Walkability: Εσύ μπορείς να  περπατάς στην πόλη σου;

Μετακινούμενος με τα πόδια, γίνεσαι περιηγητής, ταξιδιώτης του τόπου σου, παρατηρείς πράγματα που ποτέ δεν θα δεις μέσα από το αυτοκίνητο – μια αρχιτεκτονική λεπτομέρεια εδώ, ένα κρυφό διάδρομο, εκεί, ένα βιβλιοπωλείο με σπάνια βιβλία ή ένα γραφικό καφενείο. Παίρνεις το χρόνο σου, εκτιμώντας τι είναι γύρω σου αντί να σπεύδεις από τη μία δραστηριότητα στην άλλη χωρίς ανάσα, ζεις τη στιγμή.

Ως απλοί πολίτες έχουμε ξεχάσει να έχουμε μια ενεργή σχέση με την πόλη μας.  Αν δεν υπάρχει όμως σχέση, δεν υπάρχει κοινωνική συνοχή. Κάθε πόλη έχει τη δική της γλώσσα και μόνο περπατώντας μπορούμε να την γνωρίσουμε σε βάθος. Περπατώντας ανακαλύπτουμε το αληθινό της πρόσωπο, τις πιο ενδιαφέρουσες, τις πιο πυκνές αφηγήσεις. Οι μεταμορφώσεις, οι αλλαγές που έχουν συμβεί στο αστικό τοπίο, οι μικρές και μεγάλες ιστορίες που έχουν διαδραματιστεί στο πέρασμα του χρόνου συνθέτουν το χαρακτήρα, την εμφάνιση, την κοινωνική δομή της πόλης. το χαρακτήρα και την ταυτότητά της!

Συνεπώς, περπατάμε για να ανακαλύψουμε την πόλη και τους συμπολίτες μας. Περπατάμε επειδή το περπάτημα, μας κάνει καλό, σωματικά, ψυχικά και πνευματικά. Πλουτίζουμε με γνώσεις  και μοιραζόμαστε εμπειρίες, τόσο με το σύνολο των πολιτών όσο και με τον περιστασιακό ταξιδιώτη. Η περπατησιμότητα  ή περιπατικότητα (walkability) είναι o δείκτης για το πόσο φιλική είναι μια πόλη για περπάτημα. Αν και ο όρος δεν είναι καθιερωμένος στην ελληνική γλώσσα, θεωρώ ότι είναι ο μόνος που μπορεί να αποδώσει την έννοια χωρίς να συγχέεται με τη μικροκινητικότητα.

Το περπάτηµα είναι ο πιο ελεύθερος και ανεξάρτητος τρόπος µετακίνησης. Σχεδόν κάτι ανάλογο συμβαίνει και µε το ποδήλατο. ∆ιεισδύει παντού. Περπάτηµα και ποδήλατο θεωρητικά εξασφαλίζουν  την απόλυτη προσπελασιµότητα. Στην πράξη συναντούν άπειρα εµπόδια, ειδικά στις μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα, αλλά αυτό θα το δούμε παρακάτω.

Οφέλη υγείας

Το περπάτημα στην πόλη έχει πολλαπλά οφέλη, οικονομικά και περιβαλλοντικά. Τα σημαντικότερα όμως οφέλη αφορούν στην υγεία όλων μας. Οι δείκτες περπατησιμότητας έχουν συσχετιστεί τόσο με το δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) όσο και με τη σωματική δραστηριότητα των τοπικών πληθυσμών.  Η σωματική δραστηριότητα μπορεί να αποτρέψει χρόνιες ασθένειες, όπως καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτη, υπέρταση, παχυσαρκία, κατάθλιψη και οστεοπόρωση. Έτσι, για παράδειγμα, η αύξηση της περπατησιμότητας των πολιτών  έχει συνδεθεί τόσο με καλύτερα προφίλ καρδιακού μεταβολικού κινδύνου, όσο και με μειωμένο κίνδυνο καρδιακών προσβολών.

Διάφορες μελέτες και στοιχεία επιβεβαιώνουν κάθε τόσο αυτό που ο Ιπποκράτης είχε πει πριν από περίπου 2.000 χρόνια: «Το περπάτημα είναι το καλύτερο γιατρικό». Σύμφωνα με μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, στην οποία συμμετείχαν 334.000 άνθρωποι, το περπάτημα για μόλις 20 λεπτά την ημέρα μειώνει στο ένα τρίτο τις πιθανότητες για πρόωρο θάνατο.

Επίσης, σε συνδυαστική μελέτη ερευνών που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1970 και 2017 συμπεραίνεται πως το περπάτημα μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων κατά 31%. Στους άνδρες, ο κίνδυνος να αποκτήσουν στεφανιαία νόσο μειώθηκε κατά 18% για όσους περπατούσαν τουλάχιστον 30 λεπτά κάθε μέρα. Σύμφωνα με τη φιλανθρωπική οργάνωση Stroke Association, μια καθημερινή βόλτα των 30 λεπτών διατηρεί την αρτηριακή πίεση υπό έλεγχο μειώνοντας τον κίνδυνο εκδήλωσης εγκεφαλικού επεισοδίου κατά 27%.

Τι σημαίνει για μια πόλη να είναι προσβάσιμη στον πεζό;

Η διχοτόμηση του αστικού χώρου σε κτηριακούς όγκους και συγκοινωνιακά δίκτυα µετέτρεψε τους  δρόµους σε εχθρικό περιβάλλον για  τον κάτοικο της πόλης και φιλικό για τα αυτοκίνητα. Είναι σαφές ότι οι πεζοί πρέπει να είναι σε θέση να περπατήσουν από το ένα μέρος στο άλλο, πρέπει να υπάρχουν πεζοδρόμια και διαβάσεις, φανάρια και πινακίδες.

Παράγοντες, λοιπόν,  που επηρεάζουν την ικανότητα περπατήματος μιας πόλης (walkability) περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την παρουσία ή την απουσία και την ποιότητα των μονοπατιών, των πεζοδρομίων ή άλλων δικαιωμάτων πεζών, της κυκλοφορίας και των οδικών συνθηκών, των μοντέλων χρήσης των δημόσιων χώρων και της ασφάλειας, Εδώ συγκαταλέγεται και η πυκνότητα των πεζών, που επίσης είναι ένα εµπόδιο, αλλά αποτελεί συνάμα στοιχείο ζωντάνιας της πόλης, το οποίο είναι ευπρόσδεκτο.

Η περπατησιμότητα είναι μια σημαντική έννοια για το βιώσιμο αστικό σχεδιασμό. Όμως είναι κάτι πολύ περισσότερο από την αστική υποδομή. Αφορά και  για την αίσθηση κοινότητας που βγάζει μια πόλη. Την αίσθηση  ότι υπάρχουν μέρη που αξίζει να περπατήσετε, αλλά και άνθρωποι που θα θέλατε να δείτε όταν φτάσετε εκεί.

Σε μια πόλη φτιαγμένη για πεζούς, μπορείτε να ικανοποιήσετε ένα ευρύ φάσμα αναγκών μέσα σε 15 λεπτά με τα πόδια. Μπορείτε να αγοράσετε φαγητό, να επισκεφτείτε καταστήματα  και να περάσετε χρόνο σε ένα πράσινο χώρο, όπως ένα δημόσιο πάρκο. Και ενώ κάνετε όλα αυτά, μπορείτε να συνδεθείτε με άλλους που μοιράζονται τα ενδιαφέροντά σας, ακόμα κουνώντας το χέρι σας και λέγοντας απλά ένα «γεια».

Η Αθήνα είναι εχθρική στους πεζούς

Το περπάτημα δεν είναι το αγαπημένο σπορ των Αθηναίων, ίσως γιατί η Αθήνα δεν είναι φιλική για τον πεζό. Αποκαλυπτική είναι η έρευνα επιστημόνων του ΕΜΠ,  την οποία διεύθυνε ο αναπληρωτής καθηγητής ΕΜΠ, συγκοινωνιολόγος/πολεοδόμος κ. Θάνος Βλαστός, η οποία απαντά στο ερώτημα γιατί το σύνολο σχεδόν των κατοίκων της πρωτεύουσας περπατούν ελάχιστα έως καθόλου. Η προτεραιότητα των τροχοφόρων, τα στενά, κακοσυντηρημένα πεζοδρόμια και τα εμπόδια των οικοδομικών τετραγώνων προκαλούν κόπωση και δυσφορία στον πεζό. Ούτε καν το μετρό δεν κατάφερε να πείσει τους κατοίκους στην Αθήνα να περπατήσουν…

Η απουσία της αναγκαίας υποδομής για την κίνηση του πεζού είναι εξαιρετικά σοβαρή. Ειδικά, τα πεζοδρόμια όταν είναι μικρότερα του ενός μέτρου (μεγάλο ποσοστό), δεν αφορούν τον πεζό. Είναι μόνο χρήσιμα για να κρατούν σε απόσταση τα αυτοκίνητα από τους τοίχους.

Επίσης, το ποδήλατο έχει εξοστρακιστεί από τους δρόμους της Αθήνας. Η στάση που επιδεικνύεται στην Ελλάδα απέναντί του είναι πραγματικά βάρβαρη, αν συγκριθεί με τις θεαματικές αλλαγές νοοτροπίας και τα σχετικά έργα που καταγράφονται την τελευταία δεκαετία στις ευρωπαϊκές πόλεις.  Οι ερευνητές εκτιμούν ότι για να γίνει η πόλη βιώσιμη και φιλική στον πεζό χρειάζονται αποφασιστικές πολιτικές και δημοτικές κινήσεις.

Φιλόδοξο το πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων – Θα υλοποιηθεί;

Μετά την  ανάληψης της νέας δημοτικής αρχής στην Αθήνα, θέλοντας να διερευνήσουμε τις προθέσεις σχετικά με έργα που σχεδιάζει ο δήμος στη διάρκεια της θητείας του, επισκεφτήκαμε τον Αντιδήμαρχο Τεχνικών Υπηρεσιών κ. Βασίλη Αξιώτη, στο γραφείο του, στην περιοχή της Ομόνοιας.

Ο ίδιος μάς επεσήμανε ότι η νέα δημοτική αρχή θα δώσει την απόλυτη προτεραιότητα στον πεζό, με έργα που ήδη έχει εξαγγείλει στο πρόγραμμά του ο Δήμαρχος  Κώστας Μπακογιάννης, ήτοι: Νέες πεζοδρομήσεις και τοποθέτηση αντιολισθηρών  πλακών, αλλά και συντήρηση και ανακατασκευή του 80% του δικτύου πεζοδρομίων και δρόμων. Κορωνίδα όλων αυτών θα αποτελέσει το σπουδαίο έργο, ο Μεγάλος Περίπατος της Αθήνας, που συνιστά την πεζοδρόμηση-ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων του κέντρου σε μια διαδρομή μήκους 6,8 χιλιομέτρων. Βέβαια, όλα αυτά, όπως μας είπε δεν μπορούν να γίνουν σε μια μέρα, καθώς εμπλέκονται πολλοί φορείς, όπως η Αρχαιολογική Υπηρεσία, ιδιωτικοί και κρατικοί φορείς.

Εδώ, πρέπει να πούμε ότι ο ανασχεδιασμός και η αναβάθμιση του κέντρου της Αθήνας αποτελεί φιλόδοξο πρόγραμμα πολλών κυβερνήσεων και δημοτικών αρχών, εδώ και δεκαετίες, δυστυχώς όμως η υλοποίηση… κάπου «σκαλώνει», όπως συνέβη και με προηγούμενες προτάσεις που είχαν κατατεθεί πριν από κάποια χρόνια για τη μεταμόρφωση της περιοχής μέσω του project «Rethink Athens» του Ιδρύματος Ωνάση και του «Αττικό Μετρό Α.Ε».

Παρά τη γενικευμένη ρητορική (από την πλευρά του κράτους) ως προς τη σημασία απόδοσης δημόσιου χώρου στον πεζό, το περπάτημα  εξακολουθεί να αποτελεί μετ’ εμποδίων δραστηριότητα σε πολλές γειτονιές και στο κέντρο της Αθήνας. Ελπίζοντας για το καλύτερο …ίδωμεν !

Είναι η Θεσσαλονίκη φιλική στον πεζό;

Ίσως κάνουμε λάθος αλλά δεν υπάρχει άλλη πόλη στην Ελλάδα, που να διαθέτει τόσα χιλιόμετρα αξιοποιημένο και αναπλασμένο παραλιακό δρόμο για πεζούς. Η Νέα Παραλία, που κλείνει τον επόμενο μήνα 6 χρόνια ζωής και ανάσας για την πόλη της Θεσσαλονίκης  είναι σίγουρα ο αγαπημένος προορισμός κατοίκων και επισκεπτών.

Η παραλία είναι προορισμός για τους περιπατητές που θέλουν να απολαύσουν τον ήλιο, τη θάλασσα και τον ουρανό της πόλης αλλά και για όσους επιλέγουν μια εναλλακτική μορφή βόλτας, με το δικό τους ποδήλατο ή ενοικιάζοντας από ιδιωτικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή της παραλίας. Μάλιστα, εκτός από το κλασικό ποδήλατο ενοικιάζονται ποδήλατα για οικογένειες ή παρέες και ποδήλατα με θέση για μωρά, εξυπηρετώντας έτσι κάθε ανάγκη.

Ένα έργο που ξεκίνησε το 2007 και ολοκληρώθηκε το 2013, και υλοποιήθηκε  σε δύο τμήματα. Το πρώτο αφορούσε το κομμάτι από το Μέγαρο Μουσικής έως τον Ναυτικό Όμιλο ενώ το υπόλοιπο από τον Όμιλο έως τον Λευκό Πύργο.

Αυτός ο  μεγάλος περίπατος της Θεσσαλονίκης αποκαλύπτει  σε όποιον τον πραγματοποιήσει ένα κομμάτι 150 ετών από την σπουδαία ιστορία της πόλης. Το πλεονέκτημα αυτής της πεζοπορίας είναι ότι δεν έχει ανηφόρες κατηφόρες, μόνο φρέσκο θαλασσινό αέρα. Νέους  ανθρώπους που την περπατούν, αλλά  και ποδηλάτες …  Χιλιάδες  νέα δέντρα και εκατοντάδες καλαίσθητα παγκάκια στους υπέροχους θεματικούς κήπους, με τα καταπληκτικά ονόματα (του απογευματινού ήλιου, της άμμου, του ίσκιου, των εποχών, του Οδυσσέα Φωκά, της Μεσογείου, των γλυπτών, του ήχου, των ρόδων, της μνήμης, του νερού και της μουσικής, κ.α.)

Βέβαια, το κέντρο της Θεσσαλονίκης, αλλά και τα προάστια  δεν παύουν να έχουν σημαντικά  προβλήματα περπατησιμότητας. 

Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει και μια πρόσφατη έρευνα (2018) που εξέτασε τα προβλήματα των πεζών σε κέντρο και 12 δήμους της Θεσσαλονίκης. Οι συμμετέχοντες της έρευνας ήταν 117 άντρες και 152 γυναίκες, ηλικίας από 15 έως 78 ετών. Οι πεζοί ανέφεραν δυσφορία από την ατμοσφαιρική ρύπανση, κυρίως σε γειτονιές με υψηλή πυκνότητα και κίνηση οχημάτων. Τα βρώμικα πεζοδρόμια, η έλλειψη πράσινου, και τα άσχημα κτίρια ενοχλούν ιδιαίτερα τους πολίτες ενώ περπατούν.

Οι προαστιακές περιοχές υποφέρουν από έλλειψη εγκαταστάσεων πεζών, όπως αναφέρουν, ενώ οι αστικές περιοχές αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις. Αντίθετα, η εγγύτητα των σημείων ενδιαφέροντος διαπιστώθηκε ότι είναι πολύ ικανοποιητική. Όσον αφορά την ασφάλεια του περιβάλλοντος των πεζών, θεωρήθηκε μέτρια, ενώ ήταν υψηλότερη στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.  (*).

Καλωσορίζοντας κάθε προσπάθεια και κάθε έργο που θα προσφέρει στην περπατησιμότητα και μικροκινητικότητα, στη μείωση της ρύπανσης, στη ζωντάνια, στην πολυχρωμία, στην ομορφιά και τη συνύπαρξη στους δρόμους των ελληνικών πόλεων, ειδικά των πολυπληθέστερων, υιοθετούμε την ανθρωποκεντρική  λογική πολλών πόλεων της βόρειας Ευρώπης που πρεσβεύει ότι «Όσο περισσότεροι άνθρωποι υπάρχουν σε μια πόλη, τόσο λιγότερα αυτοκίνητα θα πρέπει να επιτρέπονται στους δρόμους».

Γιατί, πράγματι, η ενίσχυση των πεζών για πεζοπορία και ενεργητικές μεταφορές είναι ένα από τα πρώτα βήματα στην οικοδόμηση μιας καλύτερης πόλης για τους ανθρώπους.