Η αρχαιολόγος κα Xρυσούλα Σαατσόγλου-Παλιαδέλη μας μίλησε για τη σημασία της θήρας στη ζωή των στρατιωτών του μεγάλου στρατηλάτη.
Στα χρόνια που το κυνήγι ήταν τρόπος εκπαίδευσης των πολεμιστών και δείγμα ανδρείας των νέων της Μακεδονίας μας ταξιδεύει το βιβλίο της αναπληρώτριας καθηγήτριας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Χρυσούλας Σαατσόγλου-Παλιαδέλη. Η μαθήτρια του Μανόλη Ανδρόνικου φωτίζει άγνωστες πτυχές από τις κυνηγετικές εξορμήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του πατέρα του, την εποχή που θεωρούσαν το κυνήγι ως δώρο των θεών στον άνθρωπο. Η συγγραφέας περιγράφει την ενδυμασία, τα όπλα των θηρευτών, τα είδη των κυνηγετικών σκυλιών και μας μυεί στις ιεροτελεστίες των Μακεδόνων κυνηγών, πριν και μετά το κυνήγι. Με αφορμή το βιβλίο της, η αρχαιολόγος παραχώρησε αποκλειστική συνέντευξη στο «Κ&Φ».
Θα θέλατε να μας περιγράψετε τη ζωοφόρο, στην οποία ο Μέγας Αλέξανδρος παρουσιάζεται να κυνηγά με τον πατέρα του, τον Φίλιππο;
Χ.Π.: Η ζωοφόρος που κοσμεί την πρόσοψη του τάφου ΙΙ της Μεγάλης Τούμπας στη Βεργίνα, που αποδίδουμε στον Φίλιππο Β’, εκτείνεται σε μήκος 5,5 μ. και έχει ύψος 1,12 μ. Έχει για θέμα της το κυνήγι και αποτελείται από πέντε κυνηγετικά επεισόδια με ισάριθμα θηράματα (ελάφι, αντιλόπη, κάπρο, λιοντάρι και άρκτο). Στις σκηνές που εξελίσσονται σε υπαίθριο χώρο, μετέχουν δέκα κυνηγοί και εννέα σκυλιά. Το τοπίο δηλώνεται με δέντρα, πέτρες και βουνά στον ορίζοντα. Η απεικόνιση ενός ψηλού πεσσού (τετράγωνη κολόνα), με αγαλματάκια πάνω του και ενός δέντρου στολισμένου με ταινίες και άλλα αφιερώματα, δηλώνει πως τα κυνηγετικά επεισόδια εξελίσσονται σε χώρο με την παρουσία κάποιου σχετικού με το κυνήγι θεού.
Τι θέση είχε το κυνήγι στην αρχαία Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στη ζωή των Μακεδόνων βασιλιάδων και της αυλής; Ο λαός συμμετείχε ή ήταν μόνο το χόμπι των πλουσίων;
Χ.Π.: Η Μακεδονική κοινωνία ήταν κοινωνία αριστοκρατική και για το λόγο αυτό το κυνήγι αφορούσε κυρίως στα μέλη της βασιλικής αυλής και στους εταίρους της. Δεν αποκλείεται στο κυνήγι να μετείχαν και απλοί Μακεδόνες, σε ρόλους λιγότερο σημαντικούς, αλλά από τις φιλολογικές μαρτυρίες γνωρίζουμε μόνο για βασιλικά κυνήγια. Το κυνήγι στη Μακεδονική αυλή δεν ήταν απλή ευχαρίστηση. Αποτελούσε τρόπο άσκησης για τους νέους και η επιτυχής συμμετοχή τους σε αυτό αποτελούσε προϋπόθεση για την εισδοχή τους στην κοινωνία των ανδρών. Γνωρίζουμε πως ο Κάσσανδρος, για παράδειγμα, δεν είχε το δικαίωμα να μετέχει στα συμπόσια της αυλής, ανακεκλιμένος (ξαπλωμένος σε ανάκλιντρο) όπως οι άλλοι, αλλά καθισμένος, επειδή δεν είχε καταφέρει έως τα τριάντα πέντε του χρόνια να σκοτώσει κάπρο.
Οργανωμένες ομάδες κυνηγών, όπως για παράδειγμα οι σημερινοί Κυνηγετικοί Σύλλογοι, υπήρχαν την εποχή εκείνη;
Χ.Π.: Από τα ελληνιστικά χρόνια έχουμε οργανωμένες ομάδες κυνηγών, με προστάτη τους στη Μακεδονία τον Ηρακλή Κυναγίδα.
Γινόταν κάποιου είδους ιεροτελεστία πριν ή μετά το κυνήγι;
Χ.Π.: Ο Ξενοφών αναφέρει στα «Κυνηγετικά» του θυσίες στην Άρτεμη, στον Απόλλωνα και σε άλλους θεούς πριν από την έναρξη του κυνηγίου, ενώ επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας μιλούν για αφιερώματα στους θεούς μετά το κυνήγι, ως ευχαριστήριες προσφορές στους θεούς που βοήθησαν στην επιτυχή έκβαση.
Ποια είδη θηραμάτων έχουμε στη Βόρεια Ελλάδα;
Χ.Π.: Εκτός από τους λαγούς, τους λύκους και τις αλεπούδες, που φαίνεται πως δεν αποτελούσαν θηράματα για τους Μακεδόνες της βασιλικής αυλής (αντίθετα με τον Ξενοφώντα που αναφέρεται στο κυνήγι τους), οι φιλολογικές πηγές, αλλά και η εικονιστική παράδοση, αναφέρουν ελάφια, αντιλόπες, κάπρους σε όλο τον ελλαδικό χώρο, αλλά και άρκτους στα βουνά της Στερεάς και λιοντάρια, κυρίως στο βορειοελλαδικό χώρο.
Τα κυνηγετικά όπλα ήταν συγκεκριμένα ή στις διάφορες πόλεις συναντούμε όπλα ανάλογα με τα είδη θηραμάτων;
Χ.Π.: Τα κυνηγετικά όπλα ήταν παραλλαγές των πολεμικών όπλων και επομένως χρησιμοποιούσαν κυρίως ακόντια και δόρατα, ειδικά διαμορφωμένα ανάλογα με το θήραμα. Δίχτυα χρησιμοποιούσαν σε ορισμένες περιπτώσεις, για τον εγκλωβισμό κυρίως των μεγάλων ζώων, αλλά δεν αποτελούσαν κύριο κυνηγετικό εργαλείο και η χρήση τους περιοριζόταν σε κυνηγούς με ρόλο βοηθητικό. Ο κατεξοχήν κυνηγός έπρεπε να έλθει σε άμεση επαφή με το θήραμα, προκειμένου να δείξει ή να αναδείξει τις κυνηγετικές του αρετές.
Ποια τα είδη των κυνηγετικών σκύλων την εποχή εκείνη;
Χ.Π.: Ο Ξενοφών αφιερώνει σημαντικό μέρος του «Κυνηγετικού» του στα κυνηγετικά σκυλιά, στις αλωπεκίδες και στα καστόρια, περιγράφοντας αναλυτικά τα φυσικά τους προσόντα και τις δυνατότητές τους, ανάλογα με το θήραμα. Στην τοιχογραφία της Βεργίνας, ωστόσο, αναγνωρίζονται και μολοσσοί, τσοπανόσκυλα δηλαδή, που φαίνεται πως χρησιμοποιούνταν κυρίως για τον εκφοβισμό και όχι για τον εντοπισμό των θηραμάτων.
Η ενδυμασία των κυνηγών διαφέρει ανάλογα με την περιοχή;
Χ.Π.: Από τις παραστάσεις πάνω σε αγγεία, αλλά και από ψηφιδωτά δάπεδα, όπως εκείνα της Πέλλας για παράδειγμα, δεν προκύπτουν αρκετά στοιχεία για μια ειδική ενδυμασία των κυνηγών. Στις παραστάσεις αυτές, όπως και στην τοιχογραφία της Βεργίνας, οι κυνηγοί εικονίζονται άλλοτε γυμνοί ή με μία χλαμύδα, άλλοτε με χιτωνίσκο, άλλοτε με χιτωνίσκο και χλαμύδα, άλλοτε με πέτασο (είδος καπέλου) στο κεφάλι και άλλοτε με κνημίδες ή χωρίς υποδήματα. Ο Ξενοφών στον «Κυνηγετικό» του συνιστά πάντως ελαφρά ένδυση.
Υπήρχαν λαθροθήρες την εποχή εκείνη; Αν ναι, υπήρχαν νόμοι που επέβαλαν την τιμωρία τους;
Χ.Π.: Δεν έχουμε μαρτυρίες για λαθροθήρες στην αρχαία Ελλάδα. Υπήρχαν, όμως, περιοχές στις οποίες απαγορευόταν το κυνήγι για λόγους θρησκευτικούς, όπως τα ιερά άλση. Ωστόσο, υπήρχαν και συγκεκριμένες περιοχές για κυνήγι, όπως το άλσος που διαμόρφωσε ο ίδιος ο Ξενοφών στην Πελοπόννησο.
