Βόλτα στις Πρέσπες, στο βασίλειο της υδρόβιας ζωής

Πρόκειται για δύο λίμνες γλυκού νερού, τη Μικρή και τη Μεγάλη Πρέσπα, που συνθέτουν έναν από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους στη νοτιοανατολική Ευρώπη.

Η περιοχή, αν και μικρή σε έκταση, συγκεντρώνει πάρα πολλές και σπάνιες μορφές υδρόβιας ζωής. Κι αυτό την κάνει να ξεχωρίζει.

Εδώ βρίσκει καταφύγιο μία από τις μεγαλύτερες αποικίες αργυροπελεκάνων και ροδοπελεκάνων στον κόσμο, με πληθυσμό περίπου 1200 και 500 ζευγάρια αντίστοιχα. Συνοπτικά έχουν καταγραφεί 272 είδη πουλιών, 143 από τα οποία φωλιάζουν στην περιοχή.

 Στα νερά των Πρεσπών ζουν 23 είδη ψαριών, εκ των οποίων τα 9 είναι ενδημικά, δηλαδή απαντώνται μόνο στις λίμνες και σε κάποια ποτάμια γύρω από αυτές και πουθενά άλλου στον κόσμο.

Λόγω της περιορισμένης γεωγραφικής τους εξάπλωσης τα περισσότερα είδη είναι προστατευόμενα.

Ο ενδημισμός της ιχθυοπανίδας των Πρεσπών οφείλεται στην παλαιότητα των λιμνών. Οι Πρέσπες μαζί με τη λίμνη Οχρίδα είναι οι παλαιότερες λίμνες της Ευρώπης, με ηλικία μεγαλύτερη των 5,5 εκατομμυρίων ετών!

Η περιοχή των Πρεσπών έχει αναγνωριστεί διεθνώς ως κέντρο βιοποικιλότητας και προσελκύει το ενδιαφέρον επιστημόνων, ερευνητών και φυσιολατρών από όλο τον κόσμο, όλες τις εποχές του χρόνου.

Πλούσια είναι και η χλωρίδα. Καταγράφονται πάνω από 2.000 είδη φυτών σε 49 διαφορετικούς τύπους οικοτόπων, από τους οποίους 7 θεωρούνται τύποι οικοτόπων προτεραιότητας.

Το ψάρεμα στις λίμνες απαγορεύεται κατά την περίοδο της αναπαραγωγής των ψαριών σε ετήσια βάση (Απρίλιος- Ιούνιος).

Βέβαια, όταν στις Πρέσπες μιλούν για “ψάρι” εννοούν το Γριβάδι. Το Γριβάδι είναι το μεγαλύτερο ψάρι που ζει στις λίμνες (νόστιμο, να το δοκιμάσετε) κι έχει μεγάλη εμπορική αξία για τους ψαράδες. Εισήχθη στις λίμνες Πρέσπες μάλλον κατά την ρωμαϊκή ή τη βυζαντινή εποχή.

Οι λίμνες Πρέσπες προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες και νόμους της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας και οι υγρότοποι έχουν χαρακτηριστεί διεθνούς σημασίας από τη Σύμβαση Ραμσάρ.

Σήμερα στο σύνολο της η περιοχή των δύο λιμνών αποτελεί το Διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών Ελλάδας- Αλβανίας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, το οποίο ιδρύθηκε στις 2 Φεβρουάριο του 2000, την Παγκόσμια Ημέρα Υδροτόπων. Είναι η πρώτη διασυνοριακή προστατευόμενη περιοχή της νοτιο-ανατολικής Ευρώπης.

Οι τρεις χώρες συνεργάζονται στενά για τη διατήρηση και προστασία μίας σπάνιας φύσης στην περιοχή των νοτιο-δυτικών Βαλκανίων. 

Στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών

Το τμήμα των Πρεσπών που ανήκει στην Ελλάδα έχει κηρυχθεί Εθνικός Δρυμός από το 1974. Το σύνολο της λεκάνης της ελληνικής Πρέσπας χαρακτηρίστηκε Εθνικό Πάρκο Πρεσπών το 2009 και αποτελεί μέρος του Διασυνοριακού Πάρκου Ελλάδας- Αλβανίας- Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας.

Ο επισκέπτης έχει μία πρώτη πανοραμική θέα ενός μεγάλου μέρους των λιμνών στο ύψωμα “Περβάλι”. Εδώ είναι η είσοδος στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών.

 Βλέπουμε τη λίμνη Μικρή Πρέσπα με τα δύο νησάκια Βριδρονήσι (αριστερά) και Άγιος Αχίλλειος (δεξιά). Η λίμνη Μεγάλη Πρέσπα αχνοφαίνεται στον ορίζοντα. Επιβλητικά βουνά περικλείουν το παραλίμνιο τοπίο.

Στη συνέχεια ο δρόμος κατηφορίζει προς τα υγρολίβαδα της Μικρής Πρέσπας και το Λαιμό, τη στενή λωρίδα γης μόλις 300 μέτρων που χωρίζει τη Μικρή από τη Μεγάλη Πρέσπα (Λαιμός).

Τριγύρω καλλιέργειες με τεράστιες φασολιές που θεριεύουν το καλοκαίρι και δίνουν τα ονομαστά φασόλια Πρεσπών. Να τα δοκιμάσετε οπωσδήποτε. Μικροί χωματόδρομοι μπαίνουν στις λασπώδεις όχθες και οδηγούν σε κατάλληλα διαμορφωμένα σημεία πλάι στη λίμνη για παρατήρηση πουλιών (bird-watching). Μπορείτε να προσεγγίσετε εύκολα με τα πόδια. Περπατήστε αθόρυβα, με προσοχή και σεβασμό στη φύση.

…Κορμοράνοι πραγματοποιούν χαμηλές ανιχνευτικές πτήσεις πάνω από το νερό. Γρήγορα τους ακολουθούν πελεκάνοι. Το σμήνος των πουλιών χάνεται προς το βορά διασχίζοντας τα νοητά σύνορα των ανθρώπων.

Η Μικρή Πρέσπα, οι καλαμιώνες και το φασόλι

Η Μικρή Πρέσπα (έκταση 44 τ.χλμ.) είναι μακρόστενη λίμνη και η μεγαλύτερη έκτασή της ανήκει στην Ελλάδα- μόνο ένα πολύ μικρό τμήμα της, το νοτιότερο άκρο της, ανήκει στην Αλβανία. Κατατάσσεται σε «ελλιπή» οικολογική κατάσταση ενώ η Μεγάλη Πρέσπα σε «μέτρια»,  με βάση τη πενταβάθμια κλίμακα οικολογικής ταξινόμησης που ορίζει η Οδηγία-πλαίσιο για το νερό (υψηλή, καλή, μέτρια, ελλιπής, κακή).

Μέχρι και τη δεκαετία του ’80, ένα μεγάλο μέρος της παραλίμνιας έκτασης της λίμνης Μικρής Πρέσπας ήταν υγρολίβαδα.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, η μονοκαλλιέργεια του φασολιού αποτέλεσε την κύρια αγροτική δραστηριότητα των κατοίκων, γεγονός που οδήγησε στην εγκατάλειψη της παραδοσιακής αλιείας και κτηνοτροφίας.

Οι ψαράδες, που στο παρελθόν φρόντιζαν να διατηρούνται καθαρές από καλάμι οι παραλίμνιες περιοχές για να αναπαράγονται τα ψάρια αλλά και για να μπορούν να ψαρεύουν με τα παραδοσιακά εργαλεία (πελαΐζια και πεζόβολα), εξαφανίστηκαν. Ομοίως εξαφανίστηκαν και οι κτηνοτρόφοι με τα κοπάδια τους. Ταυτόχρονα , το καλάμι- που άλλοτε χρησιμοποιούνταν ως βασικό δομικό υλικό για κατασκευή εσωτερικών τοίχων, ταβανιών, σκεπών, μικρών κτισμάτων, στάβλων κτλ- εκτοπίστηκε από τα σύγχρονα δομικά υλικά.

Έτσι οι καλαμιώνες επεκτάθηκαν συρρικνώνοντας δραματικά τα υγρολίβαδα, που αποτελούν σημαντικούς βιότοπους αναπαραγωγής ψαριών και σημεία ανεύρεσης τροφής των πουλιών.

Ωστόσο τα υγρά λιβάδια  αρχίζουν να δημιουργούνται εκ νέου στη Μικρή Πρέσπα, χάρη στη βόσκηση βουβαλιών καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους και στην κοπή καλαμιών που πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι. Οι δύο αυτές μέθοδοι ακολουθούνται από το 2002 στο πλαίσιο του εν εξελίξει προγράμματος για τη διαχείριση της παραλίμνιας βλάστησης και της στάθμης του νερού της Μικρής Πρέσπας. Τα πρώτα αποτελέσματα είναι αισιόδοξα.

Οι εκτάσεις των υγρών λιβαδιών στη Μικρή Πρέσπα αυξήθηκαν περίπου σε 1.000 στρέμματα από τα μόλις 300 που είχαν απομείνει στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Ωστόσο η πραγματική και σοβαρή απειλή για το ευαίσθητο οικοσύστημα των υγρότοπων σήμερα είναι η κλιματική αλλαγή (αύξηση της θερμοκρασίας, μείωση των βροχοπτώσεων) που στην περίπτωση της Πρέσπας θα έχει επιπτώσεις και στη διαθεσιμότητα του νερού για άρδευση με ό,τι σημαίνει αυτό για τις καλλιέργειες φασολιού.

Σύμφωνα με πρόσφατη διεθνή έρευνα η Πρέσπα αποτελεί έναν από τους πιο ευάλωτους στην κλιματική αλλαγή υγροτόπους της Ευρώπης.

Κορυφαία αξιοθέατα στις Πρέσπες

Τα μικρά χωριά στην περιοχή των Πρεσπών, μίας περιοχής βαθειά σημαδεμένης από την ιστορία, είναι όλα από μόνα τους αξιοθέατα. Βρίσκονται σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους και μπορούν να αποτελέσουν βάση διαμονής για τις περιηγήσεις στις λίμνες.

* Άγιος Αχίλλειος: Νησάκι-αξιοθέατο στη Μικρή Πρέσπα όπου πάς με τα πόδια ή με βάρκα. Πλωτή πεζογέφυρα ενώνει τον μικροσκοπικό παραλίμνιο οικισμό με τη στεριά. Πρόκειται για το πιο τουριστικό σημείο στην περιοχή καθώς στο νησάκι βρίσκεται η Βασιλική του Αγίου Αχιλλείου…

Στο νησάκι Άγιος Αχίλλειος λειτουργεί όλο το χρόνο art ξενώνας-καφέ-εστιατόριο με ντόπια κουζίνα. Τίποτα άλλο.

* Ψαράδες: Το ακριτικό ψαροχώρι στις όχθες της λίμνης Μεγάλη Πρέσπα. Σημείο γνωστό και ως τριεθνές. Μικρά τουριστικά σκάφη οργανώνουν βαρκάδα στη Μεγάλη Πρέσπα για να δείτε από κοντά αργυροπελεκάνους, εντυπωσιακές βυζαντινές βραχογραφίες και ασκηταριά σε σπηλιές.

Στη Μεγάλη Πρέσπα υπάρχουν σημεία για κολύμπι. Προσοχή το νερό είναι γλυκό. Στο χωριό υπάρχουν δύο ψαροταβερνάκια και λίγα ενοικιαζόμενα δωμάτια.

* Άγιος Γερμανός. Το κεφαλοχώρι των Πρεσπών. Χτισμένο σε ύψωμα έχει θέα στις λίμνες και διατηρεί την παραδοσιακή ατμόσφαιρα. Πέτρινα αρχοντικά, βυζαντινές εκκλησιές και ένας ανακαινισμένος παραδοσιακός νερόμυλος σε πλήρη λειτουργία.  Υπάρχουν μικροί ξενώνες, ταβερνάκια και καλόγουστα μικρά καφέ.