Οι παραγωγοί βιολογικών προϊόντων οφείλουν να χρησιμοποιούν ένα μεγάλο φάσμα τεχνικών που παρέχει ή ίδια η φύση, οι οποίες βοηθούν τη διατήρηση των οικοσυστημάτων και μειώνουν τη ρύπανση. Μέσω της βιολογικής κτηνοτροφίας, επιτυγχάνονται και άλλοι φιλοπεριβαλλοντικοί στόχοι όπως η χρήση των ανανεώσιμων φυσικών πόρων (κοπριά και ψυχανθή) για τη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους και η διατήρηση των αυτοχθόνων φυλών και τύπων κτηνοτροφικών ζώων.
Τα βιολογικά προϊόντα και οι προδιαγραφές τους
Τα διατροφικά σκάνδαλα που συχνά πυκνά εμφανίζονται στο προσκήνιο, έχουν θορυβήσει τους καταναλωτές μεγάλη μερίδα των οποίων στρέφεται πλέον στα βιολογικά προϊόντα. Είμαστε όμως αρκετά ενημερωμένοι για αυτή τη σύγχρονη τάση που έρχεται να αλλάξει τις διατροφικές μας συνήθειες;
Μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, ο κόσμος κλήθηκε να αντιμετωπίσει και να δώσει λύση στα σοβαρά προβλήματα της αύξησης του πληθυσμού και της καταπολέμησης του υποσιτισμού σε πολλές υποανάπτυκτες και αναπτυσσόμενες περιοχές της γης. Η λύση που βρέθηκε ήταν η άμεση αύξηση της παραγωγής τροφίμων και η εντατικοποίηση των μεθόδων που χρησιμοποιούνταν έως τότε, με αποτέλεσμα να πολλαπλασιαστούν οι αποδόσεις των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και να εξωθηθούν τα αγροτικά ζώα σε όρια που τα μετέτρεπαν σε «μηχανές» παραγωγής ζωοκομικών προϊόντων.
Διατροφικά σκάνδαλα
Η μέριμνα για την παρακολούθηση της ποιότητας, τόσο των παραγόμενων προϊόντων όσο και των τρόπων παραγωγής τους, ήταν κατά τις πρώτες δεκαετίες που ακολούθησαν από μικρή έως ελάχιστη, μια και ο κανόνας που καλούνταν να ακολουθήσουν οι παραγωγοί ήταν: «όσο το δυνατόν μεγαλύτερη παραγωγή, με όσο το δυνατόν μικρότερο κόστος». Αυτό συνεχιζόταν μέχρι τα τελευταία χρόνια, με τις διαδικασίες ελέγχου των προϊόντων να έχουν βεβαίως βελτιωθεί σε μεγάλο βαθμό, αλλά όχι ικανό, όπως αποδείχθηκε, για να προβλεφθούν ή να προληφθούν τα διατροφικά σκάνδαλα που ξέσπασαν (νόσος των τρελών αγελάδων, διοξίνες σε πολλά προϊόντα κ.λπ.), τα οποία δημιούργησαν μια κατάσταση πανικού στους καταναλωτές όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και ολόκληρου του κόσμου. Το γεγονός αυτό έφερε προ των ευθυνών τους πολλές και μεγάλες εταιρείες παραγωγής και διακίνησης των συγκεκριμένων προϊόντων αλλά και ολόκληρα κράτη υπεύθυνα για την τήρηση συγκεκριμένων κανόνων. Η κατάσταση αυτή, μέχρι τώρα, δεν έχει φυσικά καταλήξει σε κάποιο σημείο, αλλά ήταν η κατάλληλη αφορμή για ένα ώριμο, από οικολογικές και καταναλωτικές ανησυχίες, κοινό ώστε να το στρέψει σε ένα έντονο ενδιαφέρον και προτίμηση για προϊόντα που δίνουν την εντύπωση ότι απαντούν στο ερώτημα: «τι είναι και από πού προέρχονται αυτά που τρώμε;».
Ευαισθητοποίηση των καταναλωτών
Όλα αυτά οδήγησαν τα τελευταία χρόνια σε μια ραγδαία αύξηση της παραγωγής και ευρεία διάδοση στην κατανάλωση των αγροτικών προϊόντων που ονομάζονται «βιολογικά» ή «οικολογικά», καθώς και σε μια ευαισθητοποίηση για την αύξηση της κυκλοφορίας που εμφανίζουν τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, καθώς και για τους τρόπους ανίχνευσής τους στη διατροφική αλυσίδα.
Η βιολογική γεωργία…
Η βιολογική γεωργία, για την οποία η Ε.Ε. θέσπισε κανονισμούς (2092/91/ΕΟΚ και 1804/99/ΕΚ) ώστε να διασφαλιστεί ο αυθεντικός χαρακτήρας των μεθόδων που χρησιμοποιούνται, τόσο στην παραγωγή των προϊόντων στις χώρες της, όσο και στις εισαγωγές βιολογικών προϊόντων στην Ε.Ε., ευνοεί τις ανανεώσιμες πηγές και την ανακύκλωση, επιστρέφοντας στο έδαφος τα θρεπτικά συστατικά που βρίσκονται στα κατάλοιπα. Αρχή της βιολογικής γεωργίας είναι ο σεβασμός των συστημάτων του ίδιου του περιβάλλοντος για να επιτευχθεί η καταπολέμηση των παρασίτων και των ασθενειών στις καλλιέργειες και η απαγόρευση χρήσης συνθετικών παρασιτοκτόνων, ζιζανιοκτόνων και χημικών λιπασμάτων για την αύξηση της παραγωγής, καθώς και αυξητικών ορμονών ή γενετικών τροποποιήσεων. Οι παραγωγοί βιολογικών προϊόντων οφείλουν να χρησιμοποιούν ένα μεγάλο φάσμα τεχνικών που παρέχει ή ίδια η φύση, οι οποίες βοηθούν τη διατήρηση των οικοσυστημάτων και μειώνουν τη ρύπανση.
…και οι στόχοι της
Ειδικότερα οι στόχοι της βιολογικής γεωργίας που πρέπει να επιτυγχάνονται σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του Κώδικα Τροφίμων είναι:
• η αύξηση της βιοποικιλότητας στο σύνολο του συστήματος
• η αύξηση της βιολογικής δραστηριότητας των εδαφών
• η διατήρηση της γονιμότητας των εδαφών μακροπρόθεσμα
• η προώθηση της ορθής χρήσης εδάφους, νερού και αέρα και η μείωση όλων των μορφών μόλυνσης που μπορούν να προκαλέσουν οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις
• ο χειρισμός των αγροτικών προϊόντων, με προσοχή στις μεθόδους μεταποίησης, προκειμένου να διατηρηθεί η βιολογική ακεραιότητα
Οι γεωργοί οι οποίοι χρησιμοποιούν μεθόδους βιολογικής παραγωγής προϊόντων, δικαιούνται να ζητήσουν από το κράτος γεωργοπεριβαλλοντικές πριμοδοτήσεις και μπορούν να ενθαρρύνονται, μέσω επενδυτικών ενισχύσεων, στους τομείς της πρωτογενούς παραγωγής, της μεταποίησης και της εμπορίας.
Σπόροι και καλλιέργειες
Απαραίτητη προϋπόθεση επίσης της βιολογικής γεωργίας είναι η χρήση βιολογικής παραγωγής σπόρων προς σπορά και για το λόγο αυτό οφείλουν τα κράτη να συγκροτήσουν ηλεκτρονική βάση δεδομένων, όπου οι προμηθευτές σπόρων θα έχουν τη δυνατότητα να καταχωρούν σπόρους προς σπορά που έχουν παραχθεί με βιολογικές μεθόδους. Εάν δεν είναι διαθέσιμοι σπόροι προς σπορά των ειδών που επιθυμεί ο γεωργός ή δεν είναι διαθέσιμες οι κατάλληλες ποικιλίες, ο γεωργός έχει τη δυνατότητα να ζητήσει τη χορήγηση παρέκκλισης και να χρησιμοποιήσει μη βιολογικά παραχθέντες σπόρους.
Η βιολογική κτηνοτροφία…
Η βιολογική κτηνοτροφία είναι ένα νεότερο σύστημα γεωργικής παραγωγής που θεσμοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 1999 και στηρίζεται στη φυσική διαβίωση των ζώων, χρησιμοποιώντας κατά βάση ζωοτροφές που έχουν παραχθεί με βιολογικό τρόπο, με περιορισμένη έως μηδενική χρήση ορμονών και με χρήση ζωοτροφών που έχουν παραχθεί χωρίς χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα, ζιζανιοκτόνα και προσθετικά. Η βιολογική κτηνοτροφία δεσμεύεται να προστατεύει το περιβάλλον, να μην κάνει χρήση γενετικά τροποποιημένων τροφών και να διακρίνεται για την υγιεινή των προϊόντων που παράγει.
…και οι στόχοι της
Οι βασικοί στόχοι της εδραίωσης μονάδων βιολογικής κτηνοτροφίας είναι:
• η παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων που παράγονται σύμφωνα με τους κανόνες της «βιολογικής» γεωργικής παραγωγής,
• η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των αγροτικών ζώων,
• η προστασία του περιβάλλοντος,
• η διατήρηση της βιοποικιλότητας των αγροτικών οικοσυστημάτων και του αγροτικού τοπίου,
• η αειφορική διαχείριση των εδαφικών πόρων και η δημιουργία νησίδων βιολογικής κτηνοτροφίας, μέσα από συνενώσεις μικρής κλίμακας οικονομικών μονάδων.
Μέσω της βιολογικής κτηνοτροφίας, επιτυγχάνονται και άλλοι φιλοπεριβαλλοντικοί στόχοι όπως η χρήση των ανανεώσιμων φυσικών πόρων (κοπριά και ψυχανθή) για τη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους και η διατήρηση των αυτοχθόνων φυλών και τύπων κτηνοτροφικών ζώων.
Προδιαγραφές κτηνοτροφικών μονάδων
Για να χαρακτηριστεί μια κτηνοτροφική μονάδα ως «βιολογική» πρέπει να τηρούνται κάποιες προδιαγραφές που αφορούν την καταγωγή των εκτρεφόμενων ζώων, τα οποία θα πρέπει να προέρχονται από βιολογικές εκτροφές, την πρόληψη των ασθενειών η οποία πρέπει να βασίζεται στην κατάλληλη επιλογή φυλών, στο ευνοϊκό περιβάλλον διαβίωσης και στην ελεύθερη κίνηση των ζώων (απαγορεύεται να κρατώνται δεμένα ή μέσα σε κλουβιά) και των φυτικών μεθόδων αναπαραγωγής (απαγορεύεται η σπερματέγχυση).
Ο δρόμος είναι μακρύς…
Είναι γεγονός πως τα τελευταία χρόνια η βιολογική γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη, αλλά δεν παύουν να υπάρχουν πολλά προβλήματα που πρέπει να ξεπεραστούν, τα οποία έχουν σχέση με την έλλειψη τεχνικής στήριξης των βιοκαλλιεργητών και την ενημέρωσή τους σε ό,τι αφορά τη ζήτηση και την πιστοποίηση των προϊόντων αυτών, τη διακίνηση και διαφήμισή τους και την εφαρμοσμένη έρευνα, που είναι στενά συνδεδεμένη με την εκπαίδευση των γεωτεχνικών και άλλων επιστημόνων.
Πολυπαραγοντική προσέγγιση
Η βιολογική παραγωγή είναι σαφές ότι πρόκειται για ζήτημα που απαιτεί πολυπαραγοντική προσέγγιση μια και έχει να κάνει με θέματα βιολογίας, διατροφής, με νομικές διατάξεις και κανονισμούς, με την οικονομία, καθώς και με το μάρκετινγκ και τις προσπάθειες αλλαγής των προτιμήσεων του καταναλωτικού κοινού. Το σίγουρο πάντως είναι πως έχει ξεφύγει από το επίπεδο των «περιθωριακών» δραστηριοτήτων που απευθύνονται σε περιορισμένη αγορά ή «περίεργους» καταναλωτές. Είναι μια δυναμική παραγωγική δραστηριότητα που αποσκοπεί στη βελτίωση της υγείας των καταναλωτών, με ταυτόχρονο σεβασμό στο περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους.
