Σίγουρα έχετε όλοι δει τα τεράστια κοπάδια των ψαρονιών να ελίσσονται στο χειμωνιάτικο ουρανό, σαν καπνός που στροβιλίζεται στον άνεμο.
Κάποιοι ίσως έχετε δει και τους μεγάλους σχηματισμούς των χηνοπαπιών ή των κορμοράνων στους υγρότοπούς μας. Έχετε όμως ποτέ αναρωτηθεί γιατί τα πουλιά σχηματίζουν κοπάδια; Και πως κατορθώνουν να κινούνται όλα μαζί με τόσο αξιοθαύμαστη ακρίβεια και συγχρονισμό;
Το κάθε άτομο εντάσσεται στο κοπάδι για να εκμεταλλευτεί τα εκατοντάδες ή και χιλιάδες επιπλέον ζευγάρια μάτια που ψάχνουν για τροφή, και που εντοπίζουν πολύ πιο γρήγορα πιθανούς κινδύνους. Οι μεγάλοι αριθμοί σημαίνουν και μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης. Όταν, για παράδειγμα, ένας πετρίτης ή ένα ξεφτέρι επιτεθεί σε ένα κοπάδι ψαρόνια, οι απρόβλεπτες περιδινήσεις των πουλιών αποπροσανατολίζουν τον θηρευτή που διστάζει να ριχτεί στη μεταβαλλόμενη μάζα για να αποφύγει πιθανό τραυματισμό από σύγκρουση. Έτσι, προσπαθεί να πιάσει κάποιο από τα πουλιά που καθυστερούν ή αποκόπτονται από την ομάδα. Με αυτό τον τρόπο αυξάνονται σημαντικά οι πιθανότητες επιβίωσης του κάθε ενός μέλους του κοπαδιού.
Η μετανάστευση σε κοπάδια πιθανώς διευκολύνει τα πουλιά να προσανατολιστούν και να βρουν το δρόμο τους, ενώ κάποια μεγαλόσωμα πουλιά – οι χήνες, οι κύκνοι, οι γερανοί, οι πελεκάνοι κ.ά.– εκμεταλλεύονται την ομαδική πτήση για να ταξιδεύουν πιο ξεκούραστα. Πετούν σε σχήμα V, και το κάθε πουλί βρίσκει την ιδανική θέση ώστε να κερδίζει άνωση από τους στροβιλισμούς που δημιουργεί το φτεροκόπημα του μπροστινού του. Με αυτό τον τρόπο μπορούν να εξοικονομήσουν μέχρι και 70% της ενέργειας που καταναλώνουν κατά την πτήση. Όχι όμως όλα. Ο αρχηγός του κοπαδιού δεν κερδίζει άνωση, έτσι τα πουλιά εναλλάσσονται τακτικά στην κορυφή του V.
Η συμμετοχή στο κοπάδι επιτρέπει και τη μετάδοση χρήσιμων πληροφοριών. Οι αγελαίοι (Agelaius phoeniceus) της Βόρειας Αμερικής κουρνιάζουν ομαδικά το χειμώνα, όπως και τα ψαρόνια, σχηματίζοντας τεράστια κοπάδια που μπορεί να φτάσουν το 1 ή και τα 2 εκατομμύρια πουλιά. Την ημέρα διασπείρονται στις γύρω περιοχές ψάχνοντας για τροφή. Τα πουλιά που θα βρουν σημεία με αρκετή τροφή θα οδηγήσουν και τα υπόλοιπα εκεί την επόμενη ημέρα.
Κάποια είδη, όπως οι πελεκάνοι και οι κορμοράνοι, κυνηγούν σε κοπάδια για να στριμώξουν το θήραμά τους. Οι ροδοπελεκάνοι κυκλώνουν τα ψάρια και, χτυπώντας τις φτερούγες τους και βουτώντας τα ράμφη τους στο νερό, τα σπρώχνουν σε ρηχά νερά όπου μπορούν να τα πιάσουν εύκολα. Οι αργυροπελεκάνοι ψαρεύουν και σε πιο βαθιά νερά, πάντα συνεργατικά με τους κορμοράνους που κυνηγούν υποβρύχια και σπρώχνουν τα ψάρια στην επιφάνεια.
Τα κοπάδια διατηρούν τη συνοχή τους γιατί κάθε πουλί «υπακούει» σε τρεις βασικούς κανόνες. Αποφεύγει τις συγκρούσεις με τους γείτονές του, ακολουθεί τη γενική πορεία του κοπαδιού και πετά προς την κατεύθυνση των γειτόνων του.
Μελέτες έχουν δείξει ότι κάθε πουλί μπορεί να παρακολουθεί στενά τις κινήσεις τουλάχιστον επτά γειτονικών ατόμων. Αυτό δημιουργεί ένα πολύπλοκο δίκτυο «συνδέσεων» μέσα στο κοπάδι που εκτρέπει τη διατήρηση του σχηματισμού, αλλά και τις ταχύτατες κινήσεις και αλλαγές πορείας. Μια στροφή αρχίζει όταν κάποιο ή κάποια πουλιά από την περιφέρεια του κοπαδιού γυρίζουν προ το κέντρο του. Τα γειτονικά άτομα ακολουθούν την κίνησή τους και η μεταβολή πορείας εξαπλώνεται σαν κύμα, ταχύτατα, σε όλο το κοπάδι. Ο χρόνος αντίδρασης σε ένα κοπάδι λασποσκαλίδρες (Calidris alpina), για παράδειγμα, είναι μικρότερος από 1/70 του δευτερόλεπτου.
Οι κοκκινόραμφη κουέλιa (Quelea quelea) είναι το πουλί που σχηματίζει τα μεγαλύτερα κοπάδια σήμερα. Ο συνολικός πληθυσμός της μικρόσωμης αυτής σπίζας, που ζει στην κεντρική και νότια Αφρική, υπολογίζεται σε περίπου 1,5 δισ. εκατομμύρια ζευγάρια. Γνωστές και ως «πουλιά-ακρίδες», οι κουέλιες συχνά σχηματίζουν γιγάντια κοπάδια που μπορούν να φτάσουν και τα 30 εκατομμύρια άτομα, και κινούνται νομαδικά, ψάχνωντας για τροφή – σιτηρά, βρώμη, καλαμπόκι, ρύζι και ηλιόσπορους. Υπολογίζεται ότι ένα κοπάδι 2 εκατομμυρίων πουλιών μπορεί να καταναλώσει 50 τόνους σπόρων σε μια μέρα. Οι ζημιές στους ντόπιους γεωργούς είναι τεράστιες και αποτιμώνται σε περίπου 70 εκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Τα πιο μεγαλόσωμα πουλιά που σχηματίζουν πολύ μεγάλα κοπάδια είναι τα φοινικόπτερα, και κυρίως το μικρό φοινικόπτερο (Phoenicopterus minor) που ζει στην Αφρική και την Ασία. Ο υποπληθυσμός της ανατολικής Αφρικής –ο μεγαλύτερος στον κόσμο– υπολογίζεται σε 1,5-2,5 εκατομμύρια άτομα που φωλιάζουν ομαδικά στη λίμνη Νάτρον στην Τανζανία. Μετά την αναπαραγωγική περίοδο, τα φοινικόπτερα διασπείρονται και σε λίγες ακόμα αλκαλικές λίμνες της Κοιλάδας του Ριφτ, πάντα σε εντυπωσιακές συγκεντρώσεις.
Το ρεκόρ των μεγαλύτερων κοπαδιών μεταξύ των πουλιών κατέχει το ταξιδιωτικό περιστέρι (Ectopistes migratorius) της βόρειας Αμερικής. Το είδος αυτό, που στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν ίσως το πλέον πολυάριθμο πουλί του κόσμου με πληθυσμό που εκτιμάται σε 5 δισεκατομμύρια άτομα, οδηγήθηκε στην εξαφάνιση, μέσα σε ένα μόλις αιώνα, λόγω της εντατικής θήρας. Το τελευταίο ταξιδιωτικό περιστέρι, η Μάρθα, πέθανε την 1 Σεπτεμβρίου του 1914, στον ζωολογικό κήπο του Σινσινάτι, στις ΗΠΑ. Το 1866, στο νότιο Οντάριο του Καναδά, καταγράφηκε ένα κοπάδι που είχε εύρος 1,5 χλμ., μήκος 450 χλμ, και χρειάστηκε 14 ώρες για να περάσει πάνω από ένα συγκεκριμένο σημείο. Ο αριθμός εκείνων των πουλιών υπολογίζεται σε 3,5 δισεκατομμύρια και, αν η παρατήρηση ήταν ακριβής, αντιπροσώπευε ένα μεγάλο μέρος του συνολικού τότε πληθυσμού του είδους αυτού.
Εκτός από τα πουλιά, και άλλα ζώα σχηματίζουν κοπάδια, για τους ίδιους λόγους: ευκολότερη εξεύρεση τροφής και, κυρίως, αποφυγή των θηρευτών.
Πολλά είδη ψαριών, όπως οι σαρδέλες, τα σκουμπριά, κ.ά., σχηματίζουν τεράστιες ομάδες. Αν και το κοπάδι, λόγω μεγέθους, εντοπίζεται πιο εύκολα από τους θηρευτές, όπως οι τόνοι και τα δελφίνια, οι εναλλαγή σχημάτων, οι ιριδισμοί της μάζας και οι ξαφνικές εκρηκτικές κινήσεις του κοπαδιού μπερδεύουν τους κυνηγούς και τους δυσκολεύουν να επιλέξουν το θύμα τους.
Από τα θηλαστικά, οι βίσωνες (Bison bison) της βόρειας Αμερικής, και πολλά οπληφόρα, ιδιαίτερα στην Αφρική σχηματίζουν μεγάλα κοπάδια για προστασία. Πιο εντυπωσιακή, και γνώριμη πλέον στους περισσότερους από τα τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, είναι η μετανάστευση στις πεδιάδες της ανατολικής Αφρικής, όπου περίπου 1,5 εκατομμυρίου γκνου (Connohaetes gnu) και 300.000 ζέβρες (Equus quagga), μαζί με άλλα είδη αντιλόπης μετακινούνται μεταξύ Σερενγκέτι (Τανζανία) και Μασάι Μάρα (Κενυα).
Οι νυχτερίδες επίσης συγκεντρώνονται συχνά σε μεγάλες ομάδες στις κούρνιες τους, από όπου και ξεχύνονται μαζικά κάθε σούρουπο. Μια από τις μεγαλύτερες τέτοιες μαζικές εξόδους γίνεται στο Σαραβάκ της Βόρνεο. Εκεί πολλά εκατομμύρια νυχτερίδες Chaerephon plicata εξορμούν από το στόμιο της Σπηλιάς των Ελαφιών, που είναι και η μεγαλύτερη είσοδος σπηλαίου στον κόσμο.
Τέλος, το ρεκόρ των κοπαδιών κρατούν αναμφισβήτητα οι ακρίδες. Τα γιγάντια σμήνη των ακρίδων της ερήμου (Schistocerca gragaria) απειλούν τη γεωργική παραγωγή στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία εδώ και χιλιετίες. Τα κοπάδια τους καλύπτουν από ένα έως και πολλές εκατοντάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα, και η πυκνότητά τους ποικίλει από 40-80 εκατομμύρια άτομα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.
Μια από τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις καταγράφηκε στην Κένυα το 1954. Το σμήνος αυτό έφτανε σε ύψος το 1,5 χιλιόμετρο και υπολογίζεται ότι το αποτελούσαν περίπου 500 δισεκατομμύρια ακρίδες που ζύγιζαν περίπου 100.000 τόνους. Αν τώρα υπολογίσετε ότι ένα τόνος ακρίδες καταναλώνει σε μια μέρα τόση τροφή όση καταναλώνουν 2.500 άτομα, καταλαβαίνετε
γιατί οι ακρίδες περιγράφηκαν ως μία από τις δέκα πληγές του Φαραώ.
του Νίκου Πέτρου
Η Φ Υ Σ Η
Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Τ Η Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Σ
Ε Τ Α Ι Ρ Ι Α Σ Π Ρ Ο Σ Τ Α Σ Ι Α Σ Τ Η Σ Φ Υ Σ Η Σ
ΝΙΚΗΣ 20, 105 57 ΑΘΗΝΑ – ΤΗΛ.: 210-3224944, 210-3314563,
FAX: 210-3225285 – E-mail: hspn@hol.gr – Ιστοθέση: http://www.eepf.gr
πηγη : http://dasarxeio.com/
