Του Λεονάρδου Ν. Στεφάνου, Τεχνολόγου Δασοπονίας
Αφιέρωμα στο εκλεκτό αυτό θήραμα με στοιχεία γύρω από τη βιολογία και τον κύκλο ζωής του, το καθεστώς και τους τρόπους θήρευσής του που επικρατούν στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες πλην της Ελλάδας.
Το ζαρκάδι ανέκαθεν αποτελούσε ένα από τα πιο εκλεκτά θηράματα για τους ευρωπαίους, ακόμα και για τους ευγενείς, αφού με τη μεγάλη ταχύτητα του, την ευελιξία του και τις πολύ ανεπτυγμένες αισθήσεις του αποτελεί πραγματική πρόκληση για κάθε κυνηγό τριχωτού θηράματος. Το δε κρέας του αποτελεί εκλεκτό έδεσμα που δεν περνάει απαρατήρητο από οποιοδήποτε τραπέζι.
Το ζαρκάδι είναι από τα πιο προσαρμοσμένα είδη στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η προσαρμογή του αυτή είχε ως αποτέλεσμα να παρουσιάζει μια αυξητική τάση τόσο στον πληθυσμό του όσο και στην επέκταση της ζώνης εξάπλωσής του.
Από τις επιστημονικές παρατηρήσεις αλλά και από τις μαρτυρίες των κυνηγών που συναντούν ζαρκάδια προκύπτει ότι και η Ελλάδα έχει να παρουσιάσει έναν εύρωστο πληθυσμό ζαρκαδιού, που μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο θηρευτικού ενδιαφέροντος κάτω βέβαια από συγκεκριμένες προϋποθέσεις υπό το καθεστώς σωστής κυνηγετικής διαχείρισης.
Το γεγονός αυτό δεν είναι τυχαίο, το ζαρκάδι προτιμά αραιά δάση πλατύφυλλων (κυρίως δρυός) καθώς και μεικτά με αραιά διάκενα, αλλά πάντα με ανεπτυγμένο υπόροφο. Κατά κανόνα προτιμά τα άκρα των δασών και αποφεύγει τα πυκνά δάση κωνοφόρων.
Επειδή το ζαρκάδι είναι πολύ ευάλωτο πρέπει ο βιότοπός του να του παρέχει την απαραίτητη κάλυψη για να μπορεί να κρύβεται από τους εχθρούς του, οπότε είναι πολύ σημαντική η παρουσία πυκνών φυτών και θάμνων κάτω από τα δέντρα για την ύπαρξή του σε έναν βιότοπο.
Η εγκατάλειψη της υπαίθρου και η φυσική δάσωση των αγρών έχει ευνοήσει το ζαρκάδι με άμεσο αποτέλεσμα την αισθητά αυξημένη παρουσία του στους κυνηγότοπους. Σημαντικό ρόλο στην παρουσία του ζαρκαδιού έπαιξε η μείωση της κλαδονομής, καθώς και η μείωση της απόληψης ξυλείας από τους γύρω οικισμούς που ευνόησαν την ανάπτυξη του υπορόφου στα δάση όπου αποτελούν το βιότοπο του ζαρκαδιού. Συχνή είναι η παρουσία του σε δάση που γειτνιάζουν με γεωργικές καλλιέργειες.
Κύκλος ζωής
Το ζαρκάδι είναι συνήθως μοναχικό με την τάση να σχηματίζει μικρές ομάδες κυρίως κατά τη χειμερινή περίοδο. Κατά την περίοδο του ζευγαρώματος, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, το αρσενικό θα ζευγαρώσει με ένα μόνο θηλυκό για μια αναπαραγωγική περίοδο (σε αντίθεση με τα άλλα ελαφοειδή όπου το αρσενικό ζευγαρώνει με πολλές θηλυκές), υπερασπίζεται το ταίρι του με μεγάλο πάθος ενάντια σε όλους τους υποψήφιους μνηστήρες.
Είναι το μόνο ελαφοειδές στο οποίο το γονιμοποιημένο ωάριο παρουσιάζει μια καθυστέρηση στην ανάπτυξή του για τέσσερις περίπου μήνες και συνεχίζει την ανάπτυξή του από τον Δεκέμβριο – Ιανουάριο. Τα νεογνά γεννιούνται την άνοιξη και είναι από ένα έως τρία στον αριθμό.
Στην άγρια φύση, η διάρκεια ζωής του ζαρκαδιού φτάνει τα 10–12 χρόνια με μέγιστο όριο ηλικίας τα 17 χρόνια. Παρ’ όλα αυτά το ζαρκάδι είναι πολύ εύθραυστο και φιλάσθενο στην αιχμαλωσία, με ένα μέσο όρο ζωής τα 3,5 χρόνια και ένα μέγιστο που φτάνει τα 7 χρόνια.
Κατά την αναζήτηση της τροφής, το ζαρκάδι συμπεριφέρεται με δύο τρόπους, είτε επιλεκτικά, όπου αναζητά τρυφερούς βλαστούς και φύλλα, είτε βόσκει χαμηλή βλάστηση.
Φυσιολογικά το ζαρκάδι είναι ημερόβιο θηλαστικό, είναι όμως πολύ δειλό και επιφυλακτικό, όταν πιεστεί μπορεί άνετα να γίνει και νυκτόβιο και περνά την ημέρα του καλυμμένο. Οι αισθήσεις του είναι εξαιρετικά ανεπτυγμένες και το βοηθούν να περνά απαρατήρητο ή να απομακρύνεται έγκαιρα μόλις αντιληφθεί κίνδυνο.
Όπως αναφέραμε παραπάνω είναι ταχύτατο και μπορεί να κινείται μέσα στο δάσος με εκπληκτική ταχύτητα πραγματοποιώντας μεγάλα άλματα πάνω από φυσικά εμπόδια μέσα στο δάσος. Χαρακτηριστικό του είναι ότι κάνει αυτές τις μικρές αλλά ταχύτατες κούρσες και μετά σταματάει για να αφουγκραστεί πού βρίσκεται ο διώκτης του, π.χ. ο σκύλος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα σκυλιά με μεγάλη δίωξη να ακολουθούν τα ζαρκάδια, τα οποία έχουν και πολύ έντονο ντορό, για πολύ μεγάλες αποστάσεις με άμεσο επακόλουθο πολλά σκυλιά να χάνονται ή να τα βρίσκουμε μετά από μέρες.
Το ευρωπαϊκό καθεστώς…
Αν κανείς εξετάσει τα ευρωπαϊκά δεδομένα και δρώμενα, το μόνο σίγουρο είναι ότι θα νιώσει μειονεκτικά απέναντι στους ευρωπαίους εταίρους μας. Στο σύνολο των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής κοινότητας το ζαρκάδι ως θήραμα βρίσκεται σε περίοπτη θέση. Τόση είναι η σημασία που δίνεται στο κυνήγι του, που ο κάθε υποψήφιος κυνηγός πρέπει να περάσει ειδικές εξετάσεις, πρακτικές αλλά και γραπτές, και όταν κριθεί ικανός τότε μόνο μπορεί να πάει για κυνήγι ελαφοειδών.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα για το τι γίνεται σε μερικές χώρες ενδεικτικά.
Χώρα | Περίοδος κυνηγιού |
Γερμανία | Από 1 Μαΐου έως 28 Φεβρουαρίου με διαφοροποιήσεις σε κάθε περιοχή |
Γαλλία | Μεταξύ Σεπτεμβρίου και Ιανουαρίου με διαφοροποιήσεις σε κάθε περιοχή |
Αγγλία | Από Απρίλιο έως Δεκέμβριο Για τα αρσενικά ειδικά από τρίτη εβδομάδα Μαΐου έως αρχές Αυγούστου |
Νορβηγία | Από 25 Αυγούστου έως 23 Δεκεμβρίου Για τα αρσενικά ειδικά από 10 Ιουλίου έως 23 Δεκεμβρίου |
Σουηδία | Αρσενικά από 16 Αυγούστου έως 31 Ιανουαρίου Θηλυκά από 1 Οκτωβρίου έως 31 Ιανουαρίου Στις βορειότερες επαρχίες η περίοδος λήγει στις 31 Δεκεμβρίου |
Ουγγαρία | 1 Σεπτεμβρίου έως 31 Οκτωβρίου |
Βουλγαρία | Αρσενικό από 1 Μαΐου έως 31 Οκτωβρίου Θηλυκό από 1 Οκτωβρίου έως 31 Οκτωβρίου |
Η θήρα του ζαρκαδιού στις χώρες όπου επιτρέπεται το κυνήγι του πραγματοποιείται με πολλούς τρόπους.
Μία μέθοδος είναι με καρτέρι όπου ο κυνηγός περιμένει το ζαρκάδι εκεί όπου αναζητά την τροφή του ή εκεί όπου τα αρσενικά επιδεικνύονται για να εντυπωσιάσουν τα θηλυκά. Εδώ ο κυνηγός είναι μόνος του.
Μία άλλη μέθοδος είναι με παγάνα, το λεγόμενο κατευθυνόμενο θήραμα (driven game), όπου ο κυνηγός περιμένει σε ένα πέρασμα τα θηράματα που έχουν ξεσηκωθεί από τους παγανιέρηδες.
Μία ακόμα πολύ δημοφιλής μέθοδος είναι αυτή που ο κυνηγός μόνος του προσπαθεί να πλησιάσει το ζαρκάδι σε απόσταση βολής, ιχνηλατώντας το ή ακούγοντάς το. Αυτή η μέθοδος απαιτεί από τον κυνηγό εξαιρετική φυσική κατάσταση, αλλά και πολλές γνώσεις όσον αφορά την ιχνηλασία, το θήραμα, αλλά και το φυσικό περιβάλλον γενικότερα.
Εννοείται, βέβαια, ότι το κυνήγι του ζαρκαδιού στις ευρωπαϊκές χώρες επιτρέπεται με τη χρήση ραβδωτών όπλων, με λειόκαννα μόνο με τη χρήση μονόβολων και φυσικά με τη χρήση τόξου για τους λάτρεις του.
…και το ελληνικό καθεστώς
Στην Ελλάδα ισχύει ένα από τα αυστηρότερα νομικά πλαίσια στην Ευρώπη όσον αφορά το κυνήγι. Το ζαρκάδι είναι ένας από τους απαγορευμένους καρπούς, παρά τις επί σειρά ετών θετικές εισηγήσεις-προτάσεις της Κυνηγετικής Συνομοσπονδίας.
Η όλη ενασχόληση και έρευνα με το θέμα αφήνει μια ιδιαίτερη πικρία σε όποιον και αν ασχοληθεί με αυτό, ιδιαίτερα όταν είναι μάρτυρας της στήριξης ορισμένων απαγορεύσεων, όπως του ζαρκαδιού, από την αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου η οποία επιβάλλεται προκλητικά, επιδεικτικά και με αυταρχισμό.
Καλά θα ήταν ο κρατικός μηχανισμός της χώρας μας, σε πολλά θέματα και ιδίως στα θέματα της διαχείρισης των θηραμάτων, να εφαρμόσει και κάτι επιστημονικά ορθό επιτέλους, εκτός από το έργο των στείρων απαγορεύσεων που όλοι γνωρίζουμε ότι έχει αποτύχει.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Παπαγεωργίου Κ.Ν. «ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ» Pbl. University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1990, Σελ 130.
