Με αφορμή ένα μαχαίρι που του δώρισαν, ο κ. Δημήτρης Ζαφειρίου για περισσότερα από 20 χρόνια δημιουργεί χειροποίητα μαχαίρια. Ο κατασκευαστής με χαρά μάς υποδέχτηκε και μας παρουσίασε την προσωπική του συλλογή μαχαιριών και ιστορικών όπλων και φυσικά μας ξενάγησε στο γεμάτο μυστικά κόσμο του χειροποίητου μαχαιριού.
Ο μάστορας εξηγεί στο Κ&Φ όλα τα στάδια κατασκευής του μαχαιριού και δίνει πολύτιμες συμβουλές για όσους θελήσουν να φτιάξουν μόνοι τους το κυνηγετικό τους μαχαίρι.
Τα πρώτα βήματα
«Το ξεκίνημα έγινε, αν θυμάμαι καλά, το 1985 όταν μου χάρισαν ένα κυνηγετικό μαχαίρι που αν και είχε λάμα από αξιόλογο ατσάλι, η λαβή του ήταν εντελώς ακατάλληλη για το δικό μου χέρι. Χωρίς δεύτερη σκέψη, αποφάσισα να κάνω κάποια μετατροπή. Έτσι έβγαλα τη λαβή που είχε και κατασκεύασα μια άλλη με αλλεπάλληλες στρώσεις χοντρού δέρματος, που σφίγγονταν με μια φρεζάτη βίδα στο τέλος της λαβής. Η αλήθεια είναι ότι το αποτέλεσμα δεν ήταν κάτι ιδιαίτερο, αλλά σίγουρα αισθανόμουν το μαχαίρι πολύ καλύτερα από ότι με την προηγούμενη λαβή».
Η αρχή είχε γίνει. Πλέον το μόνο που απασχολούσε τον κ. Ζαφειρίου ήταν η ανεύρεση σωστών υλικών για το επόμενο χειροποίητο μαχαίρι του. «Είχα φτιάξει μόνος μου μια λαβή. Μέσα μου ήμουν σίγουρος ότι μπορούσα να φτιάξω κάτι καλύτερο, τόσο αισθητικά όσο και ποιοτικά. Εκτός όμως από τη λαβή ήθελα να φτιάξω και κάποια λάμα με το δικό μου γούστο. Έτσι για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα ό,τι ατσάλι έβρισκα, είτε ήταν ανοξείδωτο είτε όχι, γινόταν μαχαίρι. Το αποτέλεσμα δεν με ικανοποιούσε γιατί ήθελα κάποια στάνταρ στα υλικά. Πριν 20 χρόνια όμως, ήταν πολύ δύσκολο να βρεις μια μπάρα ατσάλι και πόσο μάλιστα ανοξείδωτο, κατάλληλο για να γίνει λάμα μαχαιριού».
Σουστόφυλλα, χλοοκοπτικά κι άλλα
“Ειδικοί” υπάρχουν παντού. Στα σκυλιά, στα όπλα, στα φυσίγγια οι ειδικοί των καφενείων μπορούν να σου προσφέρουν απλόχερα τις “πολύτιμες” συμβουλές τους. Δυστυχώς και στο χειροποίητο μαχαίρι, πολλοί είναι αυτοί που θα συμβουλέψουν τον επίδοξο κατασκευαστή. Από την άλλη πλευρά όμως, ο κ. Ζαφειρίου εξηγεί στο Κ&Φ, «στα πρώτα μου βήματα, τον καιρό της αναζήτησης, πολλοί “γνώστες” μού έλεγαν να κάνω μαχαίρι από σουστόφυλλα ανάρτησης αυτοκινήτου, από τα μαχαίρια χλοοκοπτικών μηχανημάτων, από δίσκο κοπής μετάλλων και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί ανθρώπου νους. Σήμερα, με την εμπειρία που έχω, μπορώ να σας βεβαιώσω ότι όλες αυτές οι αλχημείες είναι απλώς χάσιμο χρόνου. Δώσε καλαμποκάλευρο σε ζαχαροπλάστη και πες του να κάνει μπακλαβά. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν θα τρώγεται».
Κάθε προσπάθεια είναι σεβαστή
«Να βάλουμε όμως τα πράγματα στη θέση τους. Αν καθίσουμε να μιλήσουμε για τα ατσάλια δεν θα μας φτάσει μία εβδομάδα. Ακόμη και τη στιγμή που συζητάμε, κάποιος καινούργιος τύπος ατσαλιού θα έχει κατασκευαστεί. Πρέπει, λοιπόν, να ξεκαθαρίσουμε τι ακριβώς θέλουμε να κάνουμε. Αν λοιπόν θέλουμε να κάνουμε ανάρτηση για το αυτοκίνητο, παίρνουμε σουστόφυλλα, αν όμως θέλουμε να κάνουμε μαχαίρι ξεχνάμε τα σουστόφυλλα και αγοράζουμε μια μπάρα ατσάλι ειδικό για μαχαίρι που θέλουμε να φτιάξουμε. Ωστόσο, ποτέ δεν κατέκρινα ένα μαχαίρι φτιαγμένο στο χέρι που κατασκευάστηκε με δεύτερης ποιότητας υλικά. Η προσπάθεια του κατασκευαστή είναι πάντα σεβαστή και άξια συγχαρητηρίων. Έτσι, ανεξάρτητα από το τελικό αποτέλεσμα, θαυμάζεις τον κόπο, το μεράκι και το χρόνο που αφιέρωσε για να φτιάξει με τα χέρια του κάτι δικό του».
Μια πλούσια συλλογή
Οι ώρες περνούν πραγματικά πολύ εύκολα όταν σου παρουσιάζουν μια συλλογή 150 και πλέον χειροποίητων μαχαιριών που το καθένα είναι διαφορετικό από το άλλο. Μαχαίρια κυνηγετικά αλλά και εκδοράς, με εκπληκτικές λαβές και λάμες, τραβούν αμέσως το βλέμμα. Λαβές από διάφορους συνδυασμούς ξύλων, με μπρούτζινα ένθετα ή ακόμη και από πόδια ζαρκαδιών, καθώς και λάμες σε διάφορα σχέδια με εγχάρακτες κυνηγετικές παραστάσεις και αραβουργήματα σου δίνουν την αίσθηση αντικειμένων τέχνης, υψηλής ποιότητας και αισθητικής.
Κυρίαρχο το στυλ
Ο κ. Ζαφειρίου εξηγεί στο Κ&Φ τα στάδια κατασκευής των μαχαιριών του και δίνει πολύτιμες συμβουλές στους επίδοξους κατασκευαστές του δικού τους κυνηγετικού μαχαιριού. «Το πρώτο πράγμα που πρέπει να αποφασίσουμε είναι το στυλ του μαχαιριού που θέλουμε να φτιάξουμε. Δηλαδή αν θα είναι ένα μαχαίρι γενικής χρήσης ή αν το θέλουμε για κάποια ιδιαίτερη εργασία. Αν και αρχικά αυτό δεν φαίνεται, ωστόσο αυτή η απόφαση είναι πολύ σημαντική κατά την κατασκευή του μαχαιριού γιατί εκτός από το μέγεθος, το σχήμα και γενικά την όψη του μαχαιριού, η χρήση καθορίζει τα υλικά που πρέπει να χρησιμοποιήσουμε και πολλές φορές ακόμη και τα στάδια κατασκευής. Αφού λοιπόν αποφασίσουμε για ποια χρήση θέλουμε το μαχαίρι, τότε παίρνουμε μολύβι και χαρτί και το ζωγραφίζουμε. Έτσι θα έχουμε σχηματίσει στο μυαλό μας μια γενική γραμμή, από την αρχή μέχρι το τέλος της κατασκευής, και μπορούμε να “παίξουμε” τροποποιώντας κάποιες λεπτομέρειες.
Κατασκευή λάμας
Για τη λάμα, όπως είπαμε και πριν, χρησιμοποιούμε μια μπάρα ατσαλιού με τα χαρακτηριστικά που εμείς θέλουμε, αγοράζοντάς την από το εμπόριο και αφήνουμε τα σουστόφυλλα στα αυτοκίνητα. Στη συνέχεια, πάνω στην μπάρα του ατσαλιού σχηματίζω το περίγραμμα της λάμας που θα κατασκευαστεί και πάνω στο περίγραμμα κάνω τρύπες 3,5mm δίπλα-δίπλα, ώστε να πετύχω τη λεγόμενη “ψυχρά κοπή”. Πάνω στη μπάρα δεν μπαίνει ούτε τροχός ούτε κάποιο άλλο κοπτικό μηχάνημα που θα μπορούσε να ανεβάσει τη θερμοκρασία της. Κι αυτό γιατί αν το ατσάλι “ανάψει” στο σημείο που θα κοπεί, δεν θα έχουμε τον έλεγχο τη στιγμή της σκλήρυνσης αλλά και δεν θα το “πιάνει” η λίμα. Το “κατέβασμα” της λάμας, για να καταλήξουμε στην κόψη, γίνεται στο χέρι με τη λίμα. Ατελείωτες ώρες επίπονης δουλειάς. Μόλις τελειώσει η λάμα ως μορφή και ως κόψη, σειρά έχει η λείανση των επιφανειών που γίνεται στη βούρτσα, περνώντας τη λάμα σε διάφορα νούμερα κετσέ. Στη συνέχεια ακολουθεί η βαφή της λάμας, δηλαδή η σκλήρυνσή της.
Βάψιμο και φινίρισμα
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι βαψίματος της λάμας ανάλογα με τη σκληρότητα και άλλα χαρακτηριστικά που θέλουμε να της προσδώσουμε για τα οποία πραγματικά θα μπορούσαμε να μιλάμε για ώρες. Έτσι, μεταξύ άλλων, υπάρχει ο τρόπος της περιμετρικής βαφής κατά τον οποίο δεν βάφεται όλη η επιφάνεια της λάμας αλλά μόνο η περίμετρός της, ώστε το εσωτερικό της να διατηρήσει την ελαστικότητά του και να έχει καλή συμπεριφορά κατά τον εφελκυσμό. Προσωπικά, προτιμώ το οξυγόνο με την ασετιλίνη. Θέλει όμως μεγάλη προσοχή, γιατί αν παραταθεί ο χρόνο της φλόγας πάνω στην κόψη, που είναι της τάξης του 1/10mm, τότε η λάμα λειώνει και βγαίνει εκτός μάχης.
Το επόμενο βήμα είναι το τελικό φινίρισμα της λάμας μια και η βαφή τής έδωσε ένα γκριζόμαυρο χρώμα. Στα μαχαίρια που κατασκευάζω μ’ αρέσει να δίνω τη σατινέ-ματ επιφάνεια, η οποία δεν ξέρω για ποιο λόγο, έχω την εντύπωση πως όταν πέφτει πάνω της η ματιά σου, χάνεται μέσα στο μέταλλο. Τέλος, αν θέλουμε μπορούμε να χαράξουμε στη λάμα ό,τι μας κάνει γούστο. Ένα κεφάλι ελαφιού, έναν λύκο ή ακόμη και το μονόγραμμά μας. Πλέον η λάμα είναι έτοιμη να δεχτεί τη λαβή».
Κατασκευή λαβής
Η κατασκευή της λαβής, αν και φαίνεται απλή διαδικασία, στην πραγματικότητα είναι μια αρκετά δύσκολη υπόθεση, τόσο από τεχνικής όσο και από αισθητικής άποψης. Όπως είπε χαρακτηριστικά ο μάστορας στο Κ&Φ, «μου έχει τύχει αρκετές φορές να αφήσω για μήνες μια λαβή “ορφανή” για το λόγο ότι δεν μου άρεσε στο μάτι το υλικό που αρχικά είχα επιλέξει. Προσωπικά δουλεύω τις λαβές με διάφορα υλικά, αλλά προτιμώ περισσότερο να χρησιμοποιώ το ξύλο. Τα ξύλα που δουλεύω είναι η τριανταφυλλιά, βέγκε, άριο, κέδρο, ρίζα καρυδιάς, πιξάρι, παλίσανδρο, ρίκι, αγριαχλαδιά, κερασιά κ.ά.
Το να βρεις ένα κομμάτι ξύλο δε λέει τίποτα. Πρέπει να διαβάσεις τα νερά του ξύλου ώστε να καθίσουν όσο γίνεται καλύτερα πάνω στη λαβή και να δέσουν αισθητικά με τα νερά των άλλων ξύλων, αν γίνει κάποιος συνδυασμός. Προσοχή, όμως. Ιδιαίτερα στα μαχαίρια, όπου η λαβή δεν είναι από ένα κομμάτι ξύλου, τότε πρέπει να προσέξουμε την υγρασία του κάθε ξύλου. Αν υπάρχει διαφορά, τότε με το πέρασμα του χρόνου τα ξύλα θα αποβάλουν την υγρασία τους και θα “μαζεύουν”, δημιουργώντας έτσι σκαλοπάτια πάνω στη λαβή. Γι’ αυτό σπουδαίο ρόλο παίζει η μακρόχρονη παραμονή των ξύλων σε ξηρό μέρος ώστε να έχουν τη μικρότερη δυνατή υγρασία.
Στα μέτρα της παλάμης
Αφού λοιπόν επιλέξουμε το ξύλο που θα χρησιμοποιήσουμε, σχεδιάζουμε πάνω του την επιθυμητή μορφή και ξεκινάμε με τη ράσπα να αφαιρούμε υλικό. Έπειτα, με διάφορα νούμερα γυαλόχαρτο εξομαλύνουμε και λειαίνουμε τις επιφάνειες στις διάφορες εσοχές της λαβής και στα δάχτυλα. Κάθε παλάμη έχει τα δικά της μέτρα. Κατασκευάζοντας ένα χειροποίητο μαχαίρι, θέλουμε όλη η παλάμη να αγκαλιάζει τη λαβή ώστε να το νιώθουμε άνετο και να μην κουράζει το χέρι στην πολύωρη χρήση (γδάρτης). Αυτό άλλωστε σημαίνει και η λέξη Custom, δηλαδή κατασκευή στα μέτρα μας. Φαντάσου να έχεις ένα μαχαίρι με εκπληκτική λάμα και κόψη, αλλά με άβολη λαβή. Σαν να οδηγείς Ferrari και αντί για κάθισμα να έχεις έναν τενεκέ».
Το προσωπικό μας αντικείμενο
Ο μάστορας εξηγεί πως το κυνηγετικό μαχαίρι είναι ένα προσωπικό αντικείμενο που πρέπει να το προσέχουμε σαν το όπλο μας. Το διατηρούμε καθαρό και το χρησιμοποιούμε σωστά. Δυστυχώς, στην Ελλάδα η πλειονότητα των κυνηγών είναι απολύτως ικανοποιημένοι αν το κυνηγετικό τους μαχαίρι ξυρίζει τις τρίχες στο πάνω μέρος της παλάμης. Ανεξάρτητα αν σκουριάζει, αν η λαβή του είναι άβολη ή ακόμη και αν χρησιμοποιούν ένα στιλέτο για γδάρτη, αν το μαχαίρι καλύπτει την παραπάνω προϋπόθεση τότε κανένα πρόβλημα. Ακόμη, υπάρχουν και άλλοι που βλέπουν στο μαχαίρι τους την τσάντα του σπορ-Μπίλυ. Το χρησιμοποιούν σαν τσεκούρι για να κόψουν κορμούς, σαν ανοιχτήρι για την κονσέρβα, καμιά φορά σαν λοστό για να αλλάξουν το λάστιχο του αυτοκίνητο και φυσικά –παλιά μου τέχνη– εξασκούνται στην ινδιάνικη σκοποβολή προσπαθώντας να το καρφώσουν στον απέναντι πλάτανο.
Οι Έλληνες από τους κορυφαίους
Η αλήθεια είναι ότι στη χώρα μας λίγοι ασχολούνται με την κατασκευή χειροποίητου μαχαιριού. Μια χειροτεχνία που πραγματικά αγγίζει και πολλές φορές ξεπερνάει τα όρια της τέχνης. Στη γειτονική μας Ιταλία, στη Γερμανία, στις σκανδιναβικές χώρες αλλά και στην Αμερική, το χειροποίητο κυνηγετικό μαχαίρι είναι κάτι παραπάνω από ένα αξεσουάρ. Όπως λέει στο “Κ&Φ” ο κ. Ζαφειρίου, «κατά καιρούς, ξεφυλλίζοντας ξένους κυνηγετικούς καταλόγους, έβλεπα διάφορους κατασκευαστές μαχαιριών και τους θαύμαζα. Όταν όμως αντίκρισα τα άρθρα και τη δουλειά Ελλήνων κατασκευαστών, τους θαύμασα δύο φορές. Δείξανε σε όλο τον κόσμο ότι η χώρα μας μπορεί να διαπρέψει σε αυτό τον τομέα.
Εντάξει! Ξέρω ότι οι Ιάπωνες, όπως και πολλοί άλλοι λαοί, κατασκευάζουν εκπληκτικά σπαθιά. Ξέρω όμως επίσης ότι μόνο ο ελληνικός Εθνικός Ύμνος ξεκινάει με το “Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή…”. Τι στην ευχή, μαχαίρια δε θα μπορούσαμε να κάνουμε;».
