Τα Χριστούγεννα μαζί με την Πρωτοχρονιά αποτελούν διαχρονικά μια εκ των δύο σημαντικότερων θρησκευτικών γιορτών στην Ελλάδα.
Όπως εύκολα μπορούμε να φανταστούμε, ένας εξαίσιος τρόπος να μαζευτεί ολόκληρη η ελληνική οικογένεια και να επαληθεύσει τους δεσμούς της, ήταν το φαγητό και ειδικότερα το παραδοσιακό γιορτινό τραπέζι με τα απαραίτητα χριστουγεννιάτικα φαγητά.
Και αν σήμερα στα μεγάλα αστικά κέντρα γνωρίζουμε σχεδόν αποκλειστικά την γαλοπούλα, υπάρχουν ακόμη μέρη της Ελλάδας που την εορταστική κρεατοφαγία την έχουν συνδυάσει με την σφαγή και κατανάλωση του οικόσιτου χοίρου, τα γνωστά «χοιροσφάγια».
Κανένα κομμάτι του χοίρου δεν πήγαινε χαμένο, κάτι που εύκολα αποδεικνύεται από την ύπαρξη πολλών χοιρινών εδεσμάτων που καταναλώνονταν σε μεγάλες συγκεντρώσεις από σπίτι σε σπίτι.
Χοιρομέρια, λουκάνικα, καπνιστές μπριζόλες, καβουρμάδες, απάκια και σύγλινα είναι μερικοί εκλεκτοί μεζέδες που επιβίωσαν μέσα στον χρόνο και που κάποτε συμπλήρωναν τα «σκουτελικά για ψυχικό» δηλαδή τα φαγώσιμα καλάθια με δώρα που δίνονταν στα φτωχότερα μέλη κάθε κοινότητας.
ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ – ΘΡΑΚΗ
Η Μσούρα είναι το παραδοσιακό Χριστουγεννιάτικο φαγητό του Μελισσοχωρίου Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για μία τριλογία από χοιρινό κρέας, μοσχάρι και κοτόπουλο σιγοβρασμένο με λαχανικά και ρύζι στον φούρνο.
Οι σαρμάδες (ποντιακοί λαχανοντολμάδες) είναι άλλο ένα γιορτινό φαγητό που έχει συμβολική σημασία καθώς το τύλιγμα των φύλλων του λάχανου συμβολίζει τα σπάργανα του Χριστού.
Στις βόρειες περιοχές της Ελλάδας, το χοιρινό κρέας σερβίρεται συχνά με λάχανο τουρσί.
Στον Έβρο την παραμονή των Χριστουγέννων, στο τραπέζι υπήρχαν εννέα διαφορετικά φαγητά, άβραστα και νηστίσιμα, συμβολίζοντας την αφθονία φαγητών όλο τον χρόνο κατά παραλληλισμό των εννέα μηνών κυήσεως της Θεοτόκου.
Κατά μια άλλη εκδοχή τα εννέα φαγητά συμβολίζουν τα μέρη που επισκέφθηκαν ο Χριστός, η Παναγία και ο Ιωσήφ την περίοδο διωγμού του θείου βρέφους από τον Ηρώδη.
Πρώτη παραλλαγή των 9 φαγητών
- η πίτα
- το κρασί
- το μέλι
- το καρπούζι
- το σαραγλί
- το μήλο
- το πεπόνι
- το σκόρδο
- το κρεμμύδι
Δεύτερη παραλλαγή των 9 φαγητών
- χαλβάς
- ελιές
- άζυμη πίτα
- πιπεριές
- λάχανο
- ντομάτες
- μελιτζάνες
- αλατοπίπερο
- τουρσί
Η μπάμπω (μέρα της γριάς) δεν λείπει από κανένα θρακιώτικο σπίτι: χοιρινό με μπόλικα μυρωδικά και μπαχαρικά, το οποίο σιγοβράζει όλο το βράδυ, ώστε να είναι έτοιμο και ζεστό το πρωί, μετά τη θεία λειτουργία των Χριστουγέννων.
ΗΠΕΙΡΟΣ
Το γιορτινό τραπέζι περιλαμβάνει λαχανοντολμάδες, πίτες όπως το κουσμερί ή χοσμερί, κρεατόπιτα, μπατσαριά (σπανακόπιτα), γαλατόπιτα και γλυκιά κολοκυθόπιτα.
Στα Γιάννενα το αγριογούρουνο σαλμί αλλά και τα κλασικά μπακλαβαδάκια έχουν την τιμητική τους!
Στα Ζαγοροχώρια φτιάχνουν τα «σπάργανα», ένα γλυκό που μοιάζει με τηγανίτες και συμβολίζει τα σπάργανα του Χριστού.
ΘΕΣΣΑΛΙΑ – ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ – ΕΥΒΟΙΑ
Στα Τρίκαλα ανήμερα των Χριστουγέννων, συνήθιζαν να τρώνε όλοι μαζί «γουρνάδα», δηλαδή ψητό χοιρινό κρέας.
Στην Έυβοια το βράδυ των Χριστουγέννων ψήνουν κομματάκια χοιρινού, στη θράκα, πασπαλισμένο με μπόλικο αλάτι, το λεγόμενο «κοντοσούφλι».
Ακόμη παλιότερα έφτιαχναν τις «μπάμπες», που ήταν βρασμένο παχύ έντερο και παραγεμισμένο με συκώτι, σπλήνα, μυρωδικά και μπαχαρικά.
Στην Στερεά Ελλάδα την μέρα των γιορτών τρώνε χοιρινό με σέλινο, αλλά και κοτόσουπα.
Η πηχτή και ο πατσάς επίσης είναι γιορτινοί μεζέδες, όπως και τα ψητά κρέατα.
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ
Εδώ πρωταγωνιστεί το γουρουνόπουλο ψημένο στο φούρνο αλλά και η κρεατόπιτα που είναι κλασσικό χριστουγεννιάτικο φαγητό, για παράδειγμα στην Αρκαδία.
Στη Σπάρτη, οι νοικοκυρές πλάθουν με υπομονή την χριστουγεννιάτικη κουλούρα και τη κάνουν σε σχήμα σταυρού και όχι στρογγυλό.
Κάθε άκρη τη στολίζουν με αμύγδαλα και καρύδια.
ΕΠΤΑΝΗΣΑ
Από την Κεφαλονιά μας έρχεται η «πουτρίδα», μαγειρευτό χοιρινό με λαχανικό εποχής, συνήθως λάχανο (μάπα) ή κουνουπίδι (κάβολε), που τρώγονταν την πρωτοχρονιά.
Στην Ζάκυνθο ανήμερα Χριστουγέννων σερβίρονταν μοσχάρι ή κότα αυγολέμονο ενώ την παραμονή κοβόταν η κουλούρα/χριστόψωμο (σαν καρβέλι ψωμί με λάδι, κρασί, γλυκάνισο και καρύδια).
Στην Λευκάδα συνηθίζεται ο κοκοτός (κόκορας) ή βοδινό μακαρονάδα.
Στα Κύθηρα κάποιοι ακόμα μαγειρεύουν τα νηστίσιμα κουκιά στιφάδο με πολλά κρεμυδάκια.
ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ
Στη Ρόδο απαραίτητα στο γιορτινό τραπέζι σερβίρονται τα «γιαπράκια», ντολμαδάκια δηλαδή ενώ στα υπόλοιπα νησιά παράλληλα με την γαλοπούλα σερβίρεται ψητό χοιρινό κρέας.
ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ – ΚΥΚΛΑΔΕΣ – ΛΟΙΠΑ ΝΗΣΙΑ
Στην Σάμο τρώνε τα χοιροσφάγια και τη πηχτή, που ήταν βρασμένο χοιρινό κρέας με λεμόνι, το οποίο έπηζε λόγω του λίπους και το έτρωγαν ανήμερα τα Χριστούγεννα.
Στην Σύρο ένα έθιμο θέλει να τρώνε κουνουπίδι ή μπρόκολο και ψάρι την παραμονή των Χριστουγέννων.
Στην Μυτιλήνη φτιάχνουν πλατσέδα, γλυκά πιτάκια με καρύδι .
Τα αμυγδαλωτά και οι δίπλες γλυκαίνουν σε όλα τα νησιά το γιορτινό τραπέζι.
ΚΡΗΤΗ
Στο Λασίθι ανήμερα τα Χριστούγεννα τρώνε τηγανητό συκώτι.
Στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι υπάρχει οπωσδήποτε το χοιρινό κρέας, όπως το γουρουνόπουλο στον ξυλόφουρνο με λεμονόφυλλα, αλλά και τις επόμενες ημέρες το κρέας δεν λείπει.
Τα λουκάνικα, απάκια, σύγκλινο, οι «τσιγαρίδες» αλλά και η γαλοπούλα είναι αγαπημένα χριστουγεννιάτικα φαγητά σε όλο το νησί.
Στα Σφακιά εκτός από τις γνωστές σφακιανές πίτες με μέλι και μυζήθρα, συναντάμε και τις χοιρινές ομάτες ή οματιές/ομαθιές που έχουν ως βάση τα έντερα του χοίρου.
