Ένα σύστημα κανόνων με ηθικοφιλοσοφικές διαστάσεις
Οι ηθικοί νόμοι που χαρακτηρίζουν τον πραγματικό κυνηγό είναι ξεχωριστής και συνάμα τεράστιας σημασίας αφού δεν δείχνουν μόνον το δρόμο για να γίνει κάποιος καλός κυνηγός αλλά πρωτίστως θέτουν τις βάσεις για να γίνει κανείς καλύτερος άνθρωπος.
{yoogallery src=[/images/stories/_photoshows/KF/hunting_134]}
Οι σχέσεις ανθρώπων-κυνηγών
Ξεκινώντας κανείς την ανάγνωση ενός άρθρου σχετικά με το άγραφο δίκαιο που διέπει το κυνήγι περιμένει ίσως την παράθεση ενός κατεβατού από κανόνες, οι οποίοι, λίγο ή πολύ, είναι ήδη γνωστοί. Ωστόσο, πίσω από αυτούς τους άγραφους ηθικούς νόμους κρύβεται ένας ολόκληρος κόσμος που όχι μόνο δεν είναι ευρύτερα γνωστός αλλά που πραγματικά μπορεί ακόμη και να εκπλήσσει. Όποιος εμβαθύνει σε αυτούς τους κανόνες, που κατά καιρούς έχουν αναφερθεί στον κυνηγετικό Τύπο και αφορούν στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων-κυνηγών, θα ανακαλύψει ότι συνθέτουν ένα ιδιαίτερο αλλά συνάμα αυτοτελές πλέγμα ηθικών κανόνων, που εκτός από ένα βαθύ αίσθημα δικαίου, το διαπνέουν οι αρχές της ισότητας και της αλληλεγγύης, οι αρχές της συνεργασίας και της μοιρασιάς, κόντρα και ενάντια σε κάθε σύγχρονη κοινωνική επιταγή που χαρακτηρίζει την εποχή της ηθικής σχετικότητας, των μεγάλων ανισοτήτων, του εγωισμού και της άπληστης κατανάλωσης.
Αιώνιοι ηθικοί νόμοι
Ένας άνθρωπος με γνήσιο αίσθημα δικαίου που ξέρει να μοιράζεται τους καρπούς μιας κοπιαστικής ημέρας, ένας άνθρωπος που γνωρίζει πώς να συνεργάζεται με διαφορετικούς χαρακτήρες κυνηγών κάτω από αντίξοες συνθήκες, που σέβεται τους κόπους του αγρότη, που αποφεύγει τους καβγάδες και τις συγκρούσεις και που τελικά επιδεικνύει μια ευγενή άμιλλα και μια αλληλεγγύη στη συμπεριφορά του πραγματικά αξιοζήλευτη. Ένας άνθρωπος κυνηγός, ελεύθερος και περήφανος, που δεν κάνει καμία διάκριση ανάμεσα στους συγκυνηγούς του, ούτε βέβαια αναγνωρίζει κανενός είδους ανωτερότητα σε κανέναν, ούτε ακόμη και στον ίδιο του τον εαυτό.
Αυτές οι σπάνιες για την εποχή μας αρετές δεν είναι απλά τα χαρακτηριστικά κάποιας προσωπικότητας αλλά οι καρποί μιας λαμπρής κοινωνικής οργάνωσης των κυνηγετικών κοινωνιών, έτσι όπως διαμορφώθηκαν κάτω από την επίδραση της κυνηγετικής συμπεριφοράς εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Ακόμη κι αν πέρασαν δεκάδες χιλιάδες χρόνια από την εποχή που ο νοήμων άνθρωπος Homo sapiens υιοθέτησε τις παραπάνω αρχές στις πρώτες κυνηγετικές κοινωνίες του, στη συνείδηση του σημερινού κυνηγού φαίνεται σαν να μην άλλαξε σχεδόν τίποτε. Τι κι αν το τόξο το αντικατέστησε ένα σύγχρονο πυροβόλο όπλο και τον πρώτο ημιάγριο σκύλο τα καθαρόαιμα μεγάλης έρευνας, ο κυνηγός εξακολούθησε να έχει ακριβώς τους ίδιους ηθικούς νόμους στην κοινωνική του ζωή και να επιλύει τα προβλήματα στις σχέσεις του με τους άλλους κυνηγούς με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
Βέλη με… υπογραφή
Αν και μοιάζει τουλάχιστον παράξενη αυτή η όμοια ηθική στάση, δεν είναι καθόλου εάν σκεφθεί κανείς ότι το ποιος θα κυνηγήσει σε μια συγκεκριμένη περιοχή σήμερα ή το σε ποιον ανήκει ένα καρτέρι είναι προβλήματα, οπωσδήποτε, πάρα πολύ παλιά. Όπως και το σε ποιον ανήκει το θήραμα που ξεσήκωσαν τα σκυλιά μας και το κυνηγούν από το πρωί, είναι ένα θέμα που πρώτος αυτός, ο μακρινός πρόγονός μας, κλήθηκε να επιλύσει. Εάν το ελάφι που καταδίωκε όλη τη μέρα καρφώνοντας τα βέλη του κατέληγε στην «τσάντα» μιας άλλης, ξένης ομάδας, από το γειτονικό δάσος που έτυχε να το συναντήσει, τότε σίγουρα υπήρχε πρόβλημα. Δεν ξέρουμε τι μπορεί να έκανε για να το επιλύσει. Ξέρουμε, όμως, από ανακαλύψεις επιστημόνων, ότι σημάδευε τα βέλη του με μοναδικά χαρακτηριστικά, προφανώς για να γνωρίζουν όλοι σε ποιον ανήκει το θήραμα που κατάφερε να καταβάλει ή που είχε πληγώσει και καταδίωκε. Έχουμε πολλές ενδείξεις επίσης και βάσιμους λόγους να πιστεύουμε ότι ίσως να υιοθετούσε ένα άγραφο δίκαιο που δεν θα επέτρεπε τέτοιους είδους περιστατικά να επαναλαμβάνονται και το οποίο θα ήταν προς όφελος όλων.
Όπως επίσης, προς όφελος όλων θα ήταν που στάθηκε αυτός τυχερός σήμερα και γύρισε στον καταυλισμό του με το ελάφι, να το μοιρασθεί με όλους εκείνους που θα σταθούν τυχεροί αύριο, έτσι ώστε να εξασφαλισθεί για όλους τροφή, γέρους, γυναίκες και παιδιά, κάθε ημέρα. Άλλωστε, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι δεν θα είχε καμία τύχη στο κυνήγι του σε μια παγωμένη και γυμνή από βλάστηση τούνδρα –όπως ήταν το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης την εποχή των παγετώνων– εάν προσπαθούσε μόνος του και χωρίς να συνεργασθεί με κανέναν να κυνηγήσει μια άλκη ή ένα ζαρκάδι σε έναν τόσο ανοιχτό τόπο. Ο μακρινός πρόγονός μας λοιπόν και μοιράσθηκε την τροφή του και συνεργάσθηκε με όλους προκειμένου απλά να επιβιώσει.
Τα είχε όλα!
Αλλά και οι κοινωνίες του, αντίθετα από ό,τι πίστευαν οι περισσότεροι, μέχρι τα μισά του προηγούμενου αιώνα, φαίνεται ότι ήταν κοινωνίες ισότητας, ομόνοιας και αλληλεγγύης. Τα ελάχιστα υπάρχοντα των ανθρώπων δεν αποτελούσαν δελεαστική πρόταση για να αποκτήσει κανείς, αφού όλοι κατείχαν τα ίδια. Τα θηράματα επίσης ήταν άφθονα παντού και οι συρράξεις για την κατάκτηση μιας φυλής από μια άλλη όχι μόνο δεν είχαν καμία αιτία για να γίνουν αλλά ακόμη και η νίκη εκείνη την εποχή μόνον προβλήματα θα μπορούσε να δημιουργήσει, πρώτα-πρώτα στους νικητές που θα έπρεπε να θρέψουν τους νικημένους. Ολοένα και περισσότερες επιστημονικές ανακαλύψεις ενισχύουν την εικόνα της ειρηνικής συμβίωσης όλων των προϊστορικών κυνηγών και μας κάνουν σχεδόν να ζηλέψουμε αυτές τις εποχές που η ανθρωπότητα φαίνεται ότι είχε επιτύχει την αφθονία με έναν αντίστροφο από το σημερινό δρόμο που απαντάται στη φιλοσοφία του Ζεν: ο άνθρωπος-κυνηγός, τότε, αν και είχε ασύγκριτα πολύ λίγα φαίνεται ότι τα είχε όλα, επειδή απλά δεν ζητούσε πολλά.
Προϋπήρξαν του πολιτισμού
Αυτές οι βάσιμες και με πολλές ενδείξεις υποθέσεις για τους προϊστορικούς κυνηγούς είναι μια βεβαιότητα για τους κυνηγετικούς πρωτόγονους λαούς που σήμερα υπάρχουν, ή που υπήρξαν μέχρι πρόσφατα, διάσπαρτοι σε όλη τη γη, από τους Αβορίγινες της Αυστραλίας μέχρι τους Εσκιμώους των Αρκτικών, τους Ινδιάνους της Αμερικής και τις φυλές της Αφρικανικής ηπείρου, έτσι όπως περιγράφουν αυτές τις κοινωνίες οι ανθρωπολόγοι που τους μελέτησαν.
Επομένως, δεν είναι παρακινδυνευμένο να συμπεράνουμε ότι όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, η κυνηγετική συμπεριφορά επηρέασε τον άνθρωπο σε όλη την εξελικτική του διαδρομή και σε όλες τις γωνιές του πλανήτη με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, διαμορφώνοντας χαρακτήρες ανθρώπων-κυνηγών που ήξεραν να συνεργάζονται, να μοιράζονται και να νοιάζονται για το συνάνθρωπό τους και οι οποίοι με τη σειρά τους συνιστούσαν σχεδόν ιδανικές, από πολλές απόψεις, κοινωνίες. Κοινωνίες ισότητας και αλληλεγγύης από τις οποίες απουσίαζαν έννοιες όπως η ιδιοκτησία, η εκμετάλλευση και ο ατομικισμός, χωρίς κυβερνήτες και κυβερνώμενους, χωρίς βασιλιάδες και δούλους.
Τρόπος και αναγκαιότητα επιβίωσης
Αυτή η καταλυτική επίδραση της κυνηγετικής συμπεριφοράς, η οποία σημειωτέον ότι δρούσε πάνω στον άνθρωπο για χρονικό διάστημα που αντιστοιχεί στο 99% της εξελικτικής ιστορίας του ανθρώπινου είδους, φαίνεται να εξηγείται ικανοποιητικά από τη Δαρβινική θεωρία που θέλει τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου του ανθρώπου -και επομένως και οι συμπεριφορές του- να καθορίζονται από την αρχή της επιβίωσης του ατόμου και του είδους. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι οι βασικές αρχές τις συνεργασίας και της μοιρασιάς, της ισότητας και της αλληλεγγύης, που διέπουν το άγραφο κυνηγετικό δίκαιο και σήμερα όπως και τότε, κάποτε λειτούργησαν προς όφελος όλων των ανθρώπων εξασφαλίζοντάς τους την επιβίωση κάτω από πολύ διαφορετικές και εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Μένει να δούμε αν μπορούν να εξασφαλίσουν και την επιβίωση των σύγχρονων κυνηγών μέσα σε μια διαρκώς μεταβαλλόμενη, και ορισμένες φορές εχθρική προς αυτούς, ανθρώπινη κοινωνία.
Κανόνες δεοντολογίας
Πριν μπούμε στην ανάλυση των αρχών που προαναφέραμε, αξίζει να σταθούμε σε μια διάσταση εξαιρετικά σημαντική για αυτό το πλαίσιο κανόνων που προσδιορίζει την κυνηγετική συνείδηση, το οποίο, σε αντίθεση με τη σύγχρονη κοινωνία, επιβραβεύει την προσπάθεια καλλιεργώντας ένα αίσθημα δικαίου πραγματικά αξιοζήλευτο. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα όπου θανατώνεται ένα θήραμα από ξένο κυνηγό. Σε αυτή την περίπτωση, το θήραμα δεν αποδίδεται σε αυτόν που το σκότωσε, όταν το έχει βγάλει και το καταδιώκει ο σκύλος κάποιου άλλου, αλλά σε αυτόν που ανήκει ο σκύλος που το ξεφώλιασε -ή που το φέρμαρε εάν πρόκειται για πτηνό (αυτός ο άγραφος νόμος που αποδίδει το θήραμα δικαιωματικά σε αυτόν που το καταδιώκει χάνεται στα βάθη του χρόνου, όπως και πολλοί άλλοι κανόνες).
Επιδεξιότητα, γνώση, προσπάθεια
Βλέπουμε, δηλαδή, ότι ο κώδικας δεοντολογίας του κυνηγίου δεν υιοθετεί τις αρχές των αρπακτικών ζώων αλλά επιβραβεύει την προσπάθεια, τις γνώσεις και τους κόπους που απαιτούνται για να φτιαχτεί ένα καλό κυνηγόσκυλο, να ιχνηλατήσει, να ξεπετάξει το θήραμα και να το καταδιώξει. Καλλιεργεί με αυτό τον τρόπο ένα βαθύ αίσθημα δικαίου, αποδίδοντας σε αυτόν που επέδειξε τις γνώσεις και την ικανότητα, στον κάτοχο του σκύλου δηλαδή, το θήραμα, χωρίς παράλληλα να απαξιώνει την ικανότητα που απαιτείται για τη σωστή βολή του. Στην παραπάνω περίπτωση επιβάλλει στον ιδιοκτήτη του σκύλου, στον οποίον παραδίδεται το νεκρό θήραμα, να δώσει ένα φυσίγγιο σε αυτόν που τελικά το σκότωσε, ως υλική και ηθική ανταμοιβή για την κίνηση αυτή. Η χειρονομία παράδοσης του θηράματος και η ανταπόδοση που περιγράψαμε σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ως ανταλλαγή δώρων, αλλά ως την απόδοση και αντίστοιχα αποδοχή αυτών που δικαιωματικά τους ανήκουν.
Η έννοια του δώρου στην κυνηγετική κοινωνία
Έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι η έννοια του δώρου δεν υπάρχει στην κυνηγετική συμπεριφορά και σε πολλούς πρωτόγονους λαούς θεωρείται προσβολή. Όπως είπε κι ένας γέρος Εσκιμώος -οι Εσκιμώοι έχουν διατηρήσει αναλλοίωτες πολλές από τις συνήθειες των προϊστορικών προπατόρων τους- στον Peter Freuchen, έναν γνωστό μελετητή αυτών των κοινωνιών, όταν ευχαρίστησε θερμά για το κρέας που του έδωσαν: «Δεν πρέπει να ευχαριστείς για το κρέας, είναι δικαίωμά σου να πάρεις ένα κομμάτι. Σε τούτη τη χώρα κανείς δε θέλει να είναι εξαρτημένος από τους άλλους. Για τούτο δεν υπάρχει κανείς που να δίνει ή να παίρνει δώρα, γιατί έτσι δημιουργείται εξάρτηση. Με τα δώρα φτιάχνεις δούλους όπως με το μαστίγιο φτιάχνεις τα σκυλιά». Πέρα από το μάθημα σοφίας που εμπεριέχει το παραπάνω απόσπασμα, που αναφέρεται στο εξαιρετικό βιβλίο του Έριχ Φρομ «Η ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας», δεν μπορούμε να μη διακρίνουμε μια παρόμοια ηθική στάση στη σύγχρονη κυνηγετική πρακτική, αφού ο κάθε κυνηγός δικαιούται να πάρει ένα κομμάτι από το θήραμα εάν είναι μεγάλο ή ορισμένα θηράματα εάν είναι πολλά μικρά. Αυτό δεν είναι κάποιου είδους δώρο αλλά είναι το δικαίωμα όλων όσων συμμετέχουν στο κυνήγι. Άλλωστε, το να δωρίσεις θηράματα σε έναν κυνηγό αποτελεί, ακόμη και σήμερα, μια προσβλητική πράξη.
Η αρχή της συνεργασίας
Στους κανόνες που συνάντησα στον κυνηγετικό Τύπο και περιγράφουν την κυνηγετική συνείδηση, η αρχή της συνεργασίας σπάνια αναφέρεται ξεκάθαρα, χωρίς αυτό να σημαίνει, βέβαια, ότι δεν υπάρχει. Ίσως γιατί θεωρείται ως κάτι δεδομένο και αυτονόητο το οποίο δεν έχει καμία ανάγκη να αναφερθεί. Πράγματι, την ανάγκη της συνεργασίας ο κυνηγός τη μαθαίνει από τα πρώτα βήματά του στο κυνήγι, αφού αποτελεί μια πρακτική αναγκαιότητα τόσο για την ασφάλεια αυτών που συμμετέχουν στο κυνήγι όσο και για να καταστεί το κυνήγι αποδοτικό. Οι άνθρωποι στο κυνήγι αναγκάζονται να συνεργασθούν για να μη συμβούν ατυχήματα, να μη χαθούν σε μια ομιχλώδη βουνοκορφή, αλλά και για να ωθήσουν τα θηράματα ο ένας στον άλλον. Η κυνηγετική τσάντα, δε, μεγαλώνει εκθετικά όταν τα μέλη μιας ομάδας συνεργάζονται καλά και μειώνεται αντιστρόφως ανάλογα όταν δεν υπάρχει συνεργασία. Αυτό δεν νομίζω να χρειάζεται μεγάλη ανάλυση αφού όλοι μας έχουμε βιώσει καταστάσεις όπου τελικά το θήραμα φεύγει ατουφέκιστο επειδή ο συγκυνηγός μας έχει αλλάξει στο μεταξύ… βουνοκορφή ή όπου το μεγαλύτερο μέρος της κυνηγετικής ημέρας αναλώνεται στο να ψάχνουμε αυτόν που χάθηκε ή στο να προσέχουμε να μην τουφεκίσουμε ή να μην τουφεκισθούμε από ορισμένους που δεν έχουν τη λέξη συνεργασία στο λεξιλόγιό τους.
Μια ιδιαίτερη σχέση
Αυτή η ανάγκη συνεργασίας, μάλιστα, δεν αφορά μόνο στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων-κυνηγών αλλά και στη συνεργασία μεταξύ του κυνηγού και του σκύλου του, μια ιδιαίτερη μορφή συνεργασίας για την οποία αξίζει να γράψουμε δυο γραμμές, αφού αφορά στις σχέσεις μας με ένα πλάσμα με διαφορετική νοημοσύνη και ανάγκες τις οποίες ο κυνηγός καλείται πρώτα να κατανοήσει ο ίδιος, σε όλες τους τις διαστάσεις και κατόπιν να χρησιμοποιήσει προς όφελός του. Αυτή η αρχή της συνεργασίας μπορεί να ξεκινά ως μια πρακτική αναγκαιότητα αλλά καταλήγει σε μια διαρκή και επίπονη προσπάθεια κατανόησης ενός διαφορετικού ανθρώπου και ενός άλλου πλάσματος, αμβλύνοντας έτσι τις ανοχές μας και μεγαλώνοντας τους ορίζοντες του κυνηγού. Επιφυλάσσει δε σε όσους αποτύχουν σε αυτή τη δοκιμασία μια σκληρή τιμωρία: την αποτυχία στην κυνηγετική πράξη ή/και την απομόνωση και τον εξοβελισμό του ατόμου.
Ελλιπής συνεργασία και συνέπειες
Κι ακόμη χειρότερα, ορισμένες φορές μπορεί να έχει δραματικές συνέπειες όταν οι κανόνες της καλής συνεργασίας καταστρατηγούνται από κάποιους που είτε μετακινούνται από τα καρτέρια τους, χωρίς να ειδοποιήσουν την ομάδα τους, είτε πυροβολούν σε λάθος κατευθύνσεις, χωρίς να γνωρίζουν πού βρίσκονται οι συγκυνηγοί τους. Η τήρηση αυτών των κανόνων αποτελεί βασική προϋπόθεση ασφάλειας και στοχεύει, εκτός των άλλων, στην αποφυγή ατυχημάτων και δραματικών περιστατικών τα οποία, δυστυχώς, όχι μόνο δεν λείπουν από κάθε κυνηγετική περίοδο αλλά έχω την αίσθηση ότι αυξάνονται τα τελευταία χρόνια.
Η έννοια της συντροφικότητας
Η αλληλεγγύη και η συντροφικότητα, επίσης, αποτελούν αρετές που ενισχύονται και καλλιεργούνται καθημερινά μέσα από το κυνήγι, με έναν τρόπο που μόνο με καταστάσεις ανάλογες με συνθήκες πολέμου θα μπορούσε να συγκριθεί. Πολλές φορές, ξένοι μεταξύ τους άνθρωποι μοιράζονται το ίδιο κομμάτι ψωμί, πίνουν από το ίδιο μπουκάλι νερό και συμμετέχουν με άσβεστο πάθος στον κοινό τους αγώνα ενάντια στις φυσικές αντιξοότητες, στις συχνά δύσκολες καιρικές συνθήκες, στο δύσβατο έδαφος, στην πυκνή βλάστηση και τελικά ενάντια στον ίδιο τους τον εαυτό, στις προσωπικές τους ψυχικές και φυσικές αντοχές, με αποτέλεσμα πολύ συχνά να ζυμώνονται σπάνιες και βαθιές φιλίες. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που κάποιοι έχουν διακινδυνέψει ακόμη και τη ζωή τους προκειμένου να βοηθήσουν το σύντροφό τους στο κυνήγι, είτε γιατί χάθηκε μέσα στην ομίχλη και τον αναζητά μέχρι τη νύχτα, είτε γιατί τραυματίσθηκε και έπρεπε να μεταφερθεί σε δρόμο και μετά στο νοσοκομείο, είτε για κάποιον άλλο λόγο.
Η αρχή της αλληλεγγύης
Η αρχή της αλληλεγγύης, άλλωστε, επιβάλλει τη βοήθεια και την αρωγή σε κάθε συνάνθρωπο που έχει την ανάγκη μας καθώς και την απομάκρυνση των ατόμων από διαφιλονικούμενες και επικίνδυνες καταστάσεις, όπως είναι η διεκδίκηση ενός θηράματος που έτυχε να πυροβολήσουν δύο κυνηγοί. Πλήθος κανόνων στοχεύουν στο να αποθαρρύνεται η επιθετικότητα, ακόμη κι όταν πασιφανώς έχουμε δίκιο και να αποφεύγονται οι καβγάδες με κάθε συναισθηματικό κόστος, καλλιεργώντας το σεβασμό τόσο προς τον συγκυνηγό μας όσο και προς τον αγρότη. Προτρέπουν επίσης στην προστασία των καλλιεργειών και της περιουσίας όλων των ανθρώπων της υπαίθρου. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι η προστασία των καλλιεργειών κατά την περίοδο της καρποφορίας αποτελεί κανόνα που αναφέρει ο Ξενοφώντας (περίπου 400 π.Χ.) και ο οποίος επίσης χάνεται στα βάθη του χρόνου. Αυτό το σημειώνω παρενθετικά για να δείξω τη σπουδαιότητα ορισμένων κανόνων που όμως δύσκολα σήμερα γίνονται αντιληπτοί από παιδιά μεγαλωμένα στις πόλεις τα οποία ουδέποτε πότισαν ή περιποιήθηκαν έστω και ένα φυτό γλάστρας.
Η αρχή της ισότητας
Εκείνη η αρχή, όμως, που είναι πραγματικά καινοτόμα για τις κοινωνίες των ανθρώπων είναι η αρχή που καθορίζει την ίση μεταχείριση όλων ανεξαιρέτως των κυνηγών. Από κανέναν κανόνα δεν προκύπτει η παραμικρή διάκριση, αδιάφορο εάν ο κυνηγός ανήκει σε ανώτερη κοινωνική τάξη, είναι πλούσιος ή φτωχός, ή κατέχει πολιτικά ή στρατιωτικά αξιώματα. Μπροστά σε αυτό το άγραφο δίκαιο είναι όλοι ίσοι, απλά κυνηγοί, όπως πάντοτε ήταν ο άνθρωπος εδώ και πολλές δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις σχέσεις μεταξύ των κυνηγών απουσιάζουν έννοιες που εισάγουν διακρίσεις ή προνόμια, όπως είναι η έννοια της ιδιοκτησίας ή του ηγέτη, ενώ έχουν όλοι ακριβώς τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις πάνω στα θηράματα, τα οποία επίσης δεν είναι ιδιοκτησία κανενός. Όσο κι αν έχουμε συνηθίσει ορισμένα από τα παραπάνω πράγματα ως δεδομένα στο κυνήγι μας είναι στην ουσία εξαιρετικά πρωτοπόρα και εισάγουν μια πρωτοφανή καινοτομία εάν σκεφθεί κανείς τη λοιπή οργάνωση και δομή των κοινωνιών μας.
Η απουσία ιδιοκτησίας
Όπως ακριβώς οι προϊστορικοί πρόγονοί μας κυνηγούσαν στην περιοχή που πρώτοι αυτοί καταλάμβαναν, έτσι και ο σημερινός κυνηγός αξιώνει να κυνηγήσει από το καρτέρι που πρώτος αυτός, αχάραγα ακόμη, έπιασε, χωρίς όμως κανένας τους να διεκδικεί την ιδιοκτησία αυτής της περιοχής. Το καρτέρι μας και σήμερα, όπως και τότε, ανήκει στον πρώτο που το καταλαμβάνει. Ωστόσο, η λέξη «ανήκει» δεν έχει την έννοια της ιδιοκτησίας. Καλύτερα θα λέγαμε ότι έχει την έννοια της παραχώρησης του δικαιώματος να κυνηγήσει κάποιος από μια συγκεκριμένη θέση, κάποια δεδομένη χρονική στιγμή, χωρίς όμως να έχει κανένας την απόλυτη ιδιοκτησία αυτής, ούτε ακόμη και εάν πρόκειται για τον ιδιοκτήτη της γης. Είναι χαρακτηριστικός ο σάλος και η πολύ άσχημη εντύπωση που είχε προκληθεί κατά το παρελθόν όταν κυνηγοί ενοικίαζαν τα καρτέρια τους σε περιοχές της Ζακύνθου. Αυτή η περιστασιακή πρακτική ήταν απλώς μία εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Κανένας αποκλεισμός
Αυτή η αρχή της έλλειψης ιδιοκτησίας και των κοινών φυσικών πόρων, από την εκμετάλλευση των οποίων δεν αποκλείεται κανένας, αποτελούν βασικές γραμμές ή συστατικά, αν θέλετε, αυτών των κανόνων. Τα θηράματα ανήκουν στον πρώτο που τα συλλαμβάνει όχι μόνον σε όλες τις σύγχρονες χώρες του κόσμου (από όσες τουλάχιστον μου είναι γνωστές), αλλά και σε όλες τις κυνηγετικές κοινότητες των πρωτόγονων λαών που υπάρχουν στη γη. Γι’ αυτό το θέμα, στις κυνηγετικές–συλλεκτικές κοινωνίες, ένας μεγάλος μελετητής αυτών των κοινωνιών, ο E.R. Service, αναφέρει: «Στις πρωτόγονες ομάδες δεν υπάρχει καμία περίπτωση να αρνηθούν σε κάποιον την εκμετάλλευση των φυσικών πηγών –κανένα άτομο δεν τις έχει στην κατοχή του…». Δεν είναι παρακινδυνευμένο επομένως να συμπεράνουμε ότι οι βασικές αρχές που διέπουν το δίκαιο σχεδόν όλων των σημερινών χωρών είναι ακριβώς η φυσική μετεξέλιξη του άτυπου και άγραφου δικαίου που ίσχυε από την αρχή της εμφάνισης του ανθρώπου στη γη. Ανεξάρτητα από το εάν το κυνηγετικό δικαίωμα συνδέθηκε από τους φεουδάρχες του Μεσαίωνα με την ιδιοκτησία της γης, σε ορισμένες χώρες του κόσμου, το θήραμα εξακολουθεί μέχρι σήμερα να ανήκει στον πρώτο που το συλλαμβάνει, να είναι δηλαδή πράγμα κανενός – res nullius.
Η αρχή της μοιρασιάς
Εκτός από τις καθημερινές και συνηθισμένες πράξεις όπου οι κυνηγοί μοιράζονται το νερό τους, το λιγοστό κολατσιό τους και κάθε τι με τον συγκυνηγό τους, και στις οποίες αναφερθήκαμε στην αρχή της αλληλεγγύης, η αρχή της μοιρασιάς επίσης συνάγεται από κανόνες που σπάνια αναφέρονται ξεκάθαρα στον κυνηγετικό τύπο. Ίσως γιατί, όπως προαναφέραμε και για την αρχή της συνεργασίας, πρόκειται για πράξεις τόσο αυτονόητες που δεν έχουν καμία ανάγκη να αναφερθούν. Ωστόσο, οι κανόνες της μοιρασιάς αποτελούν μια καθημερινότητα για πολλές σταθερές σε μέλη κυνηγοπαρέες που χρόνια εκδράμουν σε διάφορες περιοχές και κατόπιν μοιράζονται τα θηράματά τους πάντοτε σε ίσα μερίδια. Εάν η μοιρασιά αυτή δεν είναι δυνατή λόγω του μικρού μεγέθους του θηράματος, η απόδοση αυτών που ο καθένας δικαιούται μεταφέρεται χρονικά στην επόμενη εξόρμηση, όταν η παρέα θα σταθεί περισσότερο τυχερή.
Ο θηρευτής παίρνει το “φιλέτο”
Παρ’ όλο που οι κανόνες δίκαιης μοιρασιάς ισχύουν για κάθε είδους κυνήγι, ειδικά για τους κυνηγούς μεγάλων θηραμάτων και ιδίως του αγριόχοιρου στην Ελλάδα, αποτελούν απαράβατους και ιερούς κανόνες οι οποίοι τηρούνται από όλους. Αυτός που θα χτυπήσει το μεγάλο θήραμα –τον αγριόχοιρο– θα πάρει και το καλύτερο μέρος του ζώου, αλλά το ζώο θα μοιραστεί σε όλη την παρέα ακόμη και σε αυτούς που δεν έκαναν τίποτα. Το θήραμα δεν μοιράζεται στον καθένα ανάλογα με τη συνεισφορά του ή τις γνώσεις του αλλά σε όλους ανεξαιρέτως, γιατί η παρέα αποτελεί την αδιάσπαστη και ενιαία μονάδα αναφοράς. Ό,τι ακριβώς ήταν ο καταυλισμός και η κοινότητα για τον πρωτόγονο και προϊστορικό κυνηγό. Αναγνωρίζουν, δε, ως αρχηγό τους όχι τον πιο πλούσιο ή αυτόν που έχει ανώτερη κοινωνική θέση, αλλά αυτόν που γνωρίζει καλύτερα την περιοχή και έχει τις περισσότερες γνώσεις πάνω στο συγκεκριμένο κυνήγι και που επιπρόσθετα επιδεικνύει ήθος, ανιδιοτέλεια και παρ’ όλες τις ικανότητές του, συνήθως τον χαρακτηρίζει σεμνότητα και μετριοφροσύνη. Παρ’ όλα αυτά, ούτε ο αρχηγός της παρέας, που οι γνώσεις του και η μεγάλη εμπειρία του οδήγησαν στο θετικό αποτέλεσμα, δικαιούται μεγαλύτερο μερίδιο. Η ανταμοιβή του περιορίζεται στην ηθική αναγνώριση του ρόλου του από τους υπόλοιπους κυνηγούς.
Αρχηγός με το “σπαθί” του
Αν και δεν έχουμε εδώ το χώρο για να το αναλύσουμε, είναι γεγονός ότι όμοια κριτήρια στην επιλογή αρχηγών στο κυνήγι συναντάμε επίσης σε πολλές πρωτόγονες φυλές και πολύ συχνά ο αρχηγός της φυλής είναι διαφορετικό πρόσωπο από τον αρχηγό στο κυνήγι ο οποίος δεν απολαμβάνει κανενός είδους προνόμιο. Ομοίως, σήμερα, ούτε ο αρχηγός της κυνηγοπαρέας απολαμβάνει κάποιου είδους προνόμιο και η άσκηση των άγραφων εξουσιών του γίνεται χωρίς να εισάγεται καμία διάκριση από αυτές που συνοδεύουν συνήθως τη λέξη «ηγέτης». Επιλέχθηκε από τους άλλους ως αρχηγός απλά επειδή κέρδισε με την αξία του και με το χαρακτήρα του την εμπιστοσύνη και την αποδοχή τους και δεν ασκεί παρά μόνον τις απαραίτητες εξουσίες για την επιτυχή και ασφαλή έκβαση του κυνηγίου, εξουσίες καθαρά πρακτικού χαρακτήρα, όπως είναι για παράδειγμα το «κόψιμο» ιχνών, το πού θα πάνε τα καρτέρια και πώς θα κινηθούν οι παγανιστάδες. Και σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, βλέπουμε την αρχή της ισότητας και της μοιρασιάς να κυριαρχεί και σήμερα, όπως πάντοτε, στην κυνηγετική συμπεριφορά και σε αυτό το πανάρχαιο άγραφο δίκαιο που ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων κυνηγών.
Κοινός προορισμός
Για πολλές από τις λεπτομέρειες της ζωής του προϊστορικού κυνηγού, που ακόμη αγνοούμε, υπάρχουν γνώσεις που αποκτήθηκαν από μελετητές των κοινωνιών των πρωτόγονων ανθρώπων–κυνηγών που σήμερα ζουν σε διάφορα σημεία της γης. Αν και θα χρειαζόταν ο όγκος βιβλίου και όχι δημοσιεύματος για να αναφερθούν ορισμένα από τα στοιχεία και τις μελέτες ανθρωπολόγων σχετικά με τις κυνηγετικές κοινωνίες των Εσκιμώων, των Ινδιάνων της Αμερικής, των Αβορίγινων της Αυστραλίας και των φυλών της Αφρικανικής ηπείρου με τις οποίες μοιραζόμαστε τις ίδιες αξίες, μπορούμε να πούμε ότι γενικά οι ίδιες αρχές που προαναφέραμε ισχύουν και για τις πρωτόγονες κυνηγετικές κοινωνίες που σήμερα υπάρχουν ή που υπήρξαν μέχρι πρόσφατα, σε διάφορες περιοχές της γης. Για να μην επαναλάβουμε ακριβώς τις ίδιες αρχές που προαναφέραμε, παραθέτουμε αυτούσιο ένα απόσπασμα από έναν γνωστό μελετητή αυτών των κοινωνιών, τον Ε. R. Service: «Φαίνεται πως οι πρωτόγονες ανθρώπινες κοινωνίες είναι αυτές στις οποίες βασιλεύει η ισότητα. Αυτό πρέπει να συσχετιστεί με το γεγονός ότι εξαιτίας της υποτυπώδους τεχνολογίας το είδος αυτό της κοινωνίας στηρίζεται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στη συνεργασία. Συνήθως οι πίθηκοι δεν συνεργάζονται ούτε μοιράζονται αγαθά, αντίθετα τα ανθρώπινα πλάσματα το κάνουν και ‘δω βρίσκεται η ουσιαστική διαφορά τους».
Ανάγκη για επιβίωση και εξέλιξη
Ολοκληρώνοντας αυτή την αναφορά μας στο άγραφο δίκαιο που ισχύει στο κυνήγι και ειδικότερα στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων-κυνηγών, αξίζει να σταθούμε λίγο στην παραπάνω ουσιαστική διαφορά μεταξύ πιθήκου και ανθρώπου που αναφέρει ο Service, η οποία είναι μια θεμελιώδης διαφορά πάνω στην οποία στηρίχθηκαν οι πιο φιλόδοξες μεταρρυθμιστικές φιλοσοφίες των τελευταίων αιώνων, ανεξάρτητα από την κατάληξη των κοινωνικών συστημάτων που τις υιοθέτησαν. Αξίζει να τονίσουμε το γεγονός ότι η ικανότητα του ανθρώπου στη συνεργασία και στη μοιρασιά αποτέλεσε μια μοναδική ικανότητα την οποία η ανθρωπότητα διατήρησε με συνέπεια, για δεκάδες χιλιάδες χρόνια κυνηγετικής προϊστορικής διαδρομής. Μια ικανότητα που μας έδωσε το πλεονέκτημα να επιβιώσουμε ως είδος κάτω από τις δυσκολότερες και πιο αντίξοες συνθήκες. Εκτός από αυτό, όμως, μας έδωσε επίσης τη δυνατότητα να φτιάξουμε μια καλύτερη κοινωνία, άσχετα εάν όλοι εμείς προτιμήσαμε να της επισυνάψουμε το χαρακτηρισμό της ουτοπίας, ενός άπιαστου ονείρου, και να την πετάξουμε στις καλένδες της Ιστορίας. Ωστόσο, δεν ισχύει το ίδιο και για τον άνθρωπο-κυνηγό που κατάφερε σχεδόν το ακατόρθωτο: να κρατήσει αναλλοίωτες τις αξίες της ισότητας και της αλληλεγγύης, της συνεργασίας και της μοιρασιάς, μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Έτσι ώστε να μπορούμε σήμερα με περηφάνια να ισχυριστούμε ότι η ίδια η κυνηγετική συμπεριφορά και η διάδοση αυτών των άγραφων ηθικών νόμων που διέπουν το κυνήγι, τελικά, δεν φτιάχνει μόνον καλούς κυνηγούς αλλά και εκλεκτούς ανθρώπους.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Έριχ Φρομ (1977), «Η Ανατομία της Ανθρώπινης Καταστροφικότητας», εκδόσεις Μπουκουμάνη, τόμος Ι
-Καμπούρογλου Παν. (2002), “Η βιβλιοθήκη του κυνηγού”, Θήρα, Άνθρωπος και Περιβάλλον, Τόμος 1, Ιστορία του Κυνηγίου, εκδόσεις ΟNEL
-Γεωργόπουλος Α. (1998), “Γη Ένας Εύθραυστος πλανήτης”, εκδόσεις Gutenberg
-Κυνηγετικά Νέα, Οκτώβριος 1934 – Μάιος 1955
-Π. Ζέρβας, 1961, “Τα κυνήγια στην Ελλάδα”, έκδοση Υπ. Γεωργίας
-Ελ. Συνοδινός, “Στοιχεία Κυνηγετικής”, 1976, Υπ. Γεωργίας
-Perosino S. (1982) “Το Κυνήγι”, τόμος Α, Instituto Geografico de Agostini – Κισσός
-S.L. Washburn και C.S. Lancaster, (1968) «The evolution of Hunting» In Man the hunter.ed.R.B. Lee and i. De Vore. Chicago Aldine
-Service, E.R. (1966), The Hunters, Englewood Cliffs, N.J. Prentice –Hall
-Freuchen, P. (1961), Book of Eskimos. New York
