Και τα στάνταρ αξιολόγησής του
Οι διάσημοι κατασκευαστές χειροποίητων μαχαιριών που καταθέτουν κόπο και μεράκι, αλλά και οι σχολαστικοί συλλέκτες που επενδύουν τεράστια ποσά στις δημιουργίες τους, έχουν θέσει κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά, ορισμένα στάνταρ τα οποία κάνουν τα μαχαίρια να ξεχωρίζουν ως προς την τιμή αλλά και την καλλιτεχνική αξία.
Το χειροποίητο μαχαίρι εμφανίστηκε στην Ευρώπη εδώ και 20 χρόνια περίπου, με τους πρώτους ευρωπαίους κατασκευαστές, μαθητές μεγάλων blade smiths αμερικανών, καθώς και αυτοδίδακτους να κάνουν δειλά, δειλά την εμφάνισή τους στις πρώτες εκθέσεις χειροποίητου μαχαιριού στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία. Το μεγαλύτερο μέρος των κατασκευαστών ήταν part–time απασχόλησης. Με το χρόνο, το χειροποίητο πήρε μεγάλες διαστάσεις και κάποια ονόματα κατασκευαστών καθιερώθηκαν. Σε αυτή την καθιέρωση συνέβαλαν οι συλλέκτες που διέθεσαν μεγάλα ποσά για την αγορά χειροποίητων μαχαιριών. Δημιουργήθηκε ανταγωνισμός ο οποίος έφερε επίπεδο, ποιότητα και καινούργιες ιδέες. Το αγοραστικό κοινό δεν ήξερε τι να πρωτοδιαλέξει. Μεγάλη ποικιλία από λάμες που στην αρχή ακολουθούσαν τις καθιερωμένες γραμμές, της αμερικανικής σχολής, του Bob Loveless και μετά απογειώθηκαν, τουλάχιστον στην Ιταλία, σε καινούργια σχέδια και σε διάφορα μεγέθη.
Στυλ και μοναδικότητα
Το ίδιο συνέβη και στα υλικά της λαβής του μαχαιριού. Εκεί ο κατασκευαστής αφήνει όλη του τη φαντασία και το καλό του γούστο να εκδηλωθεί. Βλέπουμε διάφορες φιλοσοφίες όπως αυτή που θέλει το μαχαίρι εργαλείο, και προτιμάει στη λαβή τη χρήση υλικών που αντέχουν στην ταλαιπωρία, την υγρασία, τον καυτό ήλιο, καθώς κι αυτή που θέλει το μαχαίρι κόσμημα που θα στολίσει τη βιτρίνα κάποιου συλλέκτη, και θέλει απίθανα και σπάνια υλικά για την κατασκευή του, καθώς και ευγενή μέταλλα όπως ασήμι, χρυσό, πλατίνα και πολύτιμους λίθους. Μέσα σε αυτές τις ακραίες καταστάσεις υπάρχει πάντα και η μεσαία λύση που θέλει το μαχαίρι εργαλείο από τη μία και συλλεκτικό κομμάτι από την άλλη, που σημαίνει ότι πρέπει να έχει στυλ και μοναδικότητα.
Υπάρχουν άραγε κάποια στάνταρ που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να αξιολογήσουμε ένα χειροποίητο μαχαίρι;
Υπάρχουν και έχουν καθιερωθεί από τους σχολαστικούς συλλέκτες που επενδύουν τεράστια ποσά για συλλογή χειροποίητων μαχαιριών, από τους διάσημους κατασκευαστές όλου του κόσμου. Αυτοί λοιπόν είναι σε θέση να εκτιμήσουν την ποιότητα κατασκευής, καθώς και το μέγεθος τιμής που μπορεί να φθάσει ένα χειροποίητο μαχαίρι.
Λαβή και λάμα
Το πρώτο βασικό στοιχείο είναι το μέγεθος της λάμας που καθορίζει το ύψος της τιμής, καθώς επίσης και το πόσες κόψεις έχει η λάμα. Είναι ευκολονόητο ότι μία δίκοπη λάμα είναι πολύ πιο δύσκολη στην κατασκευή από μία λάμα απλής κόψης. Η λάμα είναι η καρδιά του μαχαιριού, γι’ αυτό και ο τρόπος κατασκευής της καθορίζει την τιμή του. Για παράδειγμα, μια λάμα που φτιάχτηκε με αφαίρεση υλικού από μία ατσάλινη ράβδο δεν μπορεί να έχει την ίδια τιμή με μία ίδια λάμα που σφυρηλατήθηκε μέχρι να πάρει το σχήμα της, γιατί ο απαιτούμενος χρόνος για τη σφυρηλατημένη είναι πιο μεγάλος.
Το ίδιο συμβαίνει και με τις πρώτες ύλες της λαβής. Για παράδειγμα, το δόντι από μαμούθ, το κόκκαλο δεινόσαυρου και η πέρλα πρέμιουμ, ανεβάζουν περαιτέρω το κόστος ενός μαχαιριού.
Τεχνικές διακόσμησης
Ερχόμαστε τώρα στη διακόσμηση του μαχαιριού που είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο και που επιτρέπει στον κατασκευαστή να εκφράσει την τέχνη του, προσθέτοντας ομορφιά.
Μία από τις διακοσμήσεις είναι η χάραξη. Η ιταλική σχολή έχει πολλούς και καλούς χαράκτες που οι δυνατότητές τους είναι τεράστιες. Μπορούν να απεικονίσουν έναν ολόκληρο πίνακα σε ένα κομμάτι ατσαλιού διαστάσεων 2×2 εκατοστά. Το κόστος βέβαια είναι πολύ ψηλό κι επιβαρύνει τον κατασκευαστή, ο οποίος αυξάνει με τη σειρά του την τιμή του μαχαιριού. Άλλος τρόπος διακόσμησης είναι το «scrimshaw», η τεχνική που χρησιμοποιούσαν οι Εσκιμώοι για να χαράξουν το δόντι της φώκιας και να δημιουργούν διάφορα σχέδια που μετά τα κάλυπταν με μαύρο μελάνι. Την ίδια τεχνική, οι Ιταλοί καλλιτέχνες την έφτασαν στα ύψη απεικονίζοντας επάνω στο κόκκαλο απίστευτες λεπτομέρειες. Οι τιμές αυτών των καλλιτεχνών είναι πολλές φορές πιο ψηλές από τις τιμές των χαρακτών του ατσαλιού. Σε κάποιες περιπτώσεις ο κατασκευαστής θέλει το μαχαίρι σαν κόσμημα και τότε το εμπλουτίζει με πολύτιμα μέταλλα καθώς και πολύτιμους λίθους. Οι δυνατότητες είναι «άπειρες», το ίδιο βέβαια και οι τιμές.
Η ποιότητα κατασκευής πάνω από όλα
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να μιλήσω για το διαχωρισμό ανάμεσα σε κόστος κατασκευής και ποιότητα του μαχαιριού. Όλα αυτά που ανέφερα προηγουμένως αυξάνουν την τιμή του μαχαιριού όταν συμβαδίζουν με την ανάλογη ποιότητα κατασκευής. Δηλαδή ένα κακής κατασκευής μαχαίρι δεν μπορεί να ανεβάσει την τιμή του, ούτε με χάραξη, ούτε με ακριβά υλικά στη λαβή.
Ας εξετάσουμε τώρα την τιμή του μαχαιριού ως συλλεκτικού αντικειμένου. Εδώ παίζουν ρόλο άλλοι παράγοντες, πρωτίστως το όνομα και η εμπειρία του κατασκευαστή. Ένας αναγνωρισμένος κατασκευαστής, όπως ο Loveless, ή ο Jonson, ή ο Balestra, μέσα στην τιμή του μαχαιριού προσθέτουν το κύρος του ονόματός τους. Επιπλέον, εάν κάποιος συλλέκτης πείσει έναν αναγνωρισμένο κατασκευαστή να κατασκευάσει ένα μαχαίρι με δική του σχεδίαση και επιπλέον να χαράξει στη λάμα κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, όπως μία αφιέρωση ή ακόμα και το όνομά του, τότε το μαχαίρι αυτό αποκτά τεράστια «προστιθέμενη» συλλεκτική αξία, που δεν αντικατοπτρίζει το κόστος κατασκευής του. Θα αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, που συνέβη στο συλλεκτικό κόσμο της Ιταλίας και θα μας δώσει μια εικόνα της δυσκολίας προσδιορισμού της τιμής ενός χειροποίητου μαχαιριού.
Και οι συλλέκτες πληρώνουν τα λάθη
Ένας διάσημος Ιταλός συλλέκτης μαχαιριών, γνωστός για τα τεράστια ποσά που διέθετε για τη συλλογή του, κατάφερε να πείσει τον Bob Loveless να του κατασκευάσει δύο μαχαίρια που σχεδίασε ο ίδιος, με λαβή ελαφιού, υλικό το οποίο ο Loveless σπανιότατα χρησιμοποιούσε στα μαχαίρια του. Επίσης του ζήτησε να κατασκευαστούν με την τεχνική της «κρυφής ουράς» του μαχαιριού, δηλαδή το πίσω μέρος της λάμας να κρύβεται μέσα στη λαβή και να μην υπάρχει ούτε ένα καρφί που να αλλοιώνει την ομορφιά της λαβής. Να σημειωθεί ότι ο Loveless δεν είχε χρησιμοποιήσει ποτέ μέχρι τότε αυτή την τεχνική. Έγινε η παραγγελία, λοιπόν, και μετά από έξι περίπου μήνες ο Pier Luigi Peroni (ο συλλέκτης) παρέλαβε τα μαχαίρια που είχε παραγγείλει και που πλήρωσε πανάκριβα. Εξετάζοντας σχολαστικά τα μαχαίρια, παρατήρησε κάποια ελαττώματα που τα θεώρησε απαράδεκτα, λόγω της γενναίας αμοιβής που είχε δώσει στον κατασκευαστή. Έστειλε λοιπόν πίσω τα μαχαίρια μαζί με ένα σημείωμα που δήλωνε τη δυσαρέσκειά του. Ο κατασκευαστής, από τη μεριά του, επέστρεψε τα χρήματα που είχε εισπράξει μαζί με ένα γράμμα που απολογήθηκε λέγοντας ότι ο ίδιος κατασκεύαζε τα μαχαίρια του με τα χέρια και όχι χρησιμοποιώντας πανάκριβα μηχανήματα και γι’ αυτό το λόγο δικαιολογούνταν κάποιες ατέλειες. Το θέμα έκλεισε με αυτόν τον τρόπο και το συμβάν ξεχάστηκε, ως τη στιγμή που μετά από 5 χρόνια, σε έναν πλειστηριασμό, είδε τα μαχαίρια που ο ίδιος έστειλε πίσω να πουλιούνται σε δεκαπλάσια τιμή από αυτή που είχε συμφωνήσει με τον κατασκευαστή. Ο ίδιος θεώρησε το συμβάν εμπορικό λάθος από τη μεριά του, και αργότερα το ανέφερε στο περιοδικό «Coltelli» απ’ όπου το έμαθε ο γράφων.
Η εξήγηση λέγεται one-off
Το γεγονός της υπερτίμησης των συγκεκριμένων μαχαιριών του Loveless έχει εξήγηση αφού ο κατασκευαστής, που θεωρείται στην Αμερική ο πατέρας του χειροποίητου μαχαιριού και έχει τις περισσότερες πατέντες στη σχεδίαση λάμας και εφευρέτης της λάμας drop–point, έφτιαξε μόνο δύο μαχαίρια σαν αυτά που ζήτησε ο Ιταλός συλλέκτης.
Πιστεύω ότι έδωσα μια γενική εικόνα της αξιολόγησης του χειροποίητου μαχαιριού και θα ήθελα να τελειώσω αναφέροντας ότι το μαχαίρι, εκτός από εργαλείο, μπορεί να γίνει πάθος, απόλαυση για αυτόν που το κρατά στο χέρι του και το περιεργάζεται. Και κάθε κατασκευαστής όπως και κάθε συλλέκτης, έχει το δικό του τύπο μαχαιριού που τον θεωρεί φτιαγμένο ειδικά γι’ αυτόν. Αυτό που προσφέρει το χειροποίητο μαχαίρι είναι η τεράστια ποικιλία, δίνοντας στον αγοραστή την ευκαιρία να βρει εκείνο που του ταιριάζει απόλυτα και “κάθεται” τέλεια στο χέρι του, καθιστώντας το προσωπικό αντικείμενο.
