Δηλητηριώδη ψάρια, αδηφάγα θηλαστικά, επεκτατικά φυτά από όλες τις γωνιές του πλανήτη, έχουν εισβάλλει στην Ελλάδα για τα καλά, επιδεικνύοντας μία μοναδική προσαρμοστικότητα.
Το φαινόμενο αυτό δεν είναι ελληνική αποκλειστικότητα. Τα ξενικά είδη της άγριας ζωής σε όλο τον πλανήτη, ακολουθούν κατά πόδας τις διαδρομές των ανθρώπων εποικίζοντας διαρκώς νέες περιοχές. Και όσο αυτές οι διαδρομές αυξάνονται και πυκνώνουν, τόσο και περισσότερα είδη ταξιδεύουν από την μία μεριά του κόσμου στην άλλη. Έχει υπολογιστεί ότι ήδη στην Ευρώπη υπάρχουν πάνω από 10.000 ξενικά είδη, ενώ στη χώρα μας ξεπερνάνε πλέον τα 1.000. Η εξάπλωση αυτών των ειδών προκαλείται αποκλειστικά από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η ναυσιπλοϊα, το γενικό εμπόριο, ο τουρισμός, το εμπόριο καλλωπιστικών φυτών και άγριων ζώων, η απελευθέρωση κατοικίδιων και η αύξηση της σχετικής θερμοκρασίας λόγω της κλιματικής αλλαγής. Οι επιδράσεις της άφιξης αυτών των ειδών ποικίλλουν από την απλή προσαρμογή μέχρι την εκτεταμένη αλλοίωση εώς και καταστροφή οικοτόπων αλλά και των αφανισμό πολλών γηγενών οργανισμών.
Το φαινόμενο μοιάζει να μεγαλώνει όλο και πιο πολύ προκαλώντας το ενδιαφέρον και τον προβληματισμό των επιστημόνων. Προβληματισμό γιατί σε πολλές περιπτώσεις τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά και ενδιαφέρον γιατί τέτοιες εισβολές αποτελούν μοναδική ευκαιρία μελέτης των νόμων της φυσικής επιλογής. Πολλοί βιολόγοι μάλιστα, υποστηρίζουν, με μια δόση φιλοσοφικού κυνισμού, ότι όλες αυτές οι εισβολές αποτελούν αποτέλεσμα της ίδιας της φυσικής επιλογής, καθώς μέρος της αποτελεί και ο Homo sapiens. Άλλωστε, ξενικά είδη δεν είναι οι περισσότερες καλλιέργειες στη χώρα μας (πατάτες, καλαμπόκια, εσπεριδοειδή) ή ακόμα και οι κατοικίδιες γάτες που ως απόλυτοι κυνηγοί αλωνίζουν στα πέριξ πόλεων και χωριών; Οι περισσότεροι επιστήμονες, εντούτοις, τάσσονται ξεκάθαρα απέναντι σ’ αυτή την μαζική εισβολή, προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν τα σημαντικά προβλήματα που δημιουργούν στη φύση αλλά και στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Δεν είναι πολλά τα χρόνια μάλιστα που διάφοροι επιγενείς οργανισμοί έχουν εγκατασταθεί τόσο καλά στην χώρα μας που έχουν προκαλέσει μεγάλα προβλήματα σε οικονομικούς κλάδους, όπως ο τουρισμός, η αλιεία κι ο αγροτικός τομέας, επηρεάζοντας χιλιάδες πολίτες. Πιο πολύ όμως επηρεάζουν χιλιάδες ζώα και φυτά που ξαφνικά βλέπουν να ζουν σε έναν καινούργιο, αφιλόξενο βιότοπο. Παρακάτω παρουσιάζουμε κάποια από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ξενικών ειδών που έχουν εγκατασταθεί στη χώρα μας προκαλώντας ανεπίστρεπτες καταστροφές στην φύση και την οικονομία.
ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ
Το αμερικάνικο μινκ (Neovison vison). Ένας πολύ πετυχημένος κυνηγός που αποτελεί τεράστια απειλή για τα πιο άγρια οικοσυστήματα της χώρας μας. Στην Ευρώπη έχει ήδη εκτοπίσει το ευρωπαϊκό μινκ, ενώ ανάμεσα στα θηράματα του είναι μικρά θηλαστικά, πουλιά, ερπετά και στην ουσία ό,τι τρώγεται. Στη χώρα μας ζει ελεύθερα στις Πρέσπες και στην Καστοριά και φαίνεται ότι αποτελεί παλιό δραπέτη από τα γουναράδικα της περιοχής. Η καταστροφική μαζική απελευθέρωση από γουναράδικα εκατοντάδων αμερικάνικων μινκ από φυσιολάτρες ακτιβιστές μεγένθυνε το πρόβλημα, καθώς πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ευπροσάρμοστο ζώο που είναι ικανό, μέσα σε λίγα χρόνια, να αλλάξει την όψη των ημιορεινών βιοτόπων της χώρας.
Ο Μυοκάστορας (Myocastor coypus). Η παρουσία του υδροχαρούς τεράστιου τρωκτικού της Νότιας Αμερικής παίρνει, αργά αλλά σταθερά, όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις στην χώρα μας. Και δυστυχώς φαίνεται ότι αντιμετωπίζεται απλά σαν ένα ακόμα ζώο, καθώς λίγοι γνωρίζουν ότι είκοσι χρόνια πριν η Ιταλία δαπάνησε 10 εκατομμύρια ευρώ για να εξολοθρεύσει πάνω από 200.000 μυοκάστορες που διέλυσαν οικοσυστήματα, εξαφάνισαν πολλά παρυδάτια πουλιά, κατέστρεψαν καλλιέργειες και προκάλεσαν σοβαρά προβλήματα στις διευθετήσης λιμνών και ποταμών. Εδώ ακόμα δεν έχουμε δει μεγάλες αλλοιώσεις στα οικοσυστήματα μας, αλλά αν δεν κάνουμε κάτι, δεν θα αργήσουν.
ΠΟΥΛΙΑ
Ο πράσινος παπαγάλος (Psittacula krameri). Ένα κοινό θέαμα και μάλλον εκνευριστικό άκουσμα των αστικών πάρκων της χώρας. Ο πράσινος παπαγάλος είναι ιδιαίτερα προσαρμοστικός και επιθετικός και έχει εκτοπίσει πολλά πουλιά που βρίσκουν καταφύγιο στα λιγοστά αστικά πάρκα. Ακόμα βέβαια παραμένει στα στενά πλαίσια των πόλεων, αλλά αν βγει λίγο έξω προς τις καλλιέργειες είναι ικανός να τις ξεκάνει καθώς τρέφεται με μια τεράστια γκάμα καρπών και ανθέων. Ήδη στην Βρετανία έχουν καταστρέψει εκατοντάδες καρποφόρα δέντρα.
ΑΜΦΙΒΙΑ
Ο βουβαλοβάτραχος (Lithobates catesbeianus). Ή αλλιώς το τέρας του βάλτου. Με καταγωγή από την Βόρεια Αμερική αυτός ο γιγάντιος βάτραχος (μήκος έως και 18 εκατοστά), τρέφεται με οποιοδήποτε ζώο χωράει στο στόμα του. Φίδια, ψάρια, βατράχια, τρωκτικά, νεοσσοί, έντομα, νυχτερίδες, κ.ά. Έχει εισαχθεί στη λίμνη Αγιάς, κοντά στα Χανιά, όπου έχει εκτοπίσει τον σπάνιο, ενδημικό κρητικό βάτραχο (Pelophylax cretensis).
ΕΡΠΕΤΑ
Νεροχελώνες της Βόρειας Αμερικής. Μια προσφορά των pet shops στην ελληνική πανίδα. Ήδη τρία είδη από αυτές (Trachemys scripta subsp. elegans, Trachemys scripta subsp. scripta και Pseudemys nelsoni) έχουν εισβάλλει σε δεκάδες υγροτόπους. Η παρουσία τους έχει δραματικές επιπτώσεις στους πληθυσμούς από τις ντόπιες βαλτοχελώνες και ποταμοχελώνες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της άγνοιας αυτών που τις αγοράζουν και τις ανευθυνότητας όσων τις πουλούν. Το παιδάκι θέλει μια χελωνίτσα, η χελωνίτσα σε λίγα χρόνια φτάνει τα 30 εκατοστά και έτσι καταλήγει στην κοντινότερη λιμνούλα. Η πώληση τους έχει απαγορευτεί από την Ε.Ε.
ΨΑΡΙΑ ΓΛΥΚΩΝ ΝΕΡΩΝ
Το ηλιόψαρο (Lepomis gibbosus). Η εισαγωγή στις λίμνες και στα ποτάμια μας, ξενικών ειδών ψαριών, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αλλά και άγνωστα οικολογικά εγκλήματα που έχουν γίνει στη χώρα μας. Στην προσπάθεια μας να αυξηθεί το εισόδημα των ντόπιων ψαράδων, απλά καταφέραμε να εξαφανίσουμε από πολλούς υγροτόπους τα δικά μας σπάνια αυτόχθονα είδη ψαριών. Το ηλιόψαρο είναι ίσως ο πιο χαρακτηριστικός εκπρόσωπος αυτών των ειδών. Ένα ψάρι άρπαγας, ιδιαίτερα ευπροσάρμοστο που τρέφεται με τα αυγά άλλων ψαριών και ζει σχεδόν σε όλες τις λίμνες της Ελλάδας.
ΕΝΤΟΜΑ
Ο ρυγχοφόρος του φοίνικα (Rhynchophorus ferrugineus). Τα θηλυκά αυτού του σκαθαριού γεννάνε πάνω από 200 αυγά στο εσωτερικό του φοίνικα, τα οποία μόλις εκκολαφθούν σε μικρές κάμπιες αρχίζουν να τρώνε τον κορμό, δημιουργώντας μεγάλα τούνελ, ξεραίνοντας το δέντρο. Οι περισσότεροι από εμάς έχουν δει τους νεκρούς φοίνικες που στέκονται με τα φύλλα ξεραμένα. Βέβαια και οι φοίνικες των κήπων είναι ξενόφερτα είδη αλλά το πρόβλημα θα γίνει τεράστιο αν το σκαθάρι φτάσει στα γηγενή δάση του εξαιρετικά σπάνιου Φοίνικα του Θεόφραστου (Phoenix theophrasti) στην Κρήτη.
Ο δορυφόρος της πατάτας (Leptinotarsa decemlineata). Το όμορφο αυτό σκαθάρι της Βόρειας Αμερικής είναι ο απόλυτος καταστροφέας των καλλιεργειών της πατάτας, της ντομάτας, της μελιτζάνας και της πιπεριάς. Παρότι η αντιμετώπιση του προβλήματος με βιολογικά μέσα είναι διαδεμόνη στη χώρα μας, σκαθάρια του είδους έχουν βρεθεί και σε περιοχές χωρίς καλλιέργειες, επηρεάζοντας πολλά από τα γηγενή, άγρια φυτά.
ΦΥΤΑ
Ο γερμανός (Solanum elaeagnifolium). Με καταγωγή από την Αμερική ο γερμανός έχει αρχίσει να κατακλύζει την μακί της χώρας μας. Ιδιαίτερα ανθεκτικό και προσαρμοστικό φυτό -μία ρίζα ενός εκατοστού μπορεί να φυτρώσει άτομο- απειλεί τον χαρακτηριστικό τύπο των μεσογειακών οικοσυστημάτων, φυτρώνοντας εκεί που θα έπρεπε να υπάρχουν θυμάρια, ρίγανες και ασφάκες. Ήδη βρίσκεται στις περισσότερες περιοχές της νότιας Ελλάδας και κυρίως στα νησιά μας, χωρίς να έχει γίνει καμία συστηματική προσπάθεια εξάλειψης.
Η βρωμοκαρυδιά (Ailanthus altissima). Προερχόμενο από την Κίνα, αυτό το ιδιαίτερα ανθεκτικό δέντρο με τις πολλές παραφυάδες έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον ως καλλωπιστικό στα στηθαία των δρόμων και στις πόλεις. Μπορεί να αντέξει τον παγετό όσο και την ξηρασία και έτσι δεν είναι τυχαίο να το βλέπουμε να εμφανίζεται σε πολλά δάση μας δίπλα σε έλατα, πλατάνια, φλαμουριές, γαύρους, ιτιές, κ.ά, καταλαμβάνοντας τον χώρο τους.
ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΨΑΡΙΑ
Ο ασημένιος λαγοκέφαλος (Lagocephalus sceleratus). Ένα επικίνδυνο ψάρι, μετανάστης από τη διώρυγα του Σουέζ. Κάποια όργανα του είδους (δέρμα και εντόσθια) είναι πολύ τοξικά και μπορεί να επιφέρουν τον θάνατο, αν φαγωθούν. Περιστατικά θανατηφόρου δηλητηρίασης έχουν καταγραφεί στο Ισραήλ και στον Λίβανο. Παράλληλα πρόκειται και για ένα άφοβο ψάρι που επιτίθεται στην οποιαδήποτε απειλή. Οι αριθμοί του συνεχώς μεγαλώνουν στις νότιες θαλασσές μας και φαίνεται ότι με την αύξηση της θερμοκραίας δεν θα αργήσει να ανέβει και πιο βόρεια.
Ο γερμανός (Siganus luridus). Το επεκτατικό αυτό ψάρι της θάλασσας, πήρε το όνομα του από τους γερμανούς κατακτητές, καθώς εμφανίστηκε εδώ την εποχή της κατοχής. Έκτοτε έχει κατακλύσει τις νότιες θάλασσες, προκαλώντας τεράστια προβλήματα στους παράκτιους αλιείς. Η ημερήσια μετανάστευση κοπαδιών ατόμων από τα βαθιά στα ρηχά, παγιδεύει χιλιάδες ψάρια στα δίχτυα. Οι ψαράδες πολλές φορές πετάνε τα δίχτυα όπως είναι, γιατί το πρώτο ραχιαίο αγκάθι του γερμανού περιέχει μια τοξίνη που προκαλεί μικρό οίδημα και πόνο και έτσι είναι πρακτικά αδύνατο να ξεψαρίσεις ένα δίχτυ με χιλιάδες γερμανούς.
ΚΑΒΟΥΡΕΣ
O αραχνοκάβουρας (Percnon gibbesi). Ένας κάβουρας που έχει κατακλύσει τα νερά μας και έφτασε στην χώρα μας προσκολλημένος στα ύφαλα των μεγάλων πλοίων. Εξαπλώθηκε ραγδαία στους βυθούς μας απογυμνώνοντας τους βράχους από κάθε οργανισμό που μπορεί να φαγωθεί. Ιδιαίτερα ταχύ καβούρι με κρυπτική συμπεριφορά που το κάνει πολύ δύσκολο να πιαστεί από τους θηρευτές του.
ΜΑΛΑΚΙΑ
Aplysia dactylomela. Το μεγάλο αυτό γυμνοβράγχιο έχει καταφέρει να εξαπλωθεί σε όλα τα εύκρατα και τροπικά νερά του πλανήτη. Πρόκειται για έναν “λαγό της θάλασσας” και ανήκει στο ίδιο γένος με τα 3 αυτόχθονα είδη των θαλασσών μας. Ωστόσο η αμυντική του συμπεριφορά που περιλαμβάνει την έκκριση ενός μωβ μελανιού, το κάνει ανθεκτικό απενάντι σε οποιοδήποτε γηγενή θηρευτή, αποκτώντας έτσι προβάδισμα επιβίωσης έναντι των δικών μας “λαγών”. Πλέον συναντάται σε όλο και περισσότερους βυθούς της χώρας.
ΚΟΡΑΛΛΙΑ
Oculina patagonica. Το κοράλλι αυτό πρωτοεμφανίστηκε στην Μεσόγειο το 1966 προερχόμενο από τις ακτές της Βόρειας Αμερικής. Αν και εξαπλώνεται αργά, συναντιέται όλο και πιο συχνά πλέον και από τους καταδύτες. Ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι ότι εξαπλώνεται παράλληλα με το σκληρό υπόστρωμα και κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες μπορεί να φτάσει σε αποικίες εώς και ένα μέτρου, εκτοπίζοντας κάθε άλλο ζώο ή φύκος που ζει προσκολλημένο στα βράχια.
ΦΥΚΗ
Caulerpa racemosa. Mία από τις πιο γνωστές και παλιές περιπτώσεις εισβολής που μέχρι τώρα έχει καταστρέψει μεγάλο κομμάτι από τους βυθούς μας. Η Caulerpa κατάγεται από την Αυστραλία και λέγεται ότι δραπέτευσε στην Μεσόγειο από τα εργαστήρια του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του Μονακό. Ιδιαίτερα απειλητικό για τα λιβάδια της Ποσειδωνίας καθώς δημιουργεί ένα πυκνό πλέγμα το οποίο στην κυριολεξία «πνίγει» όποιον οργανισμό προσπαθήσει να αναπτυχθεί.
Ανάγκη για δράση
Διαβάζοντας τα παραπάνω, κάποιος μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα ελληνικά οικοσυστήματα βρίσκονται κάτω από μία μεγάλη, καινούργια απειλή. Αυτό συμβαίνει για κάποιους οικοτόπους, αλλά είναι ακόμα νωρίς να βγάλει κανείς συμπεράσματα. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να φροντίσουμε σαν τα μάτια μας την φυσική μας κληρονομιά. Και αυτό ισχύει εξίσου αν πρόκειται να αγοράσουμε ένα εξωτικό κατοικίδιο που μετά μπορεί να το απελευθερώσουμε, αν φτιάξουμε έναν αχρείαστο δρόμο που περνάει μέσα από έναν Εθνικό Δρυμό ή αν μείνουμε ατάραχοι και αγνώμωνες μπροστά σε όμορφα δέντρα και ζώα που όμως δεν έχουν θέση στη χώρα μας. Η μαζική εισβολή ξενικών ειδών είναι πρόσφατη, συμβαίνει τώρα. Κάποια είδη είναι επικίνδυνα, κάποια προσαρμόζονται χωρίς επιπτώσεις και κάποια δεν τα καταφέρνουν.
