Του Ευάγγελου Χατζηνίκου, Δασολόγου-Περιβαλλοντολόγου, MSc στη Διαχείριση Άγριας Πανίδας
Η πλούσια βιοποικιλότητα, οι ήπιες κλιματολογικές συνθήκες και το έντονο ανάγλυφο της χώρας μας αποτελούν σπάνιο και -γιατί όχι- ιδανικό συνδυασμό για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως είναι ο κυνηγετικός τουρισμός. Έτσι παραμένει απορίας άξιο το γιατί η πολιτεία δείχνει μειωμένο ενδιαφέρον στην αξιοποίηση αυτού του τόσο σημαντικού κεφαλαίου για την ελληνική οικονομία, παρά τη δεδομένη αγάπη συμπολιτών μας, προεξαρχόντων των 250.000 κυνηγών, για τις υπαίθριες δραστηριότητες.
Αναπόσπαστο κομμάτι του ορεινού τουρισμού αποτελεί ο Κυνηγετικός τουρισμός, ο οποίος από τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους, τονώνει την ελληνική ύπαιθρο δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας, αυξάνει το εισόδημα των αγροτικών οικογενειών και βοηθάει στην ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς των ορεινών περιοχών με την αγορά παραδοσιακών αγροτικών προϊόντων και ειδών λαϊκής τέχνης. Οι οικονομικές επιπτώσεις του κυνηγίου είναι πολύ σημαντικές, κυρίως στην περιφερειακή οικονομία, καθώς 250.000 κυνηγοί δαπανούν μεγάλα χρηματικά ποσά για τον κυνηγετικό εξοπλισμό, την κίνηση, τη διατροφή, τη στέγη και τις άδειές τους.
Κατά τη διάρκεια της κυνηγετικής περιόδου, ομάδες κυνηγών μετακινούνται και διανυκτερεύουν σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές, αναζητώντας το αγαπημένο τους θήραμα. Όμως, δυστυχώς, δεν έχει καταρτιστεί από την πολιτεία ένα σχέδιο, που με στόχο μακροχρόνιο θα καταστρώσει την ανάπτυξη του κυνηγετικού τουρισμού. Για τον παραπάνω λόγο, λίγες είναι οι κυνηγετικές περιοχές που για τυχαίους λόγους ή εξαιτίας των πρωτοβουλιών ιδιωτών προσφέρουν τη βασική υποδομή για τη βιώσιμη ανάπτυξη του κυνηγετικού τουρισμού.
Οι κυνηγοί είναι κοινωνική ομάδα με καταγεγραμμένα ατομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, απόλυτα και κάθετα οργανωμένοι σε πρωτοβάθμιες και δευτεροβάθμιες κυνηγετικές οργανώσεις. Από την άλλη πλευρά, η θηραματική αφθονία και η κυνηγετική ζήτηση καταγράφονται συστηματικά την τελευταία δεκαετία από την Κυνηγετική Συνομοσπονδία. Επομένως, οι αρμόδιοι φορείς έχουν όλα τα στατιστικά διαθέσιμα για να συγκροτήσουν το πλάνο ανάπτυξης του κυνηγετικού τουρισμού, προς όφελος των κατοίκων, των επισκεπτών, αλλά και του θηράματος που επιτέλους θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως φυσικός ανανεώσιμος πόρος και στην Ελλάδα, όπως συμβαίνει και στο εξωτερικό.
Επιστέγασμα όλων των παραπάνω αποτελεί η εισήγηση του Αθανασίου Καραμέρη, καθηγητή του τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος (Α.Π.Θ.), με τίτλο «Ορεινός Τουρισμός και Οικονομία», με θέμα «Ορεινή Οικονομία – Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού». Ακολουθεί ένα χαρακτηριστικό και άκρως ενδιαφέρον απόσπασμα.
Ορεινός Τουρισμός και Οικονομία, του Αθανασίου Καραμέρη
Το έντονο ανάγλυφο, οι γεωμορφολογικοί σχηματισμοί και γενικά το πολύμορφο του τοπίου διαμορφώνουν μια μεγάλη ποικιλία βιοτόπων σπάνιας ομορφιάς. Η δασική βλάστηση, με το πολυάριθμο των ειδών της και το πολυποίκιλο των μορφών της, καθώς και τα υδάτινα ρεύματα σε συνδυασμό με τη γεωγραφική θέση και το κλιματικό περιβάλλον, δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για ανάπτυξη μοναδικής χλωρίδας και αποτελούν ενδιαίτημα ή «πέρασμα» αξιόλογης πανίδας, τοποθετώντας τη χώρα μας στην υψηλότερη θέση από άποψη βιοποικιλότητας στην Ευρώπη. Και τέλος τα γραφικά χωριά των ορεινών περιοχών, οι παραδοσιακοί οικισμοί, τα αξιόλογα σπήλαια και φαράγγια, αλλά κυρίως ο ορεινός πληθυσμός με τη χαρακτηριστική αγνότητα και το άδολο του χαρακτήρα του, τα ήθη και τα έθιμα, τις παραδοσιακές ενασχολήσεις, τη φιλοξενία και την αμεσότητα του. Όλα αυτά, αποτελούν στοιχεία παρατήρησης, θυμισμού και απόλαυσης του τοπίου και της άγριας ζωής, ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης και στοχασμού, αλλά και επιστημονικής, ιστορικής και λαογραφικής ομορφιάς και αξίας. Συνιστούν σε τελική ανάλυση ένα μοναδικό κεφάλαιο για τη χώρα μας, που παραμένει «ανέγγιχτο» στις ορεινές περιοχές, παρά το ότι ανταποκρίνεται πλήρως στα κύρια χαρακτηριστικά του τουρισμού και αποτελεί το επιζητούμενο τουριστικό «προϊόν» στις διαγραφόμενες προοπτικές της τουριστικής αγοράς (Καραμέρης, 2002β).
Στο πολυποίκιλο αυτό φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον μπορούν να ασκηθούν διάφορες εναλλακτικές μορφές τουρισμού, είτε μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό: οικοτουρισμός, αγροτουρισμός, παραθεριστικός, αθλητικός τουρισμός κ.λπ. ή άλλες δραστηριότητες: ορειβασία, αναρρίχηση, περιβαλλοντική εκπαίδευση κ.ά. (Καραμέρης, 1999β).
Με στόχο την αρμονική συνύπαρξη
Όμως, αυτή η χρήση του ορεινού χώρου δεν πρέπει να οδηγήσει σε υπερβολές και ανάλωση του πολύτιμου κεφαλαίου. Η ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού αποτελεί πρόκληση και πεδίο δοκιμασίας πάνω στο οποίο καλούμαστε να αποδείξουμε ότι διδαχθήκαμε από τις μέχρι τώρα λαθεμένες επιλογές μας, ότι μπορούμε να δούμε το περιβάλλον και την τουριστική ανάπτυξη από μία άλλη οπτική γωνία, αυτή της αρμονικής συνύρπαξης. Και τούτο διότι το φυσικό αυτό δυναμικό αποτελεί τη φυσική μας κληρονομιά και οφείλει να παραδωθεί, στην ίδια τουλάχιστον ποσότητα και ποιότητα, στον αυριανό ταξιδιώτη, με μια ευημερούσα τοπική κοινωνία. Η θέση αυτή προδιαγράφει την αειφορική χρήση του υφιστάμενου δυναμικού και υποδηλώνει ότι η ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού πρέπει να κινηθεί σε τέτοια πλαίσια, που να εξασφαλίζει την αειφορική πρόσοδο σε αναψυχή και εμπειρίες για τους επισκέπτες, αλλά και τη διατήρηση του πολυλειτουργικού ρόλου και της πολυπροσφοράς του ορεινού χώρου «εις το διηνεκές».
Ολοκληρωμένος σχεδιασμός
Το «ανέγγιχτο» της φύσης στον ορεινό χώρο και η αυξανόμενη συνειδητοποίηση της ανάγκης για ποιότητα του περιβάλλοντος, επιβάλλουν το σχεδιασμό σε μίκρο (τοπικό επίπεδο) και μάκρο (περιφερειακό – εθνικό) κλίμακα, με γνώμονα την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και την ποικιλία των τοπικών πόρων. Οι τουρίστες, ο τοπικός πληθυσμός και οι σχετικοί με τον κλάδο φορείς, πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η επιτυχία τουρισμός βασίζεται στην ποιότητα του περιβάλλοντος υποδοχής (Κοκκώσης/Τσάρτας, 2001).
Και θα πρέπει αυτό να προσεχθεί ιδιαίτερα, διότι συχνά η ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού –σε σχέση με την τοπική παραγωγική, κοινωνική και περιβαλλοντική δομή– αποκτά μαζικά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα να έχει δυσμενείς επιπτώσεις, ιδιαίτερα σε οικολογικά και κοινωνικά «ευαίσθητες» περιοχές της υπαίθρου. Μια τέτοια εξέλιξη έρχεται σε αντίθεση με τον ουσιαστικό στόχο της ανάπτυξης, δηλαδή την ένταξη στην κοινωνική παραγωγική δομή της περιοχής, με παράλληλη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Το ευρωπαϊκό όραμα
Οι ουσιαστικές δράσεις για την ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού αναλήφθηκαν την τελευταία 20ετία με πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε μια προσπάθεια ενίσχυσης των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο επικρατούν πλέον νέες προσεγγίσεις στην ανάπτυξη των ορεινών περιοχών, που ξεκινούν από την κυρίαρχη αντίληψη ότι οι αγροτικές περιοχές παρουσιάζουν έντονη διαφοροποίηση και ποικιλομορφία, με διαφορετικά διαρθρωτικά χαρακτηριστικά και προβλήματα και ότι για την αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων αυτών απαιτούνται διαφορετικές στρατηγικές και πολιτικές κατά κατηγορία αγροτικού χώρου, προσαρμοσμένες στις ιδιαίτερες γεωγραφικές τους συνθήκες (Ευστράτογλου – Τοδούλου, 1999).
Στα πλαίσια αυτά ψηφίστηκαν διάφοροι κανονισμοί (2328/91, 950/97), ενεργοποιήθηκαν οι πρωτοβουλίες LEADER, καθιερώθηκαν τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (Π.Ε.Π.), μέσα από τα οποία υποστηρίχθηκαν δράσεις ορεινού τουρισμού. Για παράδειγμα, στο LEADER I ο αγροτικός τουρισμός απορρόφησε το 41% της συνολικής χρηματοδότησης όλων των μέτρων, στο LEADER II απορρόφησε το 30%, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη το LEADER III (Ιακωβίδου, κ.ά.). Παρόμοιες δράσεις συμπεριλήφθηκαν και χρηματοδοτήθηκαν από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (Κ.Π.Σ.). Στο Β’ Κ.Π.Σ., που ολοκληρώθηκε το 2001, ο ορεινός τουρισμός απορρόφησε το 11,3% των κονδυλίων του Υποπρογράμματος «Τουρισμός» (Καββαδίας, 2001).
Εννοείται ότι έχουμε διδαχθεί από τα λάθη και δεν συγχωρούνται νέα, πολύ περισσότερο σήμερα με τη συσσωρευμένη εμπειρία και τις μοναδικές χρηματοδοτήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση τις οποίες καλούμαστε να αξιοποιήσουμε έντιμα, ορθολογικά, δίκαια και κατά το δυνατόν ισότιμα απέναντι σε όλους τους πολίτες, έτσι κατά πως λέει το Σύνταγμα η κοινωνική δικαιοσύνη κατά πως το επιτάσσουν οι καιροί.
