Του Γιώργου Γάσπαρη
Το μαχαίρι μπορεί να μην είναι όπλο, είναι όμως ένα χρήσιμο και άκρως απαραίτητο εργαλείο στις κυνηγετικές μας εξορμήσεις. Και ως τέτοιο έχει τα μικρά και μεγάλα μυστικά του. Μάθετε όλα όσα θα θέλατε να ξέρετε για τους τύπους των μαχαιριών, τις χρήσεις τους, τα υλικά κατασκευής τους, τους τρόπους ακονίσματος και συντήρησής τους και να είστε βέβαιοι ότι έτσι θα αποκτήσετε έναν ακόμα πιστό σύντροφο στο κυνήγι.
Χωρίς κατάλληλα (ισχυρά) νύχια και δόντια, ο άνθρωπος ήταν όχι μόνο ανίσχυρος απέναντι στα διάφορα αγρίμια που υπήρχαν γύρω του, αλλά και ανίκανος να συλλέξει τροφή, κυρίως ζωική. Όμως, ακόμα κι όταν κατάφερνε με κάποια παγίδα ή με όποιον άλλο τρόπο να σκοτώσει ένα θήραμα, του ήταν πολύ δύσκολο να το γδάρει και να το τεμαχίσει.
Το μυαλό δούλεψε και χρησιμοποιώντας κόκαλα, ξύλα, πέτρες και πολύ αργότερα μέταλλο, κατάφερε να φτιάξει αν όχι το αρχαιότερο, σίγουρα το απόλυτο εργαλείο. Αυτό που θα γινόταν τα νύχια και τα δόντια του, το μαχαίρι.
Ένα εργαλείο με μεγάλη ιστορία, ενεργό παρόν και σίγουρο μέλλον.
Τονίζω τη λέξη εργαλείο γιατί έτσι είναι και έτσι πρέπει να θεωρείται το μαχαίρι. Δεν είναι όπλο. Και κακώς θεωρείται από πολλούς ως τέτοιο.
Λόγω των πολλαπλών ιδιοτήτων του (κόβει, τεμαχίζει, ξύνει, γδέρνει, τρυπάει) έχει γίνει αχώριστος σύντροφος του ανθρώπου σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και σε όλους τους πολιτισμούς, αρχαίους, παλιούς και σύγχρονους.
Αλήθεια, πόσο διαφορετική θα ήταν η ιστορία και η πορεία του ανθρώπου στη γη χωρίς το μαχαίρι; Κανείς δεν μπορεί να φανταστεί. Φανταστείτε, όμως, κάτι πιο απλό και πιο καθημερινό: Ένα νοικοκυριό χωρίς καθόλου μαχαίρια και τους ανθρώπους που ζουν σε αυτό να προσπαθήσουν να φτιάξουν ένα απλό φαγητό (σαλάτα, τηγανητές πατάτες κ.λπ.).
Στην πιο σύγχρονη ιστορία, μεγάλες βιομηχανίες, βιοτεχνίες, αλλά ακόμα και οικοτεχνίες έχουν αφιερωθεί στην κατασκευή αυτού του τόσου απλού και τόσο πολύπλευρου εργαλείου. Διαφορετικοί τύποι μετάλλου, εξωτικά υλικά για λαβές, ακόμα και εξειδίκευση τύπου μαχαιριού (για κουζίνα, για εκδορά, για ψάρεμα, έως και ειδικό μαχαίρι για τη συγκομιδή μανιταριών) έχουν μπερδέψει τους μελλοντικούς αγοραστές και ιδιοκτήτες αυτών για το τι έχουν, το πώς θα το δουλέψουν και αν τελικά είναι το κατάλληλο για τη χρήση που θέλουν. Έχω δει κυνηγούς να περιφέρονται χαρούμενοι στους κυνηγότοπους, έχοντας κρεμασμένο περήφανοι στη ζώνη τους ένα μαχαίρι που περισσότερο θυμίζει σπαθί και ψαράδες που πιστεύουν ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν τα πάντα με ένα φθηνό κινέζικο μαχαίρι κουζίνας. Ευτυχώς, οι περισσότεροι αρκούνται μόνο στη μεταφορά αυτών των ακατάλληλων αντικειμένων και δυστυχώς όταν για μερικούς από αυτούς έρθει η πολυπόθητη στιγμή της χρήσης, καταλαβαίνουν το λάθος της επιλογής που έχουν κάνει.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή.
ΛΑΜΕΣ
Τύποι μετάλλων
Το ατσάλι, όπως γνωρίζουμε, ισχυροποιείται από διάφορες προσμίξεις (άνθρακα, χρώμιο, βανάδιο, νικέλιο), κάνοντάς το μαλακότερο ή σκληρότερο ανάλογα τη δουλειά (χρήση) που προορίζεται. Βέβαια, το μάρκετινγκ κάνει πολλές εταιρείες να μυθοποιούν τον τύπο ατσαλιού που χρησιμοποιούν, δίνοντάς του ένα όνομα που πολλές φορές αποτελείται από διάφορα γράμματα και αριθμούς στη σειρά, χωρίς να βγάζουν ένα νόημα και χωρίς να σχηματίζουν μία λέξη που θα μείνει στο μυαλό του ενδιαφερομένου.
Ας δούμε από κοντά τους διαφόρους τύπους που υπάρχουν: 380, 420HC, 440, 440V, 440C, 440A, VG10, 6513, AUS8A, ATS-34, AUS10A, AUS6A, CARBOWN, SK5, 18/8, Chromium steel, ATS-55, Laminated stainless steel, Sandvik stainless steel, 5150, SGPS και σίγουρα κάποιοι άλλοι τύποι που βγαίνουν τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο ή που ίσως να μην τους γνωρίζω. Οι ονομασίες αναφέρουν όχι μόνο τον τύπο ατσαλιού αλλά και την επεξεργασία (θερμική ή κρυογονική, η οποία έχει εφαρμοστεί πρώτα στην κατασκευή λαμών και αργότερα στις κάννες των όπλων) και τη “βαφή” (νερό, λάδι, άζωτο, οργανικός άνθρακας) που δίνουν μοναδικές ικανότητες στα ατσάλια, χωρίς όμως να τα κάνουν πάντα κατάλληλα για τη χρήση που θέλουμε.
Σκληρότητα
Χοντρικά, μπορούμε να κατατάξουμε τις λάμες, ανάλογα με τους τύπους ατσαλιού, σε τρεις κατηγορίες. Μαλακές, μεσαίας σκληρότητας και σκληρές. Παίρνοντας ως δεδομένο ότι όλα τα μαχαίρια είναι φτιαγμένα για να κόβουνε και ότι όλα με κατάλληλο ακόνισμα μπορούν να γίνουν “ξυράφι”, θα κοιτάξουμε την ικανότητα που έχουν οι λάμες (ανάλογα με το υλικό που είναι φτιαγμένες και τη σκληρότητά του) τόσο στο να διατηρούν την κόψη τους κατά τη διάρκεια εργασιών, όσο και να επανέρχεται (και πόσο εύκολα) η κόψη τους στην αρχική της μορφή (να κόβει όπως πριν).
Μια μαλακιά λάμα ακονίζεται πανεύκολα, αλλά δεν μπορεί να διατηρήσει την κόψη της για πολύ. Μια σκληρή στον αντίποδα, διατηρεί την κόψη της για πολύ μεγαλύτερο διάστημα, αλλά το ακόνισμά της είναι μεγάλος μπελάς και πολλές φορές ακατόρθωτο χωρίς τα κατάλληλα εργαλεία.
Τέλος, η λάμα μεσαίας σκληρότητας συνδυάζει τα πλεονεκτήματα των δύο προηγούμενων κατηγοριών, δίνοντάς μας μια κόψη που μπορεί να διατηρηθεί αρκετά, αλλά και αν χαλάσει να μπορεί να επανέλθει (αποκατασταθεί) σχετικά εύκολα και γρήγορα.
Πάχος
Κάντε ένα απλό πείραμα: Πάρτε ένα μήλο ή μια πατάτα, καθαρίστε το και κόψτε το μήλο στα τέσσερα και την πατάτα στο μέγεθος της τηγανιτής, χρησιμοποιώντας ένα απλό μαχαίρι κουζίνας, με λεπτή λάμα. Προσπαθήστε τώρα να κάνετε το ίδιο με ένα μαχαίρι τύπου επιβίωσης ή με κάποιο άλλο μαχαίρι με χοντρή λάμα. Χοντρή θεωρείται η λάμα με πάχος μεγαλύτερο των 3,6–3,7 χιλιοστών. Θα δείτε ότι εκτός από δυσκολία στην κατεύθυνση, λόγω βάρους από το περισσότερο μέταλλο, το αποτέλεσμα κοπής θα είναι θλιβερό, αφού η χοντρή λάμα θα λειτουργεί πιο πολύ σαν σφήνα, σπάζοντας και όχι κόβοντας τα κομμάτια που θέλουμε. Το μαχαίρι με τη χοντρή λάμα όμως, όντας πιο βαρύ και ανθεκτικό σε θραύση, θα μας βοηθήσει να κόψουμε ένα κλαδί ή όποια άλλη ανάλογη εργασία θελήσουμε πολύ πιο εύκολα από ένα μαχαίρι με μια λεπτή, ελαφριά λάμα. Λεπτή θεωρείται η λάμα με πάχος μικρότερο των 2,4–2,5 χιλιοστών. Μια λάμα, λοιπόν, με πάχος που κυμαίνεται ανάμεσα στα προαναφερθέντα πλαίσια (μεσαίου πάχους) συνδυάζει και αυτή όπως και η λάμα της μεσαίας σκληρότητας, τα πλεονεκτήματα της ευελιξίας, αλλά και του απαιτούμενου βάρους, λόγω επαρκούς πάχους για μια “βαρύτερη χρήση”, μειώνοντας βέβαια και τον κίνδυνο θραύσης.
Μήκος
Ανάλογο ρόλο παίζει και το μήκος της λάμας και κατ’ επέκταση του μαχαιριού. Ένα μαχαίρι με κοντή λάμα 6,5–8cm, λόγω χαμηλού κέντρου βάρους, θα αποδειχθεί πιο εύχρηστο, παράλληλα με το γεγονός ότι η κόψη ελέγχεται περισσότερο με τα δάχτυλα, παρά με όλο το χέρι, στο να κάνουμε κάποιες λεπτές εργασίες (ξεφλούδισμα, εκδορά). Θα είναι, όμως, ανίσχυρο στο να κόψει ένα κλαδί ή να τεμαχίσει ένα ζώο, μεγαλύτερο του λαγού.
Ένα μαχαίρι τώρα με μεγάλη λάμα, άνω των 12cm, έχοντας μπροστά το κέντρο βάρους, είναι πολύ πιο κατάλληλο για τις παραπάνω “χοντροδουλειές”, αλλά επειδή ο χειρισμός του φεύγει από τα δάχτυλα και μεταφέρεται στο χέρι και τον καρπό, θα μας δυσκολέψει σε κάποια πιο απαιτητική εργασία (π.χ. εκδορά).
Τέλος, οι λάμες με μήκος από 8,5–12cm έχουν το απαιτούμενο μήκος για κάποια λεπτή εργασία και σε συνδυασμό με το ανάλογο πάχος μπορούν να κάνουν κάποια βαρύτερη δουλειά πιο εφικτή.
Πλάτος
Φτάνοντας στο πλάτος βλέπουμε ότι τα μαχαίρια με φαρδιά λάμα, άνω των 3cm, δημιουργούν καλύτερο οδηγό για τομές σε αντικείμενα με μεγάλο πάχος (κομμάτι τυρί, λαχανικά), αλλά θα υστερήσει στο να σκαλίσει ένα κομμάτι ξύλο ή να ανοίξει μια τρύπα, πράγμα που θα κάνει εύκολα ένα μαχαίρι με στενή (κάτω των 1,5cm) λάμα.
Τελικά, πόσα μαχαίρια χρειάζονται; Ένα για κάθε χρήση ή ένα για όλες; Αυτό πιστεύω ότι έχει να κάνει με την προσωπική επιλογή και το γούστο του καθενός. Το σίγουρο, όμως, είναι ότι αν επιλέξουμε ένα μαχαίρι για όλα, θα πρέπει να είμαστε πιο προσεχτικοί στην επιλογή του, γιατί όπως όλοι καταλαβαίνουμε, αφ’ ενός καλείται να καλύψει ευρύ φάσμα εργασιών και αφ’ ετέρου πρέπει να μην κουράζει το χέρι στη διάρκεια αυτών των εργασιών.
Σχήμα
Την τελική εικόνα του μαχαιριού κλείνει το σχήμα. Είναι αυτό που θα κάνει ένα μαχαίρι όμορφο ή άσχημο, λειτουργικό ή όχι. Αρχίζοντας από τη λάμα θα πούμε ότι αν εξαιρέσουμε τα δίκοπα μαχαίρια, υπάρχουν δύο βασικοί τύποι: τα Bowie και τα Drop point, από τους οποίους βγαίνουν κάποιοι άλλοι υποτύποι που, κατά τη γνώμη μου, κακώς αναφέρονται ως ξεχωριστοί.
Οι λάμες τύπου Bowie σταματούν την ευθεία της ράχης λίγο μετά τη μέση, συνεχίζοντας σε μια εσωτερική καμπύλη που καταλήγει στην αιχμή. Στο μέρος της κόψης, η καμπύλη αρχίζει γύρω στα 3/5 της λάμας και καταλήγει σχετικά ψηλά, δίνοντάς της ένα εντυπωσιακό σχήμα και καθιστώντας ταυτόχρονα το μαχαίρι κατάλληλο για αρκετές εργασίες (συνήθως για μαχαίρια με λάμα άνω των 12cm).
Οι λάμες τύπου Drop point είναι λιγότερο εντυπωσιακές έχοντας πιο απλό σχήμα, στο οποίο ράχη και κόψη ξεκινούν πολλές φορές και λίγο πριν τη μέση, μια εξωτερική καμπυλωτή πορεία για να καταλήξουν στην αιχμή που βρίσκεται περίπου στο μέσο (χωρίς να αποτελεί κανόνα) του πλάτους τους. Μια τέτοια λάμα είναι λιγότερο εντυπωσιακή, πολλές φορές όμως πολύ πιο εργονομική όταν χρησιμοποιείται σε μαχαίρια μεσαίου και μικρού μήκους, δίνοντάς τους περισσότερες ικανότητες σε μεγάλο φάσμα εργασιών.
ΕΙΔΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ: Ανήκουν σε υποκατηγορίες των δύο παραπάνω και έχουν σχήμα για πιο εξειδικευμένες χρήσεις (εκδοράς, φιλεταρίσματος ψαριών, επιβίωσης κ.ά.).
ΛΑΒΕΣ
Το υλικό της λαβής ποικίλλει ανάλογα με τη χρήση, τη φαντασία και το κόστος του μαχαιριού. Δέρμα, ξύλο, κέρατο, πλαστικό, λάστιχο, κόκαλο, αλουμίνιο, μέχρι και πιο σύγχρονα υλικά όπως Zytel, Kraton, Micarta και κάποια πιο εκκεντρικά (πολύτιμα, ημιπολύτιμα μέταλλα και λίθοι, πορσελάνη, γυαλί) έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς για την κατασκευή των λαβών. Άλλες υπόσχονται ασύλληπτο κράτημα, άλλες μοναδικότητα υλικών, άλλες απαράμιλλη ομορφιά, αλλά όλες καλούνται σε συνδυασμό με τις κατάλληλες διαστάσεις λάμας να λειτουργήσουν σαν προέκταση του χεριού μας.
Όσο ακριβό ή όμορφο κι αν είναι ένα υλικό δεν θα είναι το πρώτο που θα κοιτάξουμε. Αυτό που θα δούμε θα είναι η λαβή να ταιριάζει στο χέρι μας και στη δουλειά που θέλουμε να κάνουμε. Κάποιο εξόγκωμα ή κοίλωμα, που μπορεί να περάσει απαρατήρητο μόνο και μόνο γιατί μας “θάμπωσε” το υλικό της λαβής, ίσως μας δημιουργήσει πρόβλημα κατά τη χρήση, όχι τόσο από κατασκευαστικό λάθος του μαχαιριού όσο από κακή επιλογή του χρήστη.
Πριν αγοράσουμε ένα μαχαίρι, λοιπόν, καλό θα είναι να δοκιμάσουμε όλες τις πιθανές κινήσεις που θα χρειαστεί να γίνουν μ’ αυτό, ουσιαστικά το προβάρουμε σαν ένα “ζευγάρι παπούτσια” και αν κάτι σε κάποια κίνηση ενοχλεί το χέρι μας καλύτερα να δούμε κάτι άλλο, εκτός αν θέλουμε ένα ακόμα κομμάτι για τη “συλλογή” μας.
Κι ένα μικρό μυστικό: Σε μαχαίρια που προορίζονται για πολλή χρήση (όχι απαραίτητα σκληρή), καλό θα είναι να διαλέγουμε μια λαβή που αγκαλιάζει όλη τη λάμα και όχι αυτή που είναι τύπου πλευρικών πλακιδίων, γιατί όσο κι αν κάνουν το μαχαίρι στιβαρότερο, με την πάροδο του χρόνου τα οξέα του ιδρώτα του χεριού λειώνουν τα πλευρικά πλακίδια σε μεγαλύτερο βαθμό από το μέταλλο που υπάρχει κατά μήκος της λαβής και είναι η συνέχεια της λάμας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εξέχει το μέταλλο, γεγονός που, πέραν της αντιαισθητικότητας, ενοχλεί την παλάμη κατά την εργασία, προκαλώντας μέχρι και ερεθισμό σε ακραίες περιπτώσεις.
ΤΥΠΟΙ ΜΑΧΑΙΡΙΩΝ
Δείξε μου τον τύπο του μαχαιριού σου να σου πω τι είσαι, θα μπορούσαμε να πούμε παραποιώντας τη λαϊκή ρήση, χωρίς όμως να απέχουμε πολύ από την πραγματικότητα. Κι αυτό το λέω γιατί υπάρχουν αρκετοί τύποι μαχαιριών για ειδική ή γενική χρήση, που μπορούν να μπερδέψουν τον αδαή ή να βοηθήσουν στο έπακρο τον ιδιοκτήτη τους.
Κυνηγετικό μαχαίρι
Είναι το μαχαίρι με τη μεγαλύτερη ιστορία, πιθανόν να είναι και ο πρόγονος όλων των τύπων μαχαιριών, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι το κυνήγι ήταν από τις αρχαιότερες δραστηριότητες του ανθρώπου και ότι κυνήγι και μαχαίρι είναι έννοιες αλληλένδετες. Κατασκευασμένο (ως επί το πλείστον) από ατσάλι μεσαίας σκληρότητας, ώστε να έχει σχετικά ανθεκτική κόψη και ανάλογα γρήγορο και εύκολο ακόνισμα, μεσαία έως χοντρή λάμα, μήκους από 8cm και φάρδους από 2cm, και λαβές από φυσικά αλλά και σύγχρονα υλικά, σε συνδυασμό με τα διάφορα σχήματα, δίνουν στον αγοραστή ένα ευρύ φάσμα επιλογών, από ένα κυνηγετικό μαχαίρι γενικής χρήσης έως ένα εξειδικευμένο εκδορέα (με άγκιστρο στη ράχη για το άνοιγμα της κοιλιάς του ζώου). Το μήκος αποτελεί βασικό κριτήριο επιλογής μας. Πιστεύω ότι με μια λάμα 8-12cm, ο έλληνας κυνηγός μπορεί να καλυφθεί πλήρως, ακόμα και στο κυνήγι του αγριόχοιρου. Αντίθετα, ένα κυνηγετικό μαχαίρι με μακριά λάμα, που ταιριάζει περισσότερο σε έναν κυνηγό μεγάλων αφρικανικών θηραμάτων, είναι άχρηστο για κάποιον που κυνηγά τσίχλες και ορτύκια.
Μαχαίρια υπαίθρια (Country ή Outdoor)
Φτιαγμένα για τον άνθρωπο που περνά σημαντικό μέρος της ζωής του στην ύπαιθρο ή κάνει συχνές εξορμήσεις σ’ αυτή (κάμπινγκ, ορειβασία, πεζοπορία), είναι ίσως τα μαχαίρια που κερδίζουν περισσότερο από όλες τις άλλες κατηγορίες τον τίτλο “ένα για όλα”, γιατί πρέπει να καλύπτουν το μεγαλύτερο φάσμα εργασιών που γίνονται σε υπαίθριες δραστηριότητες, από την κοπή ενός κλαδιού για στήριγμα σε μια πεζοπορία, ως τον καθαρισμό κάποιου ψαριού και την κοπή ξύλου για άναμμα φωτιάς σε μια κατασκήνωση. Μαλακές, μεσαίες και σκληρές λάμες σε διάφορα μήκη και πλάτη χρησιμοποιούνται στην κατασκευή αυτών των μαχαιριών, κάνοντας μερικά από αυτά να μοιάζουν με μικρά σπαθιά ή μπαλτάδες, και μάλιστα αρκετοί είναι οι κατασκευαστές που προσφέρουν το μεγάλο μαχαίρι της Outdoor σειράς, με μικρότερο βοηθητικό (για πιο λεπτές εργασίες), δημιουργώντας ένα σετ που μπορεί να αντεπεξέλθει σε όλες σχεδόν τις εργασίες. Και πάλι πιστεύω ότι η μέση οδός είναι πανάκεια. Προσοχή πρέπει να δοθεί όχι μόνο στο σωστό σχήμα, αλλά και στο υλικό της λαβής που πρέπει να είναι κατάλληλο να αντέξει σκληρή και πολύωρη χρήση. Το μήκος αρχίζει από 12cm και πολλές φορές ξεπερνά τα 20cm.
Σημείωση: Ένα outdoor μαχαίρι με λογικό μήκος μπορεί να εκτελέσει και χρέη κυνηγετικού. Ισχύει βέβαια και το αντίθετο, φτάνει να γίνονται ορισμένες υποχωρήσεις.
Επιχειρησιακά, military και επιβίωσης
Είδη που αναπτύχθηκαν την τελευταία 20ετία και είναι μάλλον παράγωγα της χολυγουντιανής καταιγίδας ακραίων ταινιών περιπέτειας, όπου ο πρωταγωνιστής με ένα τέτοιο μαχαίρι καταφέρνει να κατατροπώσει ορδές επιτιθέμενων βαρβάρων και εχθρών της “αμερικάνικης κυριαρχίας”. Βέβαια, οι εταιρείες κατασκευής μαχαιριών δεν έχουν λόγο να μην κατασκευάζουν τέτοιου τύπου μαχαίρια που όταν απευθύνονται στην πολιτική αγορά αποτελούν “εκτρώματα”, αφού οι αδαείς του χώρου θαμπώνονται από το μέγεθος και το μιμητισμό (ρε συ, ο Κώστας έχει ένα μαχαίρι σαν του Ράμπο!!!). Ο συγκεκριμένος Κώστας, όμως (δεν έχω τίποτε με το όνομα), έχει και οκτάσφαιρη καραμπίνα και κυνηγά μόνο με ρούχα παραλλαγής ακόμα και ορτύκι και μάλιστα αν στο μεγάλο πέρασμα του τελειώσουν τα φυσίγγια, θα ορμήσει στις ορδές των ορτυκιών με τη μαχαιρούκλα του σφαγιάζοντάς τα…
Πέραν των ακραίων αστεϊσμών, πιστεύω ότι η συγκεκριμένη κατηγορία το μόνο που καταφέρνει είναι να αμαυρώνει τον τομέα μαχαίρι, αφαιρώντας του τον τίτλο εργαλείο και παρουσιάζοντάς το σαν όπλο. Άλλωστε, ο πραγματικός άνθρωπος της φύσης μπορεί να καλυφθεί πλήρως με μαχαίρια από την outdοor κατηγορία. Μην ξεχνάμε, επίσης, ότι και το άρθρο αυτό απευθύνεται σε κυνηγούς και γενικότερα σε ανθρώπους που αγαπούν και σέβονται τη φύση και φιλοδοξεί να ανοίξει τα μάτια κάποιων μελλοντικών θυμάτων του καταναλωτισμού.
ΕΙΔΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ
Μια μικρή αναφορά σε μαχαίρια κατασκευασμένα από “μυστήρια” υλικά ή συνδυασμό άλλων υλικών.
Τιτάνιο
Υλικό που χρησιμοποιείται τις τελευταίες δεκαετίες, εξαίρετα ελαφρύ και πολύ σκληρό, απαιτώντας πολύ προσοχή στο σχήμα κατασκευής (για σωστή κατανομή του κέντρου βάρους) και ειδικές γνώσεις ακονίσματος από τον κάτοχο, βρίσκει εφαρμογή στον τομέα των καταδυτικών μαχαιριών περισσότερο, κυρίως λόγω της απίστευτης αντοχής του στις οξειδώσεις.
Κεραμικές λεπίδες
Βρίσκουν και αυτές εφαρμογή στον καταδυτικό τομέα, πάλι λόγω της αντοχής τους στη σκουριά και όχι τόσο για την αντοχή τους στη χρήση. Αξίζει να γίνει και μία αναφορά στις λάμες τύπου σάντουιτς που συνδυάζουν τρεις στρώσεις μετάλλου. Για την κατασκευή αυτή τοποθετούνται στις πλευρές της “κύριας” στρώσης που είναι η σκληρότερη και καταλήγει στην κόψη, δύο από μαλακότερο μέταλλο προσφέροντας στο μαχαίρι ανθεκτική κόψη και ελαστικότητα, κάνοντάς το ανθεκτικότερο στη θραύση.
Δαμασκηνά
Εκ των αρχαιότερων τύπων λάμας, συνδυάζουν τη μοναδικότητα ενός έργου τέχνης (ακόμα και στον ίδιο τύπο και σχήμα έχουμε διαφορετικά νερά και σχέδια) και μεγάλη ευκολία στο ακόνισμα, πράγματα που τα κάνουν να αντέχουν στο χώρο και στο χρόνο. Δεν έχει την αντοχή ενός σύγχρονου τύπου ατσαλιού και η αντίστασή της στη σκουριά είναι ελάχιστη. Σίγουρα, όμως, ο εκάστοτε κάτοχος ενός μαχαιριού με δαμασκηνή λάμα ξέρει τι κρατά στα χέρια του και καμαρώνει για τη μοναδικότητά του.
ΤΡΟΠΟΙ ΚΡΑΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗΣ
Προσπαθούμε πάντα (ανάλογα την εργασία) να κρατήσουμε το μαχαίρι με τέτοιο τρόπο ώστε να δουλεύουμε άνετα, αλλά και να αποφύγουμε τραυματισμούς, δικούς μας αλλά και συνανθρώπων μας. Επίσης, καλό είναι να υπάρχει ένας υποφυλακτήρας ικανός να αποτρέψει γλίστρημα του χεριού μας στη λάμα (δεν θέλω να περιγράψω αποτελέσματα αυτού του ατυχήματος!). Ακόμα, προσέχουμε πάντα (ειδικά στις πιο βαριές εργασίες) η κόψη να τερματίζει μακριά από μέλη του σώματός μας και των γύρων μας. Ποτέ μα ποτέ δεν πετάμε το μαχαίρι μας, με σκοπό να το καρφώσουμε κάπου. Εκτός από τραυματισμό, μπορούμε να καταφέρουμε φθορά κόψης ακόμα και θραύση ή απλά να χάσουμε το μαχαίρι μας. Ξεχάστε αυτά που βλέπετε στις ταινίες, είναι αποτέλεσμα μοντάζ. Άλλωστε, στα γυρίσματα ταινιών υπάρχει προστατευτικό ασφαλείας, πράγμα που απουσιάζει από τον κυνηγότοπο και γενικότερα από την ύπαιθρο.
Τίποτα δεν “στομώνει” περισσότερο την κόψη της λεπίδας από το υποδόριο λίπος των ζώων. Αναφέρομαι στο λίπος με το οποίο έρχεται σε επαφή η κόψη κατά τη διάρκεια της εκδοράς. Ανάλογο “κακό” προκαλεί γενικότερα η κοπή τενόντων και διαφόρων σκληρών ιστών. Οι χασάπηδες άλλωστε, που είναι επαγγελματίες, χρησιμοποιούν σχετικά μαλακές λάμες που μπορούν εύκολα να αποκαταστήσουν την κόψη τους με μερικά περάσματα στο “μασάτι” (είναι η ατσάλινη ράβδος που ακονίζουν τα μαχαίρια τους οι χασάπηδες, όπως όλοι έχουμε δει). Αν χρησιμοποιούσαν μαχαίρια με σκληρή λάμα, κάθε τρεις με τέσσερις μέρες (ανάλογα τη χρήση) θα έπρεπε να στέλνονται στο τροχείο! “Εν πολλοίς και εν ολίγοις” προσέχουμε για να έχουμε. Ένα καλό σκούπισμα και αν υπάρχει δυνατότητα ένα λάδωμα της λάμας θα διατηρήσει το μαχαίρι μας για πολλά χρόνια.
ΑΚΟΝΙΣΜΑ
Ο τύπος κάθε μαχαιριού, ανάλογα το γούστο του καθενός αλλά και την εργασία που καλείται να εκτελέσει, μπορεί να ποικίλλει. Εκεί, όμως, που όλοι συμφωνούν είναι το γεγονός ότι πρέπει να κόβει. Ένα μαχαίρι που δεν κόβει όσο όμορφο και να είναι δεν παύει να είναι ένα εργαλείο που δεν δουλεύει σωστά.
Η λάμα γλιστρά πάνω στο αντικείμενο που θέλουμε να κόψουμε απλά χαράζοντάς το ή κακοποιεί τα σημεία τομής αφαιρώντας κομμάτια (σε περίπτωση που από την κόψη λείπει κομμάτι ή υπάρχει δόντι), κάνοντας την εργασία μας κοπιαστική και μερικές φορές απραγματοποίητη.
Πολλά λέγονται και μερικές φορές γράφονται για το σωστό τρόπο ακονίσματος ενός μαχαιριού. Το βασικότερο “μυστικό” όμως είναι (όπως και στους περισσότερους τομείς) ο συνδυασμός δύο παραγόντων: υπομονής και επιμονής. Άσχετα με το πόσο κορυφαίας ποιότητας αντικείμενα είναι αυτά που χρησιμοποιούμε για το ακόνισμα του μαχαιριού μας, η υπομονή αλλά και η επιμονή είναι αυτά που θα μας χαρίσουν μια πραγματικά κοφτερή λεπίδα. Φανταστείτε ότι σε αρκετά παλιότερες εποχές, κάποιος που ήθελε να ακονίσει το μαχαίρι του έπρεπε να τρίψει δύο πέτρες μεταξύ τους, ώστε να δημιουργήσουν επίπεδες επιφάνειες και μετά πάνω σ’ αυτές να κάνει το ακόνισμα. Διπλή δουλειά, δηλαδή.
Υλικά και γωνία ακονίσματος
Ακόμα και με ελάχιστο κόστος -τα καλά ακόνια και λίμες στοιχίζουν- μπορούμε να διατηρήσουμε την κόψη του μαχαιριού μας δουλεύοντας με μια σειρά από διάφορα νούμερα ντουκόχαρτων, τυλιγμένων πάνω σε ένα σκληρό και τετραγωνισμένο αντικείμενο. Ένα κομμάτι μάρμαρο μήκους 15–20cm είναι αρκετό. Το αποτέλεσμα βέβαια δεν θα είναι το ίδιο φίνο με αυτό του λαδάκονου και το ντουκόχαρτο στομώνει πολύ πιο εύκολα, αλλά το μαχαίρι μας πάντα θα είναι σε ικανή κατάσταση για να αντιμετωπίσει την επόμενη χρήση.
Η κίνηση μπορεί να είναι κυκλική ή “μονής φοράς”, αρκεί πάντα να διατηρείται η σωστή γωνία της λάμας στο ακόνι.
Υπάρχουν τώρα ακονόπετρες φυσικές, αλλά και συνθετικές. Επιγραμματικά αναφέρω μερικές (Κρήτης, Νάξου, Arkansas, Washita , Ουαλική πλάκα, Harowood, Shammy, Dalmore). Στα συνθετικά ακόνια έχουμε την επιλογή χρωμάτων ανάλογα το βαθμό ακονίσματος (χοντρό, λεπτό). Μαύρο, κόκκινο, κίτρινο, λευκό. Καλό θα ήταν να πούμε ότι ακονίζουν καλύτερα με νερό παρά με λάδι (τα συνθετικά).
Να σημειωθεί εδώ ότι τα διάφορα λάδια, τα ειδικά σαπούνια, το νερό κ.ά., που χρησιμοποιούμε όταν ακονίζουμε, δεν κάνουν καλύτερο ακόνισμα. Ομαλοποιούν όμως την τριβή της λάμας στο ακόνι, εμποδίζουν την υπερθέρμανση της κόψης και αποτρέπουν το στόμωμα του ακονιού απομακρύνοντας τα ρινίσματα. Τέλος, σε αρκετά μέταλλα (μαλακιάς και μεσαίας σκληρότητας), ένα μασάτι, ένας μασγαλάς, στην ανάγκη η ράχη ενός άλλου μαχαιριού, θα τονώσει την κόψη του μαχαιριού μας.
Μπορείτε απλά να βρείτε τη γωνία ακονίσματος του μαχαιριού σας, κολλώντας σελοτέιπ κατά μήκος ενός τετράγωνου τραπεζιού στο σημείο που δύο επιφάνειες ενώνονται έτσι ώστε το σελοτέιπ να καλύπτει και τις δύο πλευρές. Τοποθετώντας τη λάμα πάνω στην ακμή που έχουμε καλύψει, την προχωράμε χαμηλώνοντας σιγά–σιγά την κόψη του, ώστε να ακουμπήσει το σελοτέιπ. Τη στιγμή που η κόψη του μαχαιριού μας “τσιμπήσει” το σελοτέιπ, έχουμε προσεγγίσει και τη γωνία ακονίσματος που έχει το μαχαίρι μας.
ΘΗΚΕΣ
Δερμάτινες, ξύλινες, κοκάλινες ή συνθετικές, όλες καλούνται να κρατήσουν το μαχαίρι μας ασφαλές όταν δεν χρησιμοποιείται και να το αποτρέψουν από απώλεια λόγω κακού σχεδιασμού. Εμείς καλούμαστε να κρατήσουμε τη θήκη καθαρή, αλλά και στεγνή. Ξένα σώματα, όπως πετραδάκια, λάσπη, άμμος μπορούν, εάν ξεχαστούν μέσα στη θήκη μας, να γδάρουν την επιφάνεια της λάμας κάνοντάς την αντιαισθητική. Η υγρασία μπορεί να σκουριάσει το μαχαίρι μας αν δεν είναι ανοξείδωτο και μπορεί να δημιουργήσει μούχλα ή κηλίδες σε όλες σχεδόν τις λάμες. Ένα πέρασμα με ανάλογο λάδι (σ’ αυτές που είναι φτιαγμένες από φυσικά υλικά), θα τις έχει πάντα ανανεωμένες και θα τους χαρίσει πολλά χρόνια ζωής.
ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ
Όσον αφορά τη συντήρηση του μαχαιριού, δεν χρειάζεται να πω ότι όσο κοφτερό πρέπει να ‘ναι άλλο τόσο πρέπει να ‘ναι και καθαρό. Πλύνετε με άφθονο νερό και απορρυπαντικό (υγρό πιάτων) ή αν δεν μπορείτε, σκουπίστε καλά το μαχαίρι σας μετά τη χρήση.
Αίμα, χυμοί φρούτων και φυτών μπορούν να αφήσουν άσχημους λεκέδες πάνω στη λάμα ή και να τη διαβρώσουν. Για τις λαβές τώρα, στις συνθετικές ένα καλό σαπούνισμα θα τους δώσει ζωντάνια και καλύτερο κράτημα. Στις λουστραρισμένες και κοκάλινες ένα νωπό πανί είναι αρκετό (μη βάλετε προϊόντα τύπου Karpex, ίσως θαμπώσουν). Τέλος, σπαταλήστε λίγο από το χρόνο σας για να περάσετε μερικά χέρια λάδι τη λαβή του μαχαιριού σας, αν αυτή είναι ξύλινη και χωρίς λούστρο. Θα την αδιαβροχοποιήσει, θα τη ζωντανέψει και θα της δώσει την αίσθηση ενός καλά παλαιωμένου αντικειμένου.
Τελειώνοντας λοιπόν θα ήθελα να πω τα εξής:
Η αλόγιστη και λανθασμένη χρήση ενός μαχαιριού μόνο προβλήματα μπορεί να επιφέρει. Ένα ατύχημα με μαχαίρι μπορεί να καλυφθεί με ένα τσιρότο, μπορεί όμως να δημιουργήσει και άσχημα επακόλουθα εάν ο βαθμός του είναι μεγάλος και η ιατρική βοήθεια ελλιπής.
Δείτε το μαχαίρι ως εργαλείο και χρησιμοποιήστε το ανάλογα. Πριν και μετά τη χρήση τοποθετείται και φυλάσσεται στη θήκη του, μακριά από παιδιά.
Δείτε επίσης την μεγάλη ποικιλία σε μαχαίρια και σουγιάδες στο https://e-about.gr/product-category/maxairia-sougiades/
