Του Ευάγγελου Χατζηνίκου, Δασολόγου Περιβαλλοντολόγου, MSc στη Διαχείριση Άγριας Πανίδας.
Το τελευταίο διάστημα οι επιθέσεις λύκων σε κοπάδια και σε κτηνοτροφικές περιοχές της Ηπείρου, αλλά και της νοτιότερης Ελλάδας έχουν ανησυχήσει τους κτηνοτρόφους. Πολλά είναι και τα περιστατικά που καταγράφηκαν φέτος με επιθέσεις λύκων σε κυνηγόσκυλα, ακόμα και σε περιοχές της Στερεάς Ελλάδας.
Ο λύκος είναι ένας καιροσκόπος άρπαγας στην κορυφή της τροφικής πυραμίδας, έτσι λοιπόν, έχει το χαρακτηριστικό να μην θηρεύει μόνο για να καλύψει τις άμεσες τροφικές του ανάγκες αλλά όταν βρει την ευκαιρία, σε ένα κοπάδι κτηνοτροφικά ζώα σκοτώνει μερικές δεκάδες, ανάλογα με την δύναμη και το πλήθος της αγέλης για λόγους εκπαίδευσης των νεαρών ατόμων, αν τέτοια περιέχονται στην αγέλη, ή ακόμα και για να ικανοποιήσει τα άγρια ένστικτά του γιατί φέρει το χαρακτηριστικό του αιμοδιψούς ζώου.
Δεν είναι συνηθισμένο το φαινόμενο, παρόλα αυτά δεν είναι απίθανο, να σκοτωθεί αυτός ο αριθμός ζώων από μια πολυδύναμη αγέλη λύκων.
Το παράδοξο για πολλούς είναι ότι οι λύκοι πλέον κυκλοφορούν στα πεδινά, ενώ πάντα πιστεύαμε πως ο λύκος είναι είδος ημιορεινών-ορεινών περιοχών.
Τους συναντάμε όμως σε κάμπους, ακόμα και σε παραθαλάσσιες περιοχές.
Για να εξηγηθεί αυτό, θα πρέπει να ανατρέξουμε στην πρόοδο και στην εξέλιξη του φυσικού περιβάλλοντος της ελληνικής υπαίθρου περίπου πενήντα χρόνια πίσω.
Η εγκατάλειψη της υπαίθρου… οδηγεί τους λύκους στα πεδινά
Από την δεκαετία του 1950 και στην συνέχεια, παρατηρείται στην ελληνική ύπαιθρο αυτό που ονομάζουμε αστικοποίηση του πληθυσμού.
Κατά συρροή έχουμε μια εσωτερική μετανάστευση, ο πληθυσμός εγκαθίσταται στα αστικά κέντρα, εκεί βρίσκει εργασία και γίνεται μόνιμος κάτοικος, με αποτέλεσμα η ύπαιθρος να εγκαταλείπεται.
Όταν λοιπόν εκλείπουν σε μεγάλο βαθμό οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες στην ύπαιθρο, οι παραδοσιακές δραστηριότητες όπως η κτηνοτροφία, η κλαδονομή, η υλοτομία, η μελισσοκομία, η ρητινοσυλλογή, τότε οι δασικές εκτάσεις πυκνώνουν, ενοποιούνται μεταξύ τους, οι θαμνότοποι γίνονται σταδιακά δάση με αποτέλεσμα τα ενδιαιτήματα, οι βιότοποι, οι κατοικίες με απλά λόγια, του λύκου να αυξάνονται και κατά επέκταση να αυξάνεται και ο πληθυσμός του και πολύ περισσότερο να βρίσκει την ευκολία στις διόδους μετακίνησης που του προσφέρουν κάλυψη, εξαιτίας ακριβώς αυτής της υψηλής συγκόμωσης των φυτοκοινωνιών.
Παράλληλα λοιπόν με την αύξηση των ενδιαιτημάτων, έχουμε μεγάλη αύξηση και των μεγάλων οπληφόρων θηραμάτων, όπως είναι ο αγριόχοιρος, ο οποίος επίσης έχει εγκατασταθεί στις πεδινές εκτάσεις της υπαίθρου και δημιουργεί καταστροφές στην αγροτική οικονομία και το ζαρκάδι.
Ο λύκος λοιπόν ως θηρευτής, ως άρπαγας παρακολουθεί την εξάπλωση αλλά και τη εξέλιξη του πληθυσμού αυτών των θηραματικών ειδών και κυρίως τον χειμώνα δεν είναι περίεργο να τον δούμε σε περιαστικές περιοχές ή ακόμα και σε πεδινές εκτάσεις.
Γιατί όμως ενώ έχουμε αύξηση του πληθυσμού του αγριόχοιρου ή των ζαρκαδιών και οι λύκοι μπορούν να βρουν από εκεί την τροφή τους, γιατί να πάνε στα κοπάδια ή ακόμα και στα κυνηγόσκυλα όποτε τους δοθεί η ευκαιρία;
Ο λύκος, όπως και κάθε ευφυής άρπαγας, γιατί ο λύκος σε σχέση με πολλά άλλα είδη της άγριας πανίδας έχει αναπτυγμένη ευφυΐα, είναι αγελαίο ζώο, έχει θα λέγαμε κοινωνική δομή, στρατηγική κυνηγιού, ακολουθεί έναν απλό κανόνα της φύσης που λέει με απλά λόγια το εξής: ψάχνω την τροφή μου για να ικανοποιήσω την πείνα μου αλλά για την εξεύρεση αυτής της τροφής θα καταναλώσω την μικρότερη ενέργεια.
Γι αυτό λοιπόν δεν συμφέρει σε αυτόν και στα άτομα της αγέλης του να κυνηγάει ολόκληρη την ημέρα χωρίς αποτέλεσμα ενδεχομένως, ένα αγριογούρουνο που κι αυτό έχει επίσης αναπτύξει στρατηγική διαφυγής, αντί να πάει σε ένα κοπάδι με πρόβατα στα οποία είναι εύκολη η πρόσβαση και έχει την ικανότητα να θηρεύσει πολύ περισσότερα από ένα άτομο και να καλύψει τις τροφικές του ανάγκες ή ακόμα και σε ένα χαμένο και με πλήρη άγνοια του κίνδυνου κυνηγόσκυλο…
Πολλοί υποστηρίζουν πως ο λύκος έχει μάθει να αναγνωρίζει πλέον τον ήχο του μπίπερ ή ακόμα και του κουδουνιού του κυνηγόσκυλου, και σε πολλές περιπτώσεις στήνει ” ενέδρα ” στο άτυχο κυνηγόσκυλο, που μακριά από τον κυνηγό δεν έχει καμία ελπίδα επιβίωσης, απέναντι σε αυτόν τον άριστα εξοπλισμένο θηρευτή.
Η εύκολη λεία
Ο λύκος λοιπόν, έχει εκπαιδευτεί “τεμπέλικα” να βρίσκει την τροφή του, όπως και κάθε άλλο αρπακτικό και χάρη στις παραδόσεις της ελληνικής κοινωνίας είναι σε μεγάλο βαθμό εξαρτώμενος από τα κτηνοτροφικά ζώα, από τους σκουπιδότοπους και πολύ λιγότερο από τα άγρια θηραματικά είδη όπως το ζαρκάδι, το αγριογούρουνο και το ελάφι.
Μέσα στην ευκολία αυτή που αναζητά ο λύκος στην εύρεση της τροφής του, δημιουργούνται και τα περισσότερα περιστατικά στις επιθέσεις σε κυνηγόσκυλα.
Η παράδοση της ελληνικής υπαίθρου έχει στρέψει τον λύκο σε αυτή την κατεύθυνση, δεν συμβαίνει παραδείγματος χάριν το ίδιο στους λύκους της Αλάσκας.
Στην Ελλάδα έχουμε αυτό το φαινόμενο, όμως σταδιακά η ελεύθερη κτηνοτροφία συρρικνώνεται, δεν έχουμε τον αριθμό των τσελιγκάδων ούτε τον αριθμό των αιγοπροβάτων που βόσκανε ελεύθερα στους βοσκοτόπους, που είχαμε πριν από τριάντα χρόνια.
Ο λύκος λοιπόν γυρίζει στις χειμάζουσες κοινότητες όπου η κτηνοτροφία έχει μετατραπεί σε ημισταυλισμένη. Πλέον έχουμε άτομα ή αγέλες λύκων πολύ κοντά σε κατοικημένες περιοχές και πολύ κοντά σε σταυλικές εγκαταστάσεις.
Τι μπορεί όμως να κάνει ένας κτηνοτρόφος για να προστατευτεί δεδομένου ότι το κυνήγι του λύκου απαγορεύεται εδώ και κάποιες δεκαετίες στην χώρα μας και ο λύκος θεωρείται ως ευρωπαϊκό προστατευόμενο είδος;
Αλλαγή συμπεριφοράς του λύκου, λόγω απαγόρευσης κυνηγίου του
Ο λύκος προστατεύεται από τις κοινοτικές οδηγίες, για την Ελλάδα ιδιαίτερα νοτίως του 39ου γεωγραφικού παράλληλου ο οποίος χονδρικά ξεκινάει από τον Βόλο και διασχίζει την χώρα μέχρι το ύψος του Αμβρακικού, από εκεί και κάτω λοιπόν ο λύκος θεωρείται απόλυτα προστατευόμενος και ανήκει στο Παράρτημα 2 της Οδηγίας 92/43 για την προστασία των οικοτόπων και των ειδών.
Είναι προστατευόμενο είδος, από το 1990 και μετά απαγορεύεται αυστηρώς το κυνήγι του και απαγορεύεται επίσης η διαχείριση του πληθυσμού του με δηλητηριασμένα δολώματα.
Έχουμε λοιπόν εικοσιπέντε χρόνια που εδραιώθηκε αυτό το καθεστώς προστασίας του λύκου με αποτέλεσμα σταδιακά να αλλάξει την συμπεριφορά του.
Καταλαβαίνει ότι δεν απειλείται ιδιαίτερα από τον άνθρωπο ή τουλάχιστον ο νόμος δεν επιτρέπει να απειληθεί από τον άνθρωπο, προσαρμόζει την συμπεριφορά του, έρχεται πιο κοντά στον άνθρωπο για να βρει την τροφή του.
Συνεχίζοντας λοιπόν για το τι μπορεί να κάνει ένας κτηνοτρόφος για να προφυλαχθεί από τον λύκο, εγώ θα αντιστρέψω λίγο αυτό το ερώτημα και θα πω τι θα πρέπει να κάνει ουσιαστικά η πολιτεία για να προστατέψει τον λύκο και τον κτηνοτρόφο.
Εδώ έχουμε δεδομένη συγκρουσιακή σχέση ζώου άγριας πανίδας με την αγροτική οικονομία και θα πρέπει τα μέτρα να είναι πολλαπλά και συντονισμένα.
Παραδείγματος χάριν, φανταστείτε να υπήρχε ένα λογικό καθεστώς αποζημιώσεων προς τους κτηνοτρόφους για τις ζημιές που προκαλεί ο λύκος.
Θα φτάναμε στον επιθυμητό βαθμό όπου ο κτηνοτρόφος θα κάλυπτε από την πολιτεία τις ζημιές του και θα προστάτευε ο ίδιος τον λύκο γιατί δεν θα τον έβλεπε ανταγωνιστικά.
Επομένως το πρώτο σκέλος αφορά τον εξορθολογισμό προς την ρεαλιστική άποψη και εικόνα των αποζημιώσεων.
Δεδομένης της οικονομικής συγκυρίας αυτό δεν δείχνει εύκολο για τώρα.
Ναι, δεν έχει γίνει τα τελευταία τριάντα χρόνια. Θα γίνει αύριο; δεν είναι αισιόδοξο το σενάριο αλλά για μένα είναι ο βασικός κορμός για να λυθεί το συγκεκριμένο θέμα και πρόβλημα.
Το δεύτερο σκέλος σαφώς και αφορά την προστασία του κοπαδιού, οι Έλληνες κτηνοτρόφοι σε αυτόν τον μακροχρόνιο αγώνα να διατηρήσουν το βιος τους ανέπαφο από τον συγκεκριμένο άρπαγα, έχουν αναπτύξει τεχνικές στην φύλαξη των κοπαδιών, στην χρήση των ποιμενικών σκύλων και στον προσωπικό τους αγώνα, με χιόνι και με κρύο, καθώς συνοδεύουν με την παρουσία τους τα ζώα στην βοσκή τους.
Όλα αυτά είναι αποτελεσματικά, όμως ο λύκος βρίσκει την ευκαιρία και παίρνει το μερίδιό του.
Προφανώς η ελληνική πολιτεία, αφήνοντας τις ιδεοληψίες κατά μέρους θα πρέπει να κάνει ακριβείς, όσο δυνατόν, καταγραφές του πληθυσμού του λύκου στην Ελλάδα και γιατί όχι, όπως γίνεται και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες εφόσον διαπιστωθεί υπερπληθυσμός, να γίνει ένα πρόγραμμα με επιστημονική παρακολούθηση ρύθμισης του πληθυσμού του λύκου.
Πόσο επικίνδυνος είναι ο λύκος για τον άνθρωπο;
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σαφώς μια αύξηση του πληθυσμού του λύκου ταυτόχρονα με μια αύξηση της κατανομής του στον ελλαδικό χώρο.
Πρόσφατα επιβεβαιώθηκε η παρουσία του λύκου στα προάστια της πρωτεύουσας στην Πάρνηθα, όπου υπάρχουν αγέλες λύκων που δραστηριοποιούνται.
Φαντάζομαι ότι τελικά αυτή η παρουσία του λύκου κοντά στην πρωτεύουσα, γιατί δυστυχώς το ελληνικό κράτος είναι Αθηνοκεντρικό, θα ευαισθητοποιήσει περισσότερο την πολιτεία και την κοινωνία ούτως ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα και να περιοριστεί αυτή η συγκρουσιακή σχέση μεταξύ ανθρώπου και λύκου.
Πόσο επικίνδυνος είναι ο λύκος όμως και για τον άνθρωπο;
Στην Ελλάδα δεν έχουν καταγραφεί τέτοιες επιθέσεις.
Προφανώς και οι άνθρωποι της υπαίθρου γνωρίζουν να προφυλάσσονται από τον λύκο, ο λύκος είναι ένα ζώο της άγριας πανίδας και αυτό ξέρει επίσης να προφυλάσσεται και δεν προκαλεί έναν νοήμονα αντίπαλο όπως είναι ο άνθρωπος.
