Αφιέρωμα στο ελληνικό χειροποίητο μαχαίρι.
Γράφει ο Αλκιβιάδης Τσάφος
Ακούγοντας κάποιος την φράση “Ελληνικό μαχαίρι”, αμέσως το μυαλό του πάει στην Κρήτη και στους μαχαιροποιούς που κατασκεύαζαν και κατασκευάζουν τα παραδοσιακά μαχαίρια τους. Το πολύ-πολύ αν έχει διαβάσει και λίγο παραπάνω, να σκεφτεί και την Λευκάδα με τους μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού τεχνίτες μαχαιροποιούς της.
Δυστυχώς η μικρή σε έκταση και πληθυσμό χώρα μας με την περιορισμένη δραστηριότητα των κατοίκων σε ό,τι έχει σχέση με την φύση, καθώς και με τους “φοβικούς νόμους” που θεωρούν όπλο το αντικείμενο-μαχαίρι και όχι την χρήση του, καθιστούν την επαγγελματική ασχολία κάποιου με την κατασκευή μαχαιριών μια ασύμφορη επένδυση.
Φυσικά μιλάμε για το χειροποίητο λειτουργικό-χρηστικό μαχαίρι και όχι για το λεγόμενο “τουριστικό” με τα στιχάκια και τις μαντινάδες. Αν σε όλα αυτά προσθέσουμε και την μηδαμινή έως ανύπαρκτη Ελληνική βιβλιογραφία γύρω από την κατασκευή του μαχαιριού, καθώς και την απουσία παλαιών μαστόρων που να θέλουν και να μπορούν να μεταδώσουν τις γνώσεις τους, τότε καταλαβαίνουμε πως για κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με το αντικείμενο αυτό θα είναι τρομερά δύσκολο.
Αυτές τις σκέψεις και τους προβληματισμούς είχε μια πολύ μικρή παρέα νέων ανθρώπων, όπου θέλοντας να ασχοληθούν ερασιτεχνικά με την κατασκευή μαχαιριών άρχισαν να ψάχνουν για πληροφορίες μέσα από το διαδίκτυο. Έτσι λοιπόν αρχές του 2010 με εμπνευστή τον ερασιτέχνη Κρητικό μαχαιροποιό Νικόλα Δονταδάκη, δημιουργείται το πρώτο Ελληνικό διαδικτυακό φόρουμ για το χειροποίητο μαχαίρι.
Η αγάπη και το μεράκι μας ένωσαν
Στην αρχή τα μέλη ήταν πάρα πολύ λίγα, όμως η αγάπη, το μεράκι και η αποκλειστική αφοσίωση στο αντικείμενο κατάφεραν πολύ γρήγορα να εμπλουτίσουν το φόρουμ με πάρα πολλές πληροφορίες γύρω από την κατασκευή του μαχαιριού.
Σιγά-σιγά και ανέλπιστα τα μέλη του φόρουμ αυξάνονταν και οι γνώσεις που προσφέρονταν απλόχερα ήταν σε πολύ υψηλά επίπεδα. Δυστυχώς όμως ο αναπάντεχος πρόωρος χαμός του ιδρυτή και “ψυχή” του φόρουμ Νικόλα Δονταδάκη έμελε να καθυστερήσει και να δυσκολέψει την λειτουργία της κοινότητας για πολύ καιρό.
Εκεί όμως φάνηκε η αγάπη και ο ενθουσιασμός όλης της παρέας για το χειροποίητο μαχαίρι, όπου αποφασίστηκε να συνεχιστεί αυτή η προσπάθεια με νέους υπεύθυνους συντονισμού, και προς τιμή της Μνήμης του ιδρυτή και προς αναβάθμιση των γνώσεων και των εμπειριών κάθε μέλους.
Άνθρωποι που δεν είχαν καμιά σχέση μεταξύ τους, άνθρωποι από όλη, κυριολεκτικά, την Ελλάδα, από την Κρήτη έως την Ορεστιάδα και από την Λευκάδα έως την Σάμο, ενώνουν και μοιράζονται καθημερινά τις γνώσεις τους και προσπαθούν να αναβαθμίσουν και να κάνουν γνωστό στο ευρύτερο “μαχαιρόφιλο” κοινό πως όχι μόνο το Ελληνικό χειροποίητο μαχαίρι δεν έσβησε, αλλά υπάρχει και όσο περνά ο καιρός κάνουν την εμφάνιση τους πραγματικά αριστουργήματα μεταλλουργικής τέχνης.
Η φράση που χαρακτηρίζει την διαδικτυακή αυτή κοινότητα, και που βρίσκει όλους μα όλους σύμφωνους είναι: “Η όποια γνώση αποκτάει ο καθένας μπορεί να είναι κτήμα του – και σίγουρα έτσι είναι – αλλά είναι στείρα άμα την φυλάς και δεν την απλώνεις.”
Πάνω σε αυτό βασίζεται όλη η λειτουργία της παρέας και οποιαδήποτε απορία πάνω στην κατασκευή μαχαιριών αμέσως λύνεται από τους πιο έμπειρους ώστε αυτός που διαθέτει και το παραμικρό ταλέντο να μπορέσει να το “ξεδιπλώσει” και να βοηθηθεί αναδεικνύοντας τις δεξιότητες του.
Την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, η κοινότητα αριθμεί πάνω από 1.100 μέλη τα οποία επισκέπτονται καθημερινά τον ιστότοπο και μεγάλο μέρος αυτών ασχολούνται εντατικά με την κατασκευή μαχαιριών. Το μεγαλύτερο μέρος των μελών αυτών είναι κυνηγοί και ψαράδες όπου υπάρχει και ανάλογη ενότητα για κυνηγοκουβέντα και δοκιμές μαχαιριών στον κυνηγότοπο.
Εδώ θα ήθελα να επισημάνω πως η όλη “φιλοσοφία” των μελών της κοινότητας βρίσκεται στο πώς θα φτιαχτεί το καλύτερο μαχαίρι από θέμα αντοχής στην χρήση, επιλέγοντας και αναδεικνύοντας όλα τα ευεργετικά χαρακτηριστικά των ατσαλιών και επεξεργάζοντας τα με τους ιδανικούς κανόνες της μεταλλουργίας.
Έτσι λοιπόν οι δοκιμές είναι συνεχείς, και ποιός άλλος θα μπορούσε να δοκιμάσει ένα μαχαίρι σε πραγματικές συνθήκες εκτός από ένα κυνηγό; Τι καλύτερο δώρο θα μπορούσε κάποιος μαχαιροποιός να κάνει σε έναν κυνηγό από ένα καλό χειροποίητο μαχαίρι, ειδικά αν αυτός ο κυνηγός είναι και κυνηγός αγριόχοιρου!
Εδώ θα πρέπει να πούμε πως παρά τον μεγάλο αριθμό των μελών, δεν γίνεται σχεδόν καμία αναφορά ούτε υπάρχει κανένα ενδιαφέρον για την κατασκευή μαχαιριών μάχης, τα λεγόμενα Fighter. Αυτό γίνεται κατανοητό ακριβώς διότι οι ερασιτέχνες μαχαιροποιοί θέλουν τα μαχαίρια τους να δοκιμάζονται στην πράξη, και ένα σχέδιο μαχαιριού Fighter δεν έχει καμία εφαρμογή και χρησιμότητα στον Ελλαδικό κυνηγετικό χώρο.
Τα αγαπημένα σχέδια μαχαιριών που κατασκευάζονται ως επί το πλείστον είναι τα κυνηγετικά, οι γδάρτες, τα βοσκομάχαιρα και σε μεγάλη κλίμακα τα λεγόμενα μαχαίρια Bushcraft τα οποία είναι ιδανικά για γενική χρήση σε ορεινή διαβίωση και camping.
Η αναβίωση του μαχαιριού στην Ελλάδα
Ας αναλύσουμε όμως λίγο σε αυτό το σημείο, τα βήματα που έχουν γίνει από τους Έλληνες ερασιτέχνες μαχαιροποιούς προς την αναβίωση του χειροποίητου μαχαιριού στην Ελλάδα.
Κατ’ αρχήν όταν λέμε χειροποίητο μαχαίρι, αναφερόμαστε στο μαχαίρι που θα έχει πάνω του όσο το δυνατόν περισσότερη εργασία αποκλειστικά από τον τεχνίτη. Καλό θα ήταν λοιπόν να διαχωρίσουμε τον τεχνίτη που σφυρηλατεί από την αρχή ένα κομμάτι ατσαλιού, διαμορφώνοντας το σχήμα και την κόψη του με το σφυρί, από αυτόν τον τεχνίτη ο οποίος θα αγοράσει μια έτοιμη λάμα του εμπορίου και θα ασχοληθεί αποκλειστικά να κατασκευάσει την λαβή του μαχαιριού και την θήκη του.
Και οι δυο τεχνίτες πρέπει να είναι τεχνικά καταρτισμένοι και με πολλές γνώσεις για να έχουν το αποτέλεσμα που επιθυμούν, όμως ο δεύτερος επιλέγει την σιγουριά της εργοστασιακής λάμας ίσως και κατ’ ανάγκην διότι ο εξοπλισμός σε εργαλεία και υποδομή είναι τελείως διαφορετικός.
Από την άλλη, αν το ατσάλι που χρησιμοποιεί ο σφυρηλάτης δεν είναι καλής ποιότητας ή οι γνώσεις του πάνω στην μεταλλουργία δεν είναι επαρκείς, τότε το αποτέλεσμα θα είναι μια αμφιβόλου ποιότητος λάμα σίγουρα κατώτερη της εργοστασιακής.
Έτσι, γίνεται μια προσπάθεια από πολλά μέλη να μάθουν την σωστή διαδικασία σφυρηλάτησης εμπιστευόμενοι τις γνώσεις και τις συμβουλές των πιο έμπειρων. Το αποκορύφωμα όμως της αγάπης των μελών για το χειροποίητο μαχαίρι και το μεράκι για την γνώση πάνω στα ατσάλια και τις τεχνικές, είναι η δημιουργία εκ του μηδενός του γνήσιου δαμασκηνού ατσαλιού, το λεγόμενο ατσάλι wootz.
Η συνταγή του ατσαλιού αυτού χάνεται στα βάθη των αιώνων και μόνο πολύ μεγάλοι επαγγελματίες μεταλλουργοί-μαχαιροποιοί έχουν καταφέρει να χυτεύσουν αυτό το ατσάλι στο οποίο θα αναφερθούμε εκτενέστερα σε επόμενο τεύχος του περιοδικού.
Αυτό που θα πούμε τώρα είναι πως δύο μέλη του φόρουμ οι ερασιτέχνες μαχαιροποιοί Θοδωρής Αναστούλης και Θανάσης Κουμάντος, κατάφεραν ύστερα από πολύ ψάξιμο, διάβασμα και πολλές προσπάθειες, να χυτεύσουν σε ένα ιδιοκατασκευασμένο καμίνι το ατσάλι wootz. Μένει να έρθει η ώρα που θα σφυρηλατηθεί και θα γίνει η πρώτη λάμα μαχαιριού wootz από Ελληνικά χέρια.
Ανταλλαγή γνώσεων και ιδεών
Από πολύ νωρίς δημιουργήθηκε η ανάγκη μιας πιο προσωπικής επαφής των μελών. Έτσι, τουλάχιστον στην πόλη της Αθήνας, πολλοί τεχνίτες του φόρουμ βρίσκονται και ανταλλάσουν ιδέες, γνώσεις και συμβουλές σε πιο προσωπικό επίπεδο.
Επίσης, κάθε χρόνο διοργανώνεται η “Κατασκευή Μαχαιριού Ανταλλαγής” όπου ο κάθε μαχαιροποιός που παίρνει μέρος φτιάχνει ένα μαχαίρι σε προαποφασισμένο σχέδιο βάζοντας όλη του την τέχνη και χρησιμοποιώντας τα καλύτερα υλικά.
Στο τέλος όλα τα μαχαίρια κληρώνονται μεταξύ των συμμετεχόντων και ο τεχνίτης από την Ναύπακτο ή την Καλαμάτα αποκτά το μαχαίρι του τεχνίτη από την Κρήτη ή την Ορεστιάδα, και ούτω καθ’ εξής. Με αυτόν τον τόπο ο κάθε μαχαιροποιός που λαμβάνει μέρος στην διοργάνωση, αποκτά ένα μαχαίρι από κάποιον του οποίου τις κατασκευές έβλεπε μόνο ως φωτογραφίες στο διαδίκτυο.
Έτσι μπορεί να κρίνει την δουλειά και την τέχνη του και να τον συμβουλέψει πάνω στις τεχνικές που εφαρμόζει. Αυτά ακριβώς τα θέματα και τις απορίες επεξεργάζονται και κουβεντιάζουν καθημερινά τα μέλη του KBGRF (Knives and Blades Greek Forum) και μέρα με την μέρα γίνονται πιο “σοφοί” πάνω στην ασχολία και στο χόμπι που επέλεξαν.
Διαφορές μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού
Αν κάνουμε μια σύγκριση ανάμεσα σε άλλες χώρες με περισσότερο ανεπτυγμένη την μαχαιροκατασκευή, θα δούμε πως στις χώρες αυτές οι πρώτες ύλες για τις κατασκευές είναι στην άμεση διάθεση του τεχνίτη, σε πολύ καλές τιμές και σε μεγάλη ποικιλία.
Αντιθέτως στην Ελλάδα οι πρώτες ύλες (ατσάλια, υλικά λαβών κλπ) είναι δυσεύρετες και αν κάποιος αποφασίσει να αγοράσει από το εξωτερικό, οι τιμές είναι εξωφρενικά μεγάλες.
Επίσης, οι ξένοι τεχνίτες έχουν τα εξειδικευμένα εργαλεία και μηχανήματα στην πόρτα τους με ένα τηλεφώνημα χωρίς να τους νοιάζει και τόσο το κόστος. Στην Ελλάδα της κρίσης προσπαθούμε με διάφορες πατέντες να φτιάξουμε τα εργαλεία μας και τελικώς τα μαχαίρια μας έχουν πολλαπλάσιο κόπο και χειρονακτική εργασία από τα αντίστοιχα των ξένων τεχνιτών.
Εκεί όμως είναι και το μυστικό γιατί όταν λέμε χειροποίητο μαχαίρι το εννοούμε στην κυριολεξία. Ίσως σε μερικά χρόνια, μέσα από την διαδικτυακή αυτή κοινότητα των Ελλήνων ερασιτεχνών μαχαιροποιών, μπορέσουν και αναδειχτούν τα ταλέντα εκείνα που να κάνουν τον Έλληνα κυνηγό, φυσιολάτρη, και ορειβάτη, να επιλέγει το μαχαίρι του από τους καταξιωμένους επαγγελματίες πλέον Έλληνες μαχαιροποιούς.
Για την επίσκεψη σας στην σελίδα των Ελλήνων ερασιτεχνών μαχαιροποιών μπορείτε να πατήσετε στο διαδίκτυο http://www.greekblades.com. Εκτός από πολύ ωραίες φωτογραφίες χειροποίητων μαχαιριών, θα βρείτε και συμβουλές και οδηγίες για ακόνισμα και συντήρηση των δικών σας μαχαιριών.
Tεύχος Οκτωβρίου, 2013, περιοδικό Κυνηγός & Φύση
