Ο μετεωρίτης εκτός από σπάνιο υλικό είναι και ιδιαίτερα δύσκολος στην κατεργασία του προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή λάμας μαχαιριού. Αυτή τη δύσκολη αλλά εντυπωσιακή διαδιακασία σάς μεταφέρουμε βήμα-βήμα μέσα από τις σελίδες του περιοδικού, το αποτέλεσμα της οποίας σίγουρα δικαιώνει τον κόπο που καταβλήθηκε για τη δημιουργία ενός υπέροχου μαχαιριού.
Για την τεράστια ποικιλία υλικών που χρησιμοποιούνται στις κατασκευές των λαβών των μαχαιριών, έχουμε γράψει πολλές φορές. Οι λάμες, όμως, των μαχαιριών μπορεί να παρουσιάζουν μια μεγάλη ποικιλία τύπων ατσαλιού αλλά τα υλικά τους δεν προσφέρουν την εξωτική, εντυπωσιακή προέλευση κάποιων υλικών λαβής. Όταν ο συλλέκτης μαχαιριών, Γιάννης Εξάρχου, απέκτησε έναν μετεωρίτη και μου ζήτησε να μεσολαβήσω στον Νικήτα Πετρούλια προκειμένου να κατασκευαστεί –αν ήταν δυνατόν– ένα μαχαίρι με λάμα από αυτόν, δεν κρύβω ότι το πρώτο πράγμα που ήρθε στο μυαλό μου ήταν η σύνταξη αυτού του άρθρου σε περίπτωση που το πείραμα πετύχαινε.
Έξι μήνες αργότερα το μαχαίρι ήταν έτοιμο και όχι απλά είχε πετύχει το πείραμα αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι κατά την υποκειμενική μου άποψη ήταν το ωραιότερο μαχαίρι που έχω δει ποτέ μου. Ζήτησα από τον Γιάννη Εξάρχου κάποιες πληροφορίες σχετικά με τους μετεωρίτες για να σας τις μεταφέρω και στη συνέχεια ένα κείμενο από τον Νικήτα Πετρούλια για τη δοκιμασία της κατασκευής αυτού του μαχαιριού, θεωρώντας ότι είχα μπροστά μου ένα από τα πιο πρωτότυπα θέματα που έχω ασχοληθεί στα 21 χρόνια της κυνηγετικής μου αρθρογραφίας.
Κάποια στοιχεία για τους μετεωρίτες
Μετεωρίτες εισέρχονταν στη γη καθ’ όλη την ιστορία του πλανήτη. Πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί θεωρούσαν τους μετεωρίτες σώματα θεϊκής προέλευσης. Παράλληλα, προσέφεραν μέταλλο στους πρωτόγονους για την κατασκευή όπλων. Έχουν βρεθεί πολλά όπλα των οποίων οι λάμες έχουν αποδεδειγμένα κατασκευαστεί από χυτό μέταλλο μετεωρίτη, τόσο σε τάφους Ετρούσκων όσο και σε τάφους Βίκινγκς. Στην Ινδονησία ήταν πολύ διαδεδομένη η χρήση του μετάλλου των μετεωριτών για την κατασκευή των παραδοσιακών μαχαιριών Κρις.
Σε κάποιες αρχαιολογικές ανασκαφές σε καταυλισμούς των Βίκινγκς στη Βόρεια Ευρώπη, μετά από ανάλυση της κρυσταλλικής δομής του μετάλλου των όπλων που βρέθηκαν, αποδείχθηκε ότι όλα τα όπλα περιείχαν πάνω από 40% σίδηρο, προερχόμενο από μετεωρίτη. Τα τελευταία χρόνια έγινε δυνατή η αγορά μετεωριτών από συλλέκτες πετρωμάτων, κυρίως μέσω δημοπρασιών. Παρ’ όλα αυτά, το υλικό του μετεωρίτη εξακολουθεί να είναι πιο σπάνιο από οποιοδήποτε άλλο γήινο ορυκτό. Επιπλέον, η κρυσταλλική δομή του μετεωρίτη τον κάνει εύκολα αναγνωρίσιμο και είναι αδύνατο να κατασκευαστεί απομίμησή του.
Ηλικίας 4.000 ετών!
Ο μετεωρίτης από τον οποίο κατασκευάστηκε η λάμα του συγκεκριμένου μαχαιριού, προέρχεται από την Αργεντινή και συγκεκριμένα 500 χλμ. βορειοδυτικά του Μπουένος Άιρες. Υπολογίζεται ότι η πρόσκρουσή του έγινε 4.000 ως 6.000 χρόνια πριν. Η πρώτη ιστορική αναφορά σε κομμάτια αυτού του μετεωρίτη έγινε από Ισπανούς κατακτητές της Λατινικής Αμερικής, το 1576. Έκτοτε έχουν ανακαλυφθεί πολλά κομμάτια από αυτόν το μετεωρίτη. Θεωρείται από τους μετεωρίτες με τη μεγαλύτερη μάζα. Στη σύνθεσή του περιλαμβάνονται τρία κράματα μετάλλου με διαφορετικές περιεκτικότητες νικελίου το καθένα (90% kamacite, 10% taenite και plessite που περιβάλλουν τους κόκκους του kamacite και απειροελάχιστες ποσότητες από άλλα κράματα).
Οι κρύσταλλοι των μετεωριτών δημιουργούνται από την αργή διαδικασία ψύξης τους στο διάστημα (η ψύξη αυτή γίνεται κατά 1 βαθμό Farenheit ανά 100.000 χρόνια περίπου). Γι’ αυτό το λόγο είναι και αδύνατη η προσομοίωση της διαδικασίας παραγωγής μετεωρίτη σε γήινο περιβάλλον, αλλά και η δημιουργία απομιμήσεών του.
Τεχνικές κατεργασίας
Στο παρελθόν έχουν κατασκευαστεί από διάφορους μεγάλους σφυρηλάτες bladesmiths, μαχαίρια με λάμα από μετεωρίτη. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην κατεργασία του μετεωρίτη, για να προκύψει η λάμα, είναι οι εξής:
1. Με απλή αποκοπή από κάποιο κομμάτι μετεωρίτη. Δεν απαιτεί ιδιαίτερη τεχνική, πέρα από τη διαδικασία σκλήρυνσης, αλλά διατηρεί αναλλοίωτη την αρχική κρυσταλλική δομή του μετάλλου.
2. Με σφυρηλάτηση. Είναι η πιο δύσκολη τεχνική και απαιτεί εξαιρετικές γνώσεις μεταλλουργίας. Διατηρεί την κρυσταλλική δομή του μετάλλου, αποδίδοντας πιο ανθεκτική λάμα απ’ ότι η τεχνική της αποκοπής. Το μαχαίρι του συγκριμένου άρθρου έχει κατασκευαστεί με αυτή την τεχνική.
3. Η χύτευση. Πρόκειται για τεχνική δύσκολη στη διαδικασία της που μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε δαμασκηνές λάμες εξαιρετικής ποιότητας, χωρίς απώλεια μετάλλου αλλά και χωρίς να διατηρείται η αρχική κρυσταλλική δομή του μετεωρίτη.
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο κόπος ενός bladesmith που θα ασχοληθεί με την κατασκευή μιας λάμας μετεωρίτη, μπορεί να πάει χαμένος αν αποδειχθεί ότι ο μετεωρίτης (χωρίς αυτό να φαίνεται εξωτερικά) είχε εσώκλειστα ξένα σώματα, συνήθως γραφίτη ή ακόμα και μικροσκοπικά διαμάντια. Και αυτό δεν συμβαίνει και τόσο σπάνια.
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΣ ΜΕ ΤΟ ΜΕΤΕΩΡΙΤΗ…
Πρώτη φορά στη ζωή μου είδα μαχαίρι με λάμα κατασκευασμένη εξ ολοκλήρου από μετεωρίτη, πριν από τέσσερα χρόνια. Οι εναλλαγές του σίδηρου και του νικέλιου δημιουργούσαν, μέσα από την αντίθεσή τους, ένα τέλειο γεωμετρικό σχέδιο, τόσο τέλειο που δυσκολευόμουν να πιστέψω ότι αυτό είχε προκύψει από τη φύση. Είχα την αίσθηση ότι ήταν ένα τεχνητό δημιούργημα γιατί δεν μπορούσα να καταλάβω πώς αυτό το υπέροχο πλέξιμο του νικέλιου με το σίδηρο, με τις διασταυρούμενες, απόλυτα συμμετρικές ευθείες, που δεν παρουσίαζαν την παραμικρή παραμόρφωση, είχε σφυρηλατηθεί. Το όνομα και το κύρος του κατασκευαστή αυτού του μαχαιριού απέκλειαν εξ αρχής οποιοδήποτε ενδεχόμενο απάτης. Λίγο αργότερα έμαθα ότι κατά καιρούς κυκλοφορούν στην αγορά φέτες από μετεωρίτες, με πάχος 2 ως 5 χιλιοστά, έτοιμες για την κατασκευή λάμας με τη μέθοδο της αποκοπής. Θεώρησα ότι μόνο με πολλή τύχη θα έβρισκα ένα τέτοιο κομμάτι μετεωρίτη κι έτσι δεν ασχολήθηκα έκτοτε.
55 τόνοι βάρος!
Πριν ένα χρόνο, ένας καλός φίλος και συλλέκτης μαχαιριών, ο Γιάννης Εξάρχου, μου έδωσε, μέσω του Χρήστου Χατζιώτη, έναν μικρό μετεωρίτη για να πειραματιστώ στην κατασκευή μιας μικρής λάμας. Δεν κρύβω ότι η χαρά μου ήταν ιδιαίτερα μεγάλη όταν ο Γιάννης μου είπε ότι δεν τον ενδιέφερε το αποτέλεσμα, γνωρίζοντας ότι ο συντελεστής αποτυχίας σε μια τέτοια απόπειρα είναι μεγάλος. Το πρώτο πράγμα που με εντυπωσίασε ήταν η μεγάλη πυκνότητα αυτού του μετεωρίτη, που διαπιστωνόταν από το αυξημένο βάρος του. Το μόνο που μου ζήτησε ο Γιάννης ήταν να μη ρευστοποιήσω το μετεωρίτη για να μην αλλοιωθεί η κρυσταλλική του δομή. Και είχε απόλυτα δίκιο!
Το πρώτο πράγμα που έκανα, όταν επέστρεψα στην Ιταλία, ήταν να ψάξω στοιχεία για τη σύσταση και τα είδη των μετεωριτών. Ήταν μεγάλη η έκπληξή μου όταν έμαθα τη συχνότητα με την οποία μετεωρίτες πέφτουν στη γη. Σε συνολική μάζα έχουν καθημερινά 5 τόνους υλικού που πέφτει στη γη. Δυστυχώς, όμως, 90% αυτού του υλικού αποτελείται από κομμάτια μικρότερα του ενός γραμμαρίου και το 70% είναι μικρότερο του ενός δεκάτου του γραμμαρίου. Ο πιο μεγάλος γνωστός μετεωρίτης ζυγίζει 55 τόνους και βρέθηκε στη Ναμίμπια. Ένας άλλος επίσης μεγάλος μετεωρίτης βρίσκεται στη Γροιλανδία και ζυγίζει 31 τόνους. Οι μετεωρίτες που μας ενδιαφέρουν στην κατασκευή λάμας είναι εκείνοι που έχουν σίδηρο και νικέλιο σε ποσοστό 7% ως 50%. Το κομμάτι που βρέθηκε στα χέρια του Γιάννη Εξάρχου περιείχε νικέλιο 5% ως 7%.
Η πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια
Γνωρίζοντας τη θερμοκρασία ένωσης του σιδήρου με το νικέλιο, ετοίμασα το φούρνο με αέριο προπανίου και αφού ζεστάθηκε, τοποθέτησα μέσα το μετεωρίτη, ελέγχοντας τη θερμοκρασία του οπτικά (από το χρώμα που προσλάμβανε). Όταν άγγιξε τη θερμοκρασία που ήμουν συνηθισμένος να δουλεύω το βιομηχανικό ατσάλι άνθρακος, έβγαλα το μετεωρίτη από το φούρνο και άρχισα τη σφυρηλάτηση με σφυρί βάρους 2 κιλών. Δυστυχώς για μένα, έμεινα άφωνος όταν από τα πρώτα χτυπήματα του σφυριού είδα το μετεωρίτη να ανοίγει με σχισμές από όλες τις πλευρές. Πρόσθεσα βόρακα και στη συνέχεια σφυρηλάτησα ανεβάζοντας σταδιακά τη θερμοκρασία. Κατάφερα να περιορίσω τις σχισμές, όμως το αποτέλεσμα ήταν αποκαρδιωτικό. Τίποτε δεν έδειχνε ότι από αυτό το κομμάτι θα μπορούσε να γεννηθεί μια στιβαρή λάμα.
Με την επιστροφή μου στην Ελλάδα, στο γραφείο του καλού μου φίλου και συνεργάτη Χρήστου Χατζιώτη, το πρώτο πράγμα που περιέγραψα ήταν η αποτυχία με το μετεωρίτη, υποσχόμενος να ξαναπροσπαθήσω με άλλη τεχνική. Ο Χρήστος μου έδωσε κουράγιο, λέγοντας ότι οι αποτυχίες είναι μέσα στο πρόγραμμα και ότι ο Γιάννης το είχε πολύ πιθανό να μην καταφέρω να βγάλω τη λάμα, ακόμα και από πιθανές ατέλειες του μετεωρίτη.
Η δεύτερη απόπειρα
Μετά από δύο μήνες αποφάσισα να χρησιμοποιήσω μια άλλη μέθοδο σφυρηλάτησης. Εγκιβώτισα το μετεωρίτη μέσα σε κύβο από ατσάλι και δοκίμασα να τον δουλέψω εν θερμώ, σφυρηλατώντας με ηλεκτρικό σφυρί, βάρους 50 κιλών. Στην τεχνική αυτή αφαιρείται, εν συνεχεία, το ατσάλι κι έχουμε το ζητούμενο αποτέλεσμα. Έκοψα λοιπόν από το μετεωρίτη ένα παραλληλόγραμμο κομμάτι και το έντυσα με φύλλα ατσαλιού σε όλες τις πλευρές, θερμαίνοντάς το στους 1.200 βαθμούς Κελσίου. Στη συνέχεια το σφυρηλάτησα με το ηλεκτρικό σφυρί, μειώνοντας το πάχος του στα 6 χιλιοστά. Μετά καθάρισα το κομμάτι από το ατσάλινο «καβούκι» και είχα στα χέρια μου μια παραλληλόγραμμη ράβδο μετεωρίτη, έτοιμη να γίνει λάμα. Με τη μέθοδο της αποκοπής έδωσα μορφή στη λάμα, αποφεύγοντας τη διαμόρφωση κόψης και μύτης μέσω σφυρηλάτησης, όπως συνηθίζω να κάνω με τα ατσάλινα και δαμασκηνά μαχαίρια, φοβούμενος μια δεύτερη αποτυχία. Τελικά η λάμα ήταν έτοιμη για βαφή. Την έβαλα στο φούρνο σε θερμοκρασία 750 βαθμών Κελσίου για 30 λεπτά και αμέσως μετά τη βύθισα σε λάδι θερμοκρασίας 20 βαθμών.
Σκέτη απογοήτευση
Τι καταστροφή! Ο μετεωρίτης διασπάστηκε σε πολλά κομμάτια μακρόστενου σχήματος, από την κόψη μέχρι τη ράχη της λάμας, ακριβώς όπως διασπάται μια μπίλια υδραργύρου όταν πέσει στο πάτωμα. Απελπίστηκα! Ώρες δουλειάς αλλά και η έκπληξη που επιφύλασσα στον Γιάννη Εξάρχου, καταστράφηκαν όλα σε κλάσματα δευτερολέπτου. Για άλλη μια φορά διαπίστωνα ότι η σύγχρονη τεχνογνωσία είναι ελλιπής σχετικά με την τεράστια εμπειρία των παλιών κατασκευαστών λάμας σε παρελθοντικούς πολιτισμούς. Κατασκευαστών που η ανάγκη αντοχής των σπαθιών και των μαχαιριών τους στη μάχη, τους ανάγκαζε να τελειοποιούν την τεχνική τής σφυρηλάτησης και της σκλήρυνσης (βαφής) με μυστικά που στις μέρες μας έχουν χαθεί. Δυστυχώς για μένα, που είμαι λάτρης της ανακάλυψης όσο το δυνατόν περισσότερων μυστικών από αυτά που ο χρόνος ή η βιομηχανία έχουν συγκαλύψει, το θέμα της καταστραμμένης λάμας από μετεωρίτη δεν έπαψε στιγμή να με βασανίζει.
Τρίτη και… φαρμακερή
Ανέτρεξα στη βιβλιογραφία και σε περιγραφές σφυρηλάτησης στους αρχαίους χρόνους και αποφάσισα να ξαναπροσπαθήσω με το κομμάτι του μετεωρίτη που είχε απομείνει ανέπαφο. Θα χρησιμοποιούσα παραδοσιακή σφυρηλάτηση. Ζήτησα από έναν φίλο και μαθητή μου στις πολεμικές τέχνες, να μου δανείσει έναν φούρνο παλιό που είχε αγοράσει από έναν γέρο σιδερά, φούρνο που λειτουργεί με κάρβουνο κι έχει παροχή αέρα με χειροκίνητο κοχλία. Έκανα μια μετατροπή σε μια παλιά ηλεκτρική σκούπα των 2 Kwat έτσι ώστε να σπρώχνει αέρα αντί να τραβάει και με έναν σωλήνα 5 εκατοστών τροφοδότησα το φούρνο με αέρα.
Πρόσθεσα το κοκ (άνθρακα υψηλής θερμικής απόδοσης) καθώς και κομμάτια από μπαμπού, πλούσια σε πυρίτιο. Άναψα το φούρνο χρησιμοποιώντας το χειροκίνητο κοχλία και αμέσως μετά σύνδεσα την παροχή αέρα από την ηλεκτρική σκούπα. Στη συνέχεια, βύθισα το κομμάτι του μετεωρίτη μέσα στο κάρβουνο, αφού πρώτα είχα περιχύσει τις σχισμές του με άφθονο βόρακα. Οπλισμένος με ένα σφυρί μόλις 250 γραμμαρίων, άρχισα να κλείνω μία–μία όλες τις σχισμές. Η σφυρηλάτηση επαναλαμβανόταν κάθε μέρα για μία εβδομάδα. Το τελικό αποτέλεσμα με αντάμειψε. Είχα στα χέρια μου μια μικρή λάμα μετεωρίτη, διαμορφωμένη αποκλειστικά με σφυρηλάτηση.
Αφιερωμένο εξαιρετικά
Το επόμενο εύκολο βήμα ήταν η αποκοπή υλικού για να φύγουν τα σημάδια της σφυρηλάτησης. Κι έφτασα έτσι στο πιο κρίσιμο σημείο που ήταν η βαφή. Αυτή τη φορά χρησιμοποίησα το φούρνο με το κάρβουνο προσπαθώντας να κρατήσω σταθερή τη θερμοκρασία, τροφοδοτώντας αέρα μόνο με το χειροκίνητο κοχλία. Αμέσως μετά ακολούθησε το σβήσιμο σε λάδι. Αυτή τη φορά όλα πήγαν ρολόι! Είχα στα χέρια μου μια υπέροχη μικρή λάμα από μετεωρίτη, με σκληρότητα γύρω στους 57 βαθμούς HRC. Για την κατασκευή της λαβής επέλεξα δύο όμορφα πλακίδια από απολίθωμα χαυλιόδοντα μαμούθ και για υποφυλακτήρα ένα κομμάτι αλπακά.
Το μαχαίρι αυτό το δώρισα στο συλλέκτη Γιάννη Εξάρχου, που χάρη στην προσφορά τού μετεωρίτη της συλλογής του, με βοήθησε στην απόκτηση γνώσεων στο χώρο της σφυρηλάτησης του μετεωρίτη, πράγμα για το οποίο τον ευχαριστώ πολύ.
