν παραδοσιακά», λέει ο Νίκος Καβαλιρός, πρόεδρος του συλλόγου.
«Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι όλοι ενεργοί. Μερικοί ψαράδες έχουν αποσυρθεί, μερικά σκάφη έχουν υποστεί ζημιά και δεν μπορούν να επισκευαστούν, ή οι ιδιοκτήτες τους δεν μπορούν να τα επισκευάσουν. Άλλοι τα διατηρούν στην ακτή. Μέχρι σήμερα, 13.000 παραδοσιακά αλιευτικά σκάφη έχουν καταστραφεί. Περίπου 10.000 άτομα έχουν καταστραφεί σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 3.000 άτομα έχουν εγκαταλειφθεί ή καταστραφεί και δεν είναι πλέον ενεργά. »
Ευτυχώς, όμως, έχει ξεκινήσει μια νέα μέρα στην Ελλάδα, καθώς η κυβέρνηση κάνει αυτό το τεράστιο βήμα στη συντήρηση των διάσημων ελληνικών χειροτεχνιών, κατασκευάζοντας καΐκια, έτσι ώστε οι δεξιότητες που απαιτούνται για τη δημιουργία αυτών των χαριτωμένων ξύλινων σκαφών να μην ξεχαστούν και να χαθούν ποτέ. Για την ιστορία.
