Του Γιάννη Δρόσου
Μια ξεχωριστή ιστορία, ένα σπάνιο φαινόμενο, από αυτά που κυριολεκτικά συμβαίνουν μία στο εκατομμύριο, όπως την αφηγείται ένας κυνηγός που την έζησε.
Το αγαπημένο θήραμα των κυνηγών πτερωτών στη χώρα μας είναι σίγουρα η μπεκάτσα. Ένα πανέμορφο πουλί που για να το συναντήσεις πρέπει να πας βαθιά μέσα στο δάσος. Πρέπει να περπατήσεις παλιά δύσβατα μονοπάτια, να πατήσεις τα σωριασμένα μεσεδόφυλλα (τα φύλλα βελανιδιάς κατά τους Μακεδόνες), να καμαρώσεις τη μαγεία του βουνού. Κάπου εκεί θα νιώσεις τη μυστηριώδη παρουσία της. Ένα απότομο τίναγμα των φτερών μέσα στις φυλλωσιές και τα χαμόκλαδα, και η βελουδομάτα έχει εξαφανιστεί. Αυτή τη φορά σε κέρδισε. Εσύ στέκεσαι ανήμπορος, καθηλωμένος μπροστά στο μεγαλείο της και το μόνο που σου μένει να κάνεις είναι να ανανεώσεις το ραντεβού μαζί της, δίνοντας υπόσχεση στον εαυτό σου ότι την επόμενη φορά θα είσαι εσύ ο νικητής.
Πολλές φορές τα τελευταία χρόνια έχουμε ακούσει για μπεκάτσες με κοντή μύτη. Αν πιστεύετε ότι αυτό είναι μια παραξενιά της φύσης, τότε τι θα λέγατε για μια άσπρη μπεκάτσα;
Απίστευτο κι όμως αληθινό!
Δεν πρόκειται για κάποιο αστείο. Ούτε για κάποια φάρσα που συνηθίζουν να κάνουν οι κυνηγοί, αλλά για ένα απολύτως αληθές γεγονός που συνέβη στη χώρα μας. Η άσπρη μπεκάτσα χτυπήθηκε από κυνηγό της Θεσσαλονίκης στην περιοχή των ορέων Κρούσια, στα σύνορα των νομών Σερρών και Κιλκίς. Ο κ. Μπάμπης Σαρηγιαννίδης, θηρευτής της άσπρης μπεκάτσας, μιλάει στο «Κ&Φ» για την απίστευτη εμπειρία που έζησε.
«Είμαι 78 χρόνων. Την πρώτη άδεια κυνηγιού την έβγαλα στη Θεσσαλονίκη το 1953. Από τότε μέχρι σήμερα έχω κυνηγήσει όλα τα θηράματα. Μέχρι τον περσινό χειμώνα, πριν φερμάρει ο «Ρίνγκο» εκείνο το απόγευμα του Δεκέμβρη, πίστευα ότι τα μάτια μου έχουν δει τα πάντα. Από εκείνη τη στιγμή και μετά κατάλαβα ότι η φύση πάντα έχει κάτι καινούργιο να σου προσφέρει», λέει ο κ. Μπάμπης και εξηγεί πώς ακριβώς συνέβη το παράδοξο αυτό περιστατικό. «Είχα πάει με το φίλο μου Γρηγόρη Μπαζλή, που κυνηγάμε μαζί εδώ και 15 χρόνια, για μπεκάτσες στα Κρούσια. Στο χωριό Θεοδωράκια του νομού Κιλκίς αφήσαμε το αυτοκίνητο και αρχίσαμε να ανηφορίζουμε. Δεν είχαμε περπατήσει αρκετά από τα τελευταία σπίτια του χωριού και ο Ρίνγκο, ένα δυνατό πόιντερ, έκανε την πρώτη φέρμα. Θα έχουμε καλή μέρα είπα στο φίλο μου και βιαστήκαμε να πάρουμε τις θέσεις μας. Όταν ήμασταν έτοιμοι, ο Ρίνγκο, με μια παρότρυνσή μας, όρμησε μέσα στο πύκνωμα. Τότε είδα ένα άσπρο πουλί να πετάγεται και αντανακλαστικά μαζί με το φίλο μου πατήσαμε τη σκανδάλη. Το πουλί χτυπήθηκε και έπεσε λίγα μέτρα μακρύτερα. Κοίταξα το φίλο μου, που με απορία προσπαθούσε να εξηγήσει τι συνέβη, και του είπα πως ήταν ένα αγριοπερίστερο. Ο Ρίγνκο το είχε ήδη βρει και το έφερε στα χέρια μου. Τότε διαπίστωσα ότι δεν ήταν αγριοπερίστερο αλλά μια άσπρη μπεκάτσα! Το πουλί αυτό είχε όλα τα χαρακτηριστικά της μπεκάτσας. Το μακρύ ράμφος, το άνοιγμα των φτερών, τα πόδια, το μέγεθος και το σχήμα του κορμιού ήταν ίδια. Δεν υπήρχε αμφιβολία. Ήταν μια άσπρη μπεκάτσα. Δεν πίστευα στα μάτια μου!».
Διαπιστευτήρια μιας ζωής
Ο 78χρονος κυνηγός βαλσάμωσε το συγκεκριμένο πουλί και το τοποθέτησε σε περίοπτη θέση στο σπίτι του. Έτσι, όπως λέει και ο ίδιος, «δεν μπορεί κανείς να μου πει: ”τι μας λες ρε μπάρμπα”. Στην αρχή, σε όποιον έλεγα την ιστορία, με κοιτούσε και με περνούσε για τρελό. Έτσι αποφάσισα να τη βαλσαμώσω και μετά σε όποιον την έδειχνα έμενε με ανοιχτό το στόμα». Ο κ. Μπάμπης εξηγεί την κυνηγετική του πορεία και συμβουλεύει τους νέους να ασχοληθούν με το κυνήγι.
«Τα δικά μου διαπιστευτήρια για τη ζωή μου δεν είναι κορνίζες με πτυχία και επαίνους. Είναι βαλσαμωμένα πουλιά που θήρευσα σε όλη την Ελλάδα. Τα δικά μου διαπιστευτήρια είναι δόντια από αγριογούρουνα που κατάφερα να σκοτώσω με τα λιγοστά μέσα που διαθέταμε τότε. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου το πέρασα στα βουνά. Το 1953 έβγαλα την πρώτη άδεια, αγόρασα ένα Saint Etiene Rubist 222 και πήρα έναν σκύλο γκέκας. Αν και από τότε πήρα πολλά όπλα, με το όπλο αυτό εξακολουθώ να κυνηγάω μέχρι σήμερα. Με το σκυλί εκείνο, το Rubist και ένα σαραβαλάκι γύρισα όλη την Ελλάδα. Στην Κομοτηνή για λαγό, στο Καρά-Ντερέ της Δράμας για γουρούνια. Στην Κόρινθο, στην Τρίπολη, στον Όλυμπο. Μέχρι και στο Άγιο Όρος κυνήγησα αγριογούρουνα. Τότε επιτρεπόταν με ειδική άδεια από τις Καρυές. Στη συνέχεια το 1961 βρήκα ένα πόιντερ στο δρόμο. Το φρόντισα και την άλλη μέρα πήγα στην αστυνομία για να το δηλώσω.
Ήταν μια κίνηση που αποδείχτηκε πολύ σωστή. Το χαμένο σκυλί ήταν του Διευθυντή Ασφαλείας Θεσσαλονίκης, ο οποίος αναγνώρισε την πράξη μου και τελικά μου το παραχώρησε. Από τότε με ενθουσίασε το κυνήγι της μπεκάτσας και ασχολούμαι αποκλειστικά με αυτό».
Ο κ. Μπάμπης συνεχίζει εξομολογώντας: «Αυτό που με κρατάει στη ζωή είναι το κυνήγι. Το κυνήγι είναι για μένα η ίδια μου η ψυχή. Όταν πηγαίνω στο βουνό μπορεί να μην έχω πια την αντοχή που είχα νεότερος, αλλά αυτή η δίψα για καθαρό αέρα, για την ευγενή αυτή αναμέτρηση με τη φύση, παραμένει άσβεστη. Θα συμβούλευα τους νέους να ασχοληθούν με το κυνήγι. Το κυνήγι έχει να τους προσφέρει πάρα πολλά. Μόνο προσοχή! Να μην ενδιαφέρεστε μόνο να γεμίσετε τον τορβά. Να σέβεστε, να αγαπάτε τα ζώα, τα πουλιά, τα δέντρα και το χορτάρι που πατάτε και να διαχειρίζεστε σωστά αυτό που ο Δημιουργός μας χάρισε».
Η επιστημονική εξήγηση
Για αυτή την παραξενιά της φύσης, απευθυνθήκαμε σε ειδικό επιστήμονα, τον κ. Γιώργο Μπάνο, αναπληρωτή καθηγητή Γενετικής και Γενετικής βελτίωσης ζώων, του Τμήματος Κτηνιατρικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και εξήγησε πώς είναι δυνατό μια μπεκάτσα να είναι άσπρη. «Ο χρωματισμός των περισσότερων ζωντανών οργανισμών ελέγχεται γενετικά -κατ’ εξοχήν από γενετικούς παράγοντες-, είτε μιλάμε για χρωματισμό τριχώματος στα θηλαστικά, είτε μιλάμε για χρωματισμό πτερώματος στα πουλιά. Πολλές φορές και το περιβάλλον συμβάλλει στο χρωματισμό, αλλά πάλι αυτό που καθορίζει τελικά το χρώμα είναι γενετικοί παράγοντες. Συνήθως ο χρωματισμός ελέγχεται από έναν πολύ μικρό αριθμό γονιδίων».
Μία στο εκατομμύριο
Για την καλύτερη κατανόηση του θέματος, ζητήσαμε από τον καθηγητή να μας εξηγήσει κάποιους όρους της γενετικής. «Γονίδιο είναι μικρές περιοχές πάνω στα χρωματοσώματα, τα οποία μεταφέρουν τη γενετική πληροφορία. Είναι δηλαδή η βασική μονάδα κληρονομικότητας. Χρωματοσώματα είναι κλωστρήδια από DNA που βρίσκονται μέσα στον πυρήνα των κυττάρων. Η εκδήλωση έκφρασης του γονιδίου λέγεται φαινότυπος και είναι αυτό που εμείς βλέπουμε, το σύνολο δηλαδή των χαρακτηριστικών ενός ατόμου, όπως για παράδειγμα το χρώμα των μαλλιών, το ύψος κ.τ.λ. Κάθε γονίδιο βρίσκεται πάνω σε συγκεκριμένες περιοχές του χρωματοσώματος που λέγεται γονιδιακός τόπος. Εκεί μπορεί να βρίσκονται εναλλακτικές μορφές του γονιδίου, τα οποία λέγονται αλληλόμορφα. Έτσι μπορούμε να έχουμε ένα πουλί μαύρο, ένα άσπρο, ένα πιτσιλωτό. Όλα αυτά είναι εκφράσεις αλληλόμορφων γονιδίων».
Μετά από αυτή τη μικρή αναδρομή στα μαθητικά μας χρόνια, ο κ. Μπάνος εξηγεί το παράδοξο της άσπρης μπεκάτσας: «Υπάρχουν ορισμένα γονίδια που είναι πάρα πολύ σπάνια. Ακόμη και αν κάποιο άτομο φέρει αυτά τα γονίδια, είναι δυνατόν να μην τα εκφράζει διότι είναι τα λεγόμενα υποτελή και όχι υπερέχοντα. Γνωρίζουμε ότι εκφράζονται τα υπερέχοντα γονίδια. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, βέβαια, μπορώ να κάνω μόνο υποθέσεις, γιατί δεν έχω μελετήσει το συγκεκριμένο πουλί. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι πολύ συχνά αυτός ο λευκός χρωματισμός οφείλεται σε ένα υποτελές αλληλόμορφο γονίδιο. Αλλά για να το εκφράσει αυτό το γονίδιο το άτομο, πρέπει να το φέρει εις διπλούν. Πρέπει δηλαδή το πολύ σπάνιο αυτό γονίδιο να κληρονομηθεί και από τον πατέρα και από τη μητέρα. Διαφορετικά αν κληρονομηθεί μόνο από έναν γονιό, τότε θα υπάρχει βέβαια στο άτομο που θα γεννηθεί, αλλά δεν θα εκφράζετε. Δηλαδή το άτομο θα έχει τα φυσιολογικά χρώματα μια και θα υπερισχύσει το άλλο -υπερέχον- αλληλόμορφο του γονιδίου.
Καταλαβαίνετε έτσι πόσο σπάνιο είναι ένα τέτοιο φαινόμενο. Δεν μπορώ να κάνω μια εκτίμηση για το ποσοστό εμφάνισης, μια και δεν έχω παρατηρήσει έναν μεγάλο πληθυσμό πουλιών, ωστόσο φανταστείτε ότι αν η πιθανότητα εμφάνισης του γονιδίου σε ένα άτομο είναι 1/1.000 (μία στις χίλιες) τότε για να έχουμε ένα άσπρο πουλί πρέπει το συγκεκριμένο πουλί να ζευγαρώσει με ένα άλλο άτομο που επίσης το έχει. Δηλαδή, η τελική πιθανότητα θα είναι 1 στο 1.000.000!».
Μεταλλαγμένες μπεκάτσες;
Στη συνέχεια ο καθηγητής αναφέρει πώς είναι πιθανόν να έχει προέλθει το γονίδιο που προκαλεί το άσπρο χρώμα στα πουλιά. «Μια μετάλλαξη είναι μια τυχαία αυθόρμητη διαδικασία που μπορεί για παράδειγμα να προσθέσει, να αφαιρέσει ή ακόμη και να τροποποιήσει ένα γονίδιο. Το νέο γονίδιο που θα προκύψει θα έχει φυσικά διαφορετικά χαρακτηριστικά από το προηγούμενο.
Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που μπορούν να προκαλέσουν, ως έναν βαθμό, μια μετάλλαξη. Για παράδειγμα, η έκθεση σε ακτινοβολία (πυρηνικά εργοστάσια) ακόμη και χημικοί παράγοντες (λιπάσματα). Φανταστείτε ένα πουλί να ζει κοντά σε ένα πυρηνικό εργοστάσιο. Αυτό το πουλί θα έχει πολύ μεγάλη έκθεση σε ακτινοβολία και θα έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να ”υποστεί” κάποια μετάλλαξη. Μη ξεχνάτε όμως ότι ακόμη και έτσι πρέπει το πουλί αυτό να ζευγαρώσει με ένα άλλο που έχει ”υποστεί” την ίδια μετάλλαξη, ώστε να κληροδοτήσουν το καινούργιο χαρακτηριστικό στον απόγονό τους».
(στη φωτογραφία του ανοίγματος φαίνεται πως είναι αυτό το σπάνιο πτηνό. Πηγή από https://www.facebook.com/The-Woodcock-Network-177523075591528/)
