Ένα μέρος φορτισμένο και ιδιαίτερο μέσα στη μοναδικότητά του
Όλα στο Δέλτα του Έβρου είναι χακί: ποτάμι, βλάστηση, ψαράδες, εθνοφύλακες. Όλοι έχουν ανάγκη να κρυφτούν –πουλιά, ερπετά, ψάρια, κυνηγοί, μετανάστες– γύρω από έλη, βούρκους, αμμολωρίδες, χορτολίβαδα, που δεν ξέρεις αν θα υποχωρήσουν στο πρώτο βήμα, και κάτω από σκοπιές που αναρωτιέσαι αν είναι φυλάκια του Στρατού ή παρατηρητήρια για τα πουλιά. To Δέλτα του Έβρου δεν είναι ένας απλός υγροβιότοπος για γαλήνιες περιηγήσεις. Η μεγαλύτερη αξία του είναι η συνύπαρξη. Είναι ένα οικοσύστημα σημαντικό τόσο για την άγρια ζωή, όσο και για τους ανθρώπους. Οι «από δω» και οι «απέναντι». Οι ψαράδες, οι βιολόγοι, οι καλυβιέρηδες, οι αστυνομικοί, οι εθνοφρουροί. Και οι Τούρκοι. Ανάμεσά τους ο Έβρος, η Μαρίτσα των Βουλγάρων. Πεντακόσια είκοσι χιλιόμετρα ποταμός που ξεκινά από τη Ρίλα της Βουλγαρίας και εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος. Κάποτε ήταν πλωτός, εμπορική οδός μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα: από εκεί μεταφερόταν όλη η αγροτική παραγωγή της Θράκης. Τώρα αποτελεί ουδέτερη ζώνη μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας και Βουλγαρίας – ούτε οι ψαράδες δεν πλέουν στα νερά του.
Τον χειμώνα κατεβαίνει φουριόζος, γονιμοποιεί τα εδάφη της Θράκης, πλημμυρίζει τις πεδιάδες και τα ελληνοτουρκικά χωριά, όταν ανοίγουν οι Βούλγαροι τα φράγματα. Στις εκβολές του σχηματίζεται το πολύτιμο Δέλτα του Έβρου ή Αινήσιο Δέλτα. Οι Τούρκοι το αποκαλούν Γκιαούρ Αντά, που σημαίνει «νησί των απίστων», των χριστιανών. Εκατόν ενενήντα χιλιάδες στρέμματα σε ελληνικό έδαφος, ένα τόξο 25 χλμ. από την Αλεξανδρούπολη έως την Αίνο, και λίγες χιλιάδες σε τουρκικό. Ένα σύμπλεγμα από υγρά λιβάδια, παράκτια έλη, χειμάρρους, τρεις λιμνοθάλασσες (Λακί, Δράνα, Μονολίμνη ή Παλούκια), τη λίμνη Νυμφών και τεχνητά κανάλια, που προστατεύεται από το 1974 από τη Σύμβαση Ramsar για τους Υγρότοπους Διεθνούς Σημασίας, ενώ από το 2007 αποτελεί Εθνικό Πάρκο. Τμήμα του, δε, συμπεριλαμβάνεται στο δίκτυο Natura 2000.
Το Δέλτα του Έβρου είναι πρώτα από όλα σημαντικό για τη διαχείμαση των πουλιών, παρυδάτιων και υδρόβιων. Κάποια είδη φωλιάζουν την άνοιξη, τα περισσότερα όμως έρχονται εδώ από τον βορρά. «Το Δέλτα είναι η πιο σημαντική περιοχή της Ελλάδας για τις χήνες. Χιλιάδες ασπρομέτωπες χήνες ξεχειμωνιάζουν κάθε χρόνο, μεταξύ των οποίων τα παγκοσμίως απειλούμενα είδη κοκκινόχηνα και νανόχηνα. Είναι, επίσης, η πιο σημαντική περιοχή στην Ελλάδα για τα τρία είδη κύκνου της Ευρώπης και ιδιαίτερα για τον σπάνιο νανόκυκνο, ο πληθυσμός του οποίου μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 11.000 άτομα σε μία χρονιά», λέει η περιβαλλοντολόγος Ελένη Μακρυγιάννη από τη Μονάδα Διαχείρισης Πάρκων Δέλτα Έβρου και Δαδιάς του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. Οι επισκέπτες εντυπωσιάζονται περισσότερο με τα φοινικόπτερα, τους πελεκάνους και τους πελαργούς (ιδίως στα χωριά), ωστόσο εξίσου σημαντική είναι η παρουσία των αρπακτικών, όπως οι σπάνιοι θαλασσαετοί, στικταετοί και βασιλαετοί. Συνολικά, έχουν καταγραφεί πάνω από 320 είδη πτηνών, από τα οποία περίπου 70 φαίνεται να φωλιάζουν στην περιοχή, όπως η εμβληματική αγκαθοκαλημάνα, ο καλαμόκιρκος, η πετροτουρλίδα και η καστανόπαπια. Λόγω της θέσης του Δέλτα και της αξίας των βιοτόπων του, είναι σημαντικός σταθμός και για τα μεταναστευτικά είδη.
Έως τη δεκαετία του 1950 δεν πλησίαζε άνθρωπος το Δέλτα. Απροσπέλαστο πέρα για πέρα, μια ζούγκλα στο έλεος των τσακαλιών, των λύκων και των πουλιών. Μερικοί τολμηροί ψαράδες και κτηνοτρόφοι έρχονταν τα καλοκαίρια μόνο. Πρώτος μελετητής ήταν ουσιαστικά ο Σουηδός ορνιθολόγος B. Flach, που το 1954 προχώρησε σε επιστημονική δημοσίευση προκαλώντας το ενδιαφέρον Ευρωπαίων επιστημόνων, οι μελέτες των οποίων, τα επόμενα χρόνια, ανέδειξαν την παγκόσμια σημασία του και την ανάγκη προστασίας του. Στο μεταξύ, η ΜΟΜΑ (Μεικτή Ομάδα Μηχανημάτων Ανασυγκρότησης, κατασκευαστική εταιρεία του στρατού) διάνοιξε δρόμους, ενώ πρόλαβαν να γίνουν και εγγειοβελτιωτικά έργα: αποστραγγίσεις, αναχώματα, αποξηράνσεις πολύτιμων για τα πουλιά ελών προκειμένου να εξασφαλιστούν καλλιεργήσιμες εκτάσεις, αποψιλώσεις δασών και, αργότερα, η Ευθυγράμμιση του Έβρου.
Βόρεια των Φερών, το ποτάμι χωρίζεται στην ανατολική κοίτη και στον δυτικό βραχίονα. Μια νέα διακλάδωση της ανατολικής κοίτης, λίγα χιλιόμετρα πριν από τις εκβολές, είναι αυτή που καθόρισε και τα σύνορα, που σε αυτό το σημείο επικυρώθηκαν το 1926. Στον ανατολικό κλάδο ορίστηκαν τα σύνορα Ελλάδας – Τουρκίας, στον δυτικό έγινε η Ευθυγράμμιση. Τότε δημιουργήθηκε και το δίκτυο με τα τεχνητά κανάλια και τα αντλιοστάσια. Αυτό άλλαξε για πάντα την εικόνα του Δέλτα αλλά και την υδρολογική ισορροπία. «Χάθηκαν σημαντικοί βιότοποι για τα πουλιά και προέκυψαν άλλα προβλήματα. Το γλυκό νερό λειτουργεί σαν τοίχος στην αλμύρα. Με τις αποστραγγίσεις το θαλασσινό εισχωρεί όλο και ψηλότερα, με αποτέλεσμα τα χωράφια να έχουν υψηλή αλατότητα. Η σωστή διαχείριση των υδάτων παραμένει πρόβλημα. Παρ’ όλα αυτά, το Δέλτα είναι ένα υγιές οικοσύστημα», λέει ο δασολόγος Βασίλης Ηλίας από τη Μονάδα Διαχείρισης.
Αμέτρητες λανθασμένες παρεμβάσεις, όπως οι αποξηράνσεις και η υποβάθμιση της Δράνας που λειτούργησε και ως ιχθυοτροφείο, άρχισαν να αποκαθίστανται τη δεκαετία του 2000. Επιπλέον, λόγω της απουσίας φραγμάτων στο ελληνοτουρκικό τμήμα, το Δέλτα παραμένει ζωντανό και εξελισσόμενο γεωμορφολογικά. Τα φερτά υλικά του ποταμού αλλάζουν το τοπίο, φράζουν τα κανάλια, ενώ το βάθος της θάλασσας, ακόμη και σε μεγάλη απόσταση από την ακτή, παραμένει μικρό, γεμάτο αμμονησίδες και αμμοϋφάλους. Όλη αυτή η κίνηση φέρνει υποθαλάσσιο πλούτο με εκτεταμένα λιβάδια Ποσειδωνίας, ενώ στις απομονωμένες ακτές και νησίδες φωλιάζουν ή σταθμεύουν κατά τη μετανάστευση πολλά είδη πουλιών. Θεαματική η εικόνα με τα φοινικόπτερα που είναι λες και περπατούν πάνω στο νερό.
Στη στεριά, ίριδες, νεραγκούλες, λεβάντες και αλμυρίκια στρώνουν πολύχρωμα χαλιά στις επίπεδες εκτάσεις πλάι στις λιμνοθάλασσες –έχουν καταγραφεί περισσότερα από 300 είδη φυτών–, ενώ ιτιές, λεύκες, φράξοι και σκλήθρα θεριεύουν κοντά στο ποτάμι, όπου η διέλευση απαγορεύεται για στρατιωτικούς λόγους. Στο νότιο τμήμα του Δέλτα, το αυστηρώς προστατευόμενο, η μετακίνηση των επισκεπτών με αυτοκίνητο απαγορεύεται λόγω του «καταφυγίου άγριας ζωής» και χρειάζεται συνοδεία από τη Μονάδα Διαχείρισης ή τον Χρήστο Πασχαλάκη, τον μοναδικό που αυτή τη στιγμή διοργανώνει βαρκάδες στην περιοχή. Η πεζοπορία επιτρέπεται, ωστόσο όλοι καλούνται να επιδείξουν ταυτότητα στους ελέγχους που κάνουν διαρκώς οι εθνοφύλακες.
Διαβάστε τη συνέχεια στο www.kathimerini.gr
