Του Μάκη Κόλλια
Τι είναι αυτό που κάνει το βραχύκαννο λειόκαννο να έχει μια τόσο επίμονη, σταθερή και πάνω από όλα μακρόχρονη παρουσία στο προσκήνιο; Είναι η ευκολία στη χρήση του; Είναι η ταχύτητα στις αντιδράσεις; Είναι η ευκολία στην απόκρυψη; Είναι η ψυχολογική επίδραση που ασκεί η θέα του; Είναι μύθος; Είναι συνήθεια; Είναι φαντασίωση; Ή μήπως είναι το ότι βρίσκεται πάντα στην πρώτη γραμμή όταν τα πράγματα δυσκολεύουν;
Η ιστορία του βραχύκαννου λειόκαννου τουφεκιού αρχίζει περίπου το 15ο αιώνα. Τότε τυποποιείται το αρκεβούζιο (Harquebus, archibuso) με μήκος περίπου 105cm και βάρος 10–12 λιβρών (χωρίς το υποστήριγμα).
Βάλλει σφαιρικά βλήματα, αρχικά από σίδηρο, χαλκό, επιμολυβδωμένο σίδηρο και αργότερα από μόλυβδο, με βάρος 1 ½ έως 2 ουγγιών (42–57 γραμμ.). Βάλλει, επίσης, επιμήκη βλήματα, με πτερύγια σταθεροποίησης από χαλκό. Πυροδοτείται με τσακμακόπετρα (FLINT LOCK) και είναι πολύ δημοφιλές στην εποχή του. Σχεδιαστικά συγγενικό του είναι το blunderbuss, το πρώιμο λειόκαννο κυνηγετικό όπλο, με γόμωση “διασποράς”.
Λίγο αργότερα βρίσκουμε βραχύκαννα μίνι τουφέκια σε ευρεία χρήση στα πλοία της εποχής. Κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η μπρούντζινη πλατύστομη κάννη που αντέχει στις αντίξοες συνθήκες της θάλασσας (υγρασία, διαβροχή, αλάτι) πολύ καλύτερα από τις σιδερένιες κάννες και που διευκολύνει και επιταχύνει τη γόμωση του όπλου, χάρη στο πλατύ στόμιό της, σε συνθήκες θαλασσοταραχής και μάχης.
Είναι τα τρομερά τρομπόνια που γεμισμένα με μια ποικιλία ετερόκλητων βλημάτων “υπηρετούν” τόσο στο εμπορικό όσο και στο πολεμικό ναυτικό και βέβαια χρησιμοποιούνται και από την άλλη πλευρά, τους πειρατές και τους κάθε είδους παρανόμους.
Η αποτελεσματικότητα και η ευχρηστία τους επιτρέπουν να φθάσουν μέχρι το 19ο αιώνα, επωφελούμενα από όλες τις συντελεσθείσες στο μεταξύ τεχνολογικές προόδους (μηχανισμοί, υλικά, πυρίτιδες, καψύλια), διατηρώντας όμως αναλλοίωτα τα βασικά χαρακτηριστικά και την κατ’ εξοχήν χρήση τους.
Σε στεριά και θάλασσα
Η ελληνική εμπορική ναυτιλία του 17ου και 18ου αιώνα επωφελείται των υπηρεσιών τους και βέβαια δεν τα εγκαταλείπει όταν για τις ανάγκες του αγώνα μετατρέπεται σε πολεμική.
Στις ναυμαχίες, στα ρεσάλτα, στις επιδρομές, στις πυρπολήσεις, η βροντή των στομίων και η λάμψη των καννών συνδυάζεται με την κλαγγή των σπαθιών και των τσεκουριών και τις κραυγές των μαχητών, για να συνθέσουν το ηχητικό σκηνικό των άγριων και βίαιων συγκρούσεων.
Και από τη θάλασσα περνάμε στη στεριά. Μια στεριά, όμως, μεγάλη, άγρια και ανεξερεύνητη, σαν τη θάλασσα. Είναι η πολύμορφη και πολλά υποσχόμενη αμερικανική ήπειρος, όπου ο ευρωπαϊκός επεκτατισμός και τυχοδιωκτισμός βρίσκουν πεδία νέας δόξας. Οι Ευρωπαίοι καταφθάνουν ως κατακτητές αρχικά (Conquistadores), ως προσκυνητές αργότερα (Pilgrims), ως έποικοι προς εγκατάσταση, τελικά (Settlers).
Αφού επιλύουν κάποια “ασήμαντα προβλήματα” με τους ιθαγενείς, επιδίδονται κυρίως στη Β. Αμερική, στο… κοινωφελές έργο του εκπολιτισμού. Βασικός μοχλός για την επιτυχία των σκοπών τους είναι οι συγκοινωνίες. Οι γραμμές του τρένου ενώνουν την ανατολική με τη δυτική ακτή, αλλά δεν επαρκούν. Οι άμαξες καλύπτουν μεγάλο μέρος των συγκοινωνιακών αναγκών, αλλά είναι ευάλωτες στις επιθέσεις Ινδιάνων και λευκών ληστών. Οι εταιρείες καθιερώνουν το θεσμό του ένοπλου συνοδού. Μαντέψτε, τώρα, ποιο ήταν το βαρύ όπλο του. Εκτός από το απαραίτητο εξάσφαιρο περίστροφο, το ρόλο του αποτρεπτικού -κυριολεκτικά και ψυχολογικά- όπλου έπαιζε το αναγνωρίσιμο από μακριά βραχύκαννο πλαγιόκαννο. Εκτός από την αναμφισβήτητη βλητική υπεροχή, το όπλο αυτό έδινε σε όλους τους εμπλεκόμενους σιγουριά. Σε αυτόν που το κρατούσε τη σιγουριά της επιτυχημένης δραστικής βολής, σε αυτόν που το κοιτούσε τη σιγουριά ότι θα πάει… αδιάβαστος. Γεμισμένο με χοντρά σκάγια, αποτελούσε, στις συνθήκες που θα χρησιμοποιείτο, την ιδανική επιλογή. Όλες οι γνωστές και πολλές άγνωστες μάρκες χρησιμοποιήθηκαν στο ρόλο αυτό, καθώς και όλοι οι τύποι μηχανισμών. Τα διαμετρήματα ήταν εκτός από το 12, τα 16, 20 και 10.
Η σκηνή της άμαξας που τρέχει, αφήνοντας πίσω της ένα σύννεφο σκόνης, ακολουθούμενη ή περικυκλωμένη από Ινδιάνους ή ληστές, ενώ ο ηρωικός φρουρός ρίχνει και πετυχαίνει με κάθε βολή έναν εχθρό, είναι αρκετά οικεία σε όσους είδαν πολλά western στα νιάτα τους.
Οι άμαξες σταδιακά καταργούνται, όπως “καταργούνται” και οι Ινδιάνοι, παραμένουν όμως οι ληστές που μεταφέρουν την πολύτιμη εμπειρία τους από τη χρήση βραχύκαννων λειόκαννων στο αστικό πλέον περιβάλλον και ειδικότερα στις μεγαλουπόλεις των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα.
Από την άγρια Δύση στις αγριότητες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου
Στο μεταξύ, βέβαια, έχουν βελτιωθεί πολύ και τα αυτόματα και χειροκίνητα όπλα. Έτσι οι ληστείες, απαγωγές, οδομαχίες, ξεκαθαρίσματα, καταδιώξεις και λοιπές “αθλητικές δραστηριότητες”, διεξάγονται και από τις δύο πλευρές με την τελευταία λέξη της μόδας και της τεχνολογίας των λειόκαννων.
Και βέβαια, το πλαγιόκαννο με κομμένες (35–45cm) κάννες και κομμένο κοντάκι ήταν έως πολύ πρόσφατα το προτιμώμενο όπλο πάγκου (κάτω από τον πάγκο του bar εννοείται).
Δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι οι αρετές του βραχύκαννου λειόκαννου εκτιμήθηκαν και από την πλευρά του νόμου και μάλιστα πολύ γρήγορα.
Η φύλαξη κρατουμένων, εντός και εκτός φυλακών, γινόταν αποκλειστικά σχεδόν με βραχύκαννο λειόκαννο.
Η αντιμετώπιση βίαιων συγκεντρώσεων και κοινωνικών αναταραχών οδήγησε στην εξέλιξη και καθιέρωση όπλων βραχύκαννων, χωρίς κοσμητικά χαρακτηριστικά, συνήθως παραλλαγών επιτυχημένων μοντέλων, υπό τη γενική ονομασία Riot.
Τα όπλα αυτά κλήθηκαν να συνδράμουν τη στρατιωτική προσπάθεια στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν τα αντίπαλα στρατεύματα, καθηλωμένα στα χαρακώματα, επιδίδονταν σε πόλεμο φθοράς. Τα τουφέκια αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά λόγω του μεγέθους τους και των πολύ μικρών αποστάσεων βολής.
Οι αμερικανοί στρατιώτες άρχισαν να χρησιμοποιούν το Winchester M97 αρχικά, και στη συνέχεια όποιο άλλο ανάλογο όπλο μπορούσαν, κατά των Γερμανών. Η αποτελεσματικότητά τους έσπειρε το φόβο στις τάξεις των Γερμανών, οι οποίοι έφθασαν στο σημείο να εκτελούν επιτόπου όποιον αντίπαλο συνελάμβαναν να φέρει τέτοιο όπλο.
Η συνθήκη της Γενεύης χαρακτηρίζει ως απάνθρωπα και απαγορεύει τη χρήση τριών όπλων: των χημικών αερίων που προξένησαν τεράστιες απώλειες, της πριονωτής ξιφολόγχης και των λειόκαννων όπλων. Επίσης για την ιστορία αναφέρουμε ότι απαγορεύει τα μολύβδινα βλήματα και τα τύπου Hollow Point.
Η αναβίωση μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος βρίσκει τον αμερικανικό στρατό με ένα πλήθος διαφορετικών μοντέλων που διατίθενται στο σύνολό τους σχεδόν σε αποστολές στρατονομίας, φύλαξη εγκαταστάσεων και κρατουμένων και στα πλοία. Οι άλλες συμμαχικές δυνάμεις δεν κάνουν χρήση τέτοιων όπλων ούτε και οι δυνάμεις του Άξονα. Η μόνη περίπτωση εφοδιασμού Γερμανών στρατιωτικών με λειόκαννο είναι αυτή των πιλότων της Luftwaffe που είχαν ως όπλο επιβίωσης (Survival) ένα τρίκαννο τουφέκι (Drilling), με δύο λείες κάννες και μία ραβδωτή κάννη.
Ωστόσο, εξαιτίας κυρίως της γενικευμένης χρήσης των υποπολυβόλων (Thompson, M3, Sten, Sterling, Lanchester, Beretta, Bergmann, Smeisser, Shpagin), ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος δεν είναι η χρυσή εποχή του βραχύκαννου λειόκαννου.
Οι συρράξεις που ξεσπούν μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και που έχουν ως θέατρο επιχειρήσεων περιοχές με τροπική βλάστηση (Κορέα, Βιετνάμ), αποτελούν το έναυσμα της αναβίωσης του βραχύκαννου λειόκαννου ως στρατιωτικού όπλου. Το είδος του πεδίου μάχης και το είδος των εχθροπραξιών (ενέδρες, παγίδες, αντάρτικο, μη στρατιωτικοί αντίπαλοι) αναδεικνύουν σε πρώτη επιλογή το βραχύκαννο λειόκαννο, γεμισμένο με χοντρά σκάγια ή ψήφους.
Οι φωτογραφίες αμερικανικών περιπόλων, όπου ο πρώτος στη σειρά στρατιώτης φέρει βραχύκαννο λειόκαννο, είναι πολύ γνωστές, όπως είναι γνωστοί και οι λόγοι αυτής της επιλογής. Η ταχύτητα αντίδρασης στην ενέδρα που εκδηλώνεται σε απόσταση λίγων μέτρων, είναι ζωτικής σημασίας. Η διασπορά των βλημάτων δίνει μεγαλύτερες πιθανότητες προσβολής του στόχου και συνεπώς κερδίζει χρόνο για τους υπόλοιπους άνδρες να καλυφθούν και να ανταποδώσουν τις… φιλοφρονήσεις.
Παράλληλα, το βραχύκαννο λειόκαννο καθιερώνεται ως το βαρύ όπλο της αμερικανικής αστυνομίας και των διαφόρων υπηρεσιών. Σε κάθε περιπολικό υπάρχει ένα χειροκίνητο, επαναληπτικό βραχύκαννο λειόκαννο σε ειδικό οπλοβαστό.
Κυριαρχούν τα Winchester M12, M1300, Remington 870, Mossberg 500, ενώ δεν λείπουν και όλες οι άλλες δημοφιλείς αμερικανικές εταιρείες (Ithaca, Browning, Wheatherby), όπως δεν λείπουν και τα πλαγιόκαννα, κυρίως τα φθηνότερα (Savage, Stevens κ.ά.). Είναι γεμισμένα αποκλειστικά σχεδόν με εννιάβολα, ενώ υπάρχουν ως εφεδρικά και μονόβολα.
Το αγαπημένο της Μαφίας
Παράλληλα, γενικεύεται η συγκρότηση μονάδων Swat, όπου το βραχύκαννο λειόκαννο παίρνει θέση ανάμεσα στα εξειδικευμένα όπλα, με κύρια αποστολή την εκκαθάριση αμιγώς εχθρικών περιβαλλόντων. Τα όπλα έχουν συνθετικά μέρη, ειδικά σκοπευτικά όργανα (νυκτός, υπερύθρων), εξελιγμένη εξάρτυση και διάφορα κατά περίπτωση παρελκόμενα (φακούς, Laser, εκτοξευτές κ.ά.).
Ωστόσο, δεν είναι μόνο η Αμερική που επιφυλάσσει τόσο ειδικό ρόλο στο βραχύκαννο λειόκαννο.
Η γείτων και φίλη Ιταλία κάνει διάσημο το βραχύκαννο πλαγιόκαννο, όχι διότι αναπτύσσει κάποια εξειδικευμένη παραλλαγή του, ούτε διότι αξιοποιεί τα χαρακτηριστικά του. Το κάνει διάσημο διότι το συνδέει με τη δραστηριότητα της… φιλανθρωπικής οργάνωσης Mafia. Γίνεται το όπλο–υπογραφή, γεμισμένο όπως φημολογείται όχι με μολύβδινα σκάγια, αλλά με σφαιρίδια Rouleman (δεν γράφω ποια μάρκα προτιμούσαν για να μην κάνουμε έμμεση διαφήμιση). Είναι η θρυλική Lupara, που χωρίς να έχει κάποιο άλλο συγκεκριμένο ή τυποποιημένο χαρακτηριστικό, διατηρεί αμείωτο το γόητρο και τη μυθολογία της, παρά το ότι οι καιροί (και τα όπλα) έχουν αλλάξει.
