Οι τοπικοί φορείς του Πύργου και γενικότερα της Ηλείας επιδιώκουν έπειτα από 50 χρόνια να ξαναδημιουργηθεί ένα από τα σημαντικότερα σημεία αναφοράς για το περιβάλλον του Νομού Ηλείας. Πρόκειται για την Λίμνη Μουριά που απείχε μόλις 6 χιλιόμετρα από την πόλη του Πύργου, αποξηράνθηκε κατά την δεκαετία του 1960, χωρίς ωστόσο να δώσει τις πολυπόθητες – εκείνη την εποχή – καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Τα εδάφη που προέκυψαν από την αποξήρανση ήταν στην συντριπτική τους πλειονότητα, άγονα. Έτσι, είναι προφανές ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της αποξήρανσης υπήρξαν πολύ μεγαλύτερες από τις θετικές, που και αυτές όμως στην πράξη ήταν ανύπαρκτες.
Η αποξήρανση όπως έλεγαν οι τότε αρμόδιοι είχε κάποιους στόχους:
α. Η καταπολέμηση των κουνουπιών και της ελονοσίας.
Υπήρξε τότε μια περίοδος που δεν μπορούσαν να καταπολεμήσουν τα κουνούπια. Ο κίνδυνος από τα σμήνη των αντιπαθητικών και ιδιαιτέρως ενοχλητικών εντόμων έπρεπε δραστικά να περιοριστεί και οι ειδικοί βρήκαν τότε τη μοναδική λύση. Οι μεγάλες λίμνες της Μουριάς και της Αγουλινίτσας που «ευθύνονταν» σε συντριπτικό βαθμό για το πρόβλημα, έμπαιναν πλέον στη διαδικασία της αποξήρανσης…
β. Η παραγωγική εκμετάλλευση των αποξηραμένων εκτάσεων
Η αποξήρανση των λιμνών έγινε με την υπόσχεση ότι οι εκτάσεις που θα άφηναν πίσω τους, θα λειτουργούσαν με θετικό τρόπο στην αγροτική οικονομία του τόπου, σε πλάνο επενδύσεων και στην πραγματοποίηση πρόσθετων δραστηριοτήτων που θα αντιστάθμιζαν, όλα εκείνα που χάνονταν από τους σπάνιους και ξεχωριστούς οικότοπους.
Από τότε μέχρι και σήμερα, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Η επιστήμη έχει προοδεύσει και τα κουνούπια αντιμετωπίζονται ακόμη και αν αναπαράγονται στις λίμνες. Άλλωστε, ποτέ δεν έλειψαν από την περιοχή. Και σήμερα «διαβιούν» άνετα στους αναρίθμητους αρδευτικούς αύλακες και σε όλα εκείνα που χαρακτηρίζονται ως «εστίες μόλυνσης» και ταλαιπωρούν (π.χ. σκουπίδια) τη ζωή των κατοίκων.
Όμως τίποτα δεν άλλαξε προς το καλύτερο. Οι παρεμβάσεις που επρόκειτο να γίνουν, δεν υπήρξαν ποτέ. Οι… επενδυτές φαίνεται ότι το ξανασκέφτηκαν και τα χρόνια πέρασαν χωρίς την παραμικρή παραγωγική εκμετάλλευση.
Έτσι ήλθε ο καιρός να γυρίσει ο τόπος σελίδα. Άλλωστε η ιστορία της πόλης του Πύργου υπήρξε ανέκαθεν συνυφασμένη με την ύπαρξη της λίμνης Μουριάς καθώς αυτή και ο Πύργος αποτελούσαν μια ενότητα για αιώνες. Αυτή η συνύπαρξη τερματίστηκε όμως όταν Πύργος και λίμνη Μουριά χωρίστηκαν με την αποξήρανση της.
Το πόσο παλιός ήταν αυτός ο σύνδεσμος φαίνεται από τα γραφόμενα του Παυσανία που στα Ηλειακά Β’ αναφέρεται στη λίμνη της Μουριάς καθώς περιγράφει ότι σε απόσταση έξι σταδίων από την αρχαία πόλη των Λετρίνων υπήρχε μια λίμνη που δεν ξηραινόταν ποτέ και είχε διάμετρο περίπου τριών σταδίων: «Λετρίνων δὲ ὅσον τε ἓξἀπωτέρω σταδίοις ἐστὶν ἀέναος λίμνη τριῶν που τὴν διάμετρον σταδίων μάλιστα ».
Η λίμνη δημιουργήθηκε όπως και η γειτονική Λίμνη της Αγουλινίτσας σαν αποτέλεσμα της επίδρασης των θαλάσσιων ρευμάτων και του Δέλτα του Αλφειού όπου οι θίνες εγκλώβισαν νερό. Με την λίμνη της Αγουλινίτσας τις χώριζε το δέλτα του Αλφειού. Μέσω καναλιού μήκους 400 μέτρων εμπλουτιζόταν και με θαλασσινό νερό.
Η Λίμνη αναφέρεται και από τον Παυσανία όπου την εποχή του είχε διάμετρο τρία στάδια. Είχε πολλά χέλια, κέφαλους, μπαρμπούνια, αθερίνες και γαρίδες ενώ υπήρχε και ιχθυοτροφείο. Επίσης ήταν σημαντικός υγροβιότοπος για μεταναστευτικά πουλιά. Τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθει για επαναδημιουργία της.
Κατά το παρελθόν, η λίμνη της Μουριάς, αποτέλεσε βασικό στοιχείο της τοπικής, αλλά και εθνικής οικονομίας, όχι μόνον δημιουργώντας εισοδήματα, αλλά και χρηματοδοτώντας κοινωφελείς δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα τη λειτουργία του Μανωλοπούλειου Νοσοκομείου.
Η Λίμνη Μουριά καταλάμβανε συνολική έκταση 6.500 στρεμμάτων, εκ των οποίων τα 6.000 στρέμματα αποτελούσαν την κυρίως λίμνη που εκτεινόταν ΒΔ του δρόμου Πύργου-Σπιάντζας, (στοιχεία Υ.Ε.Β. Ν. Ηλείας), ενώ τα υπόλοιπα ήταν παρόχθιες περιοχές.
Η λίμνη είχε σχηματιστεί πίσω από αμμώδεις φραγμούς, με ταυτόχρονη εισροή γλυκού νερού από τον Αλφειό Ποταμό, όπως επίσης και αλμυρού νερού που ερχόταν από τη θάλασσα.
Τα χέλια και οι κέφαλοι αποτελούσαν την κύρια αλιευτική παραγωγή της λίμνης . Επίσης αλιεύονταν και μικρότερες ποσότητες μπαρμπουνιών, αθερίνας και γαρίδας.
Η τοπική οικονομία στηριζόταν στην αλιευτική παραγωγή της λίμνης, ενώ από το 1946 μέχρι την αποξήρανσή της λειτουργούσε το Ιχθυοτροφείο Μουριάς με εξωστρεφή παραγωγικό προσανατολισμό. (Χαρακτηριστικό είναι ότι ο συνεταιρισμός διενεργούσε και εξαγωγές χελιών στην Ιταλία).
Πέραν αυτού η περιοχή της πρώην Λίμνης Μουριάς βρίσκεται εντός του λεγόμενου «νοητού δυτικού αεροδιαδρόμου» μεταναστευτικών πουλιών και κάθε άνοιξη και φθινόπωρο ο διάδρομος αυτός χρησιμοποιείτο από τα μεταναστευτικά πουλιά, καθώς αποτελύσε τμήμα του ταξιδιού τους από την Ευρώπη έως την Αφρική και αντίστροφα (Hoffmann 1992). Σήμερα μετά τις αποξηράνσεις των λιμνοθαλασσών της Αγουλινίτσας και της Μουριάς αυτός ο κρίκος έχει σπάσει!
Σύμφωνα με τον καθηγητή του Τμήματος Πολιτικών μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Παναγιώτη Γιαννόπουλου, η αποξήρανση της λίμνης την δεκαετία του 1960 ήταν ίσως το πιο αποτυχημένο έργο αποξήρανσης λίμνης στην ιστορία της χώρας . «Η Μουριά βρισκόταν στα δυτικά του Πύργου, μεταξύ της πόλης και του παραλιακού μετώπου. Το έδαφος είναι υφάλμυρο και γι’ αυτό οι καλλιέργειες που έγιναν τότε δεν έπιασαν. Σήμερα, οι εκτάσεις χρησιμοποιούνται για βόσκηση κοπαδιών, ενώ στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι εγκαταλελειμμένες και υποβαθμισμένες λόγω των σκουπιδιών»
Και έτσι πραγματικά συμβαίνει. Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής είναι γεωργικά ανεκμετάλλευτο, λόγω της κακής ποιότητας του εδάφους, ενώ παράλληλα το έδαφος και ο υδροφόρος ορίζοντας ρυπαίνονται και υποβαθμίζονται εξαιτίας της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων και άλλων ρύπων. Επίσης η ρύπανση του νερού των καναλιών προκαλεί δυσοσμία και αποτελεί εστία μόλυνσης στη περιοχή.
Οι ανεξέλεγκτες αυτές χρήσεις σε συνδυασμό με τα σκουπίδια και τα μπάζα που αυθαίρετα γεμίζουν την έκταση σε διάφορα σημεία επιβαρύνουν την αισθητική υποβάθμιση του τοπίου, τη ρύπανση των εδαφών και των υπόγειων νερών.
Όμως η κατάσταση μπορεί να μεταβληθεί με την αναγέννηση της λίμνης και την διαμόρφωση ενός παρόχθιου μετώπου.
Όπως τονίζει ο καθηγητής κ. Π. Γιαννόπουλος, που έχει εκπονήσει τη μελέτη για τον επαναπλημμυρισμό της λίμνης «Το έργο είναι εφικτό με την εισροή υδάτων από τον Αλφειό, τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες και τη θάλασσα. Η επικοινωνία με το θαλάσσιο μέτωπο υπήρχε και στην παλιά μορφή της λίμνης γι’ αυτό το νερό της ήταν υφάλμυρο, αλλά και πλούσιο σε αλιεύματα, όπως χέλια», και υποστηρίζει πως η αναγέννηση της λίμνης θα ευνοήσει τόσο την οικονομία όσο και το περιβάλλον της περιοχής. «Οι κάτοικοι θα ευνοηθούν από την αλιεία και τις ήπιες οικοτουριοτικές δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν. Ωστόσο, η νέα λίμνη θα σημάνει και την αναδημιουργία ενός σημαντικού σταθμού αποδημητικών πουλιών. Η Μουριά βρίσκεται στον δρόμο της μετανάστευσης εκατομμυρίων πτηνών, που επί αιώνες στάθμευαν στη λίμνη», υποστηρίζει ο καθηγητής. Στις μελέτες του έργου προβλέπονται, επίσης τρόποι για την προστασία της ποιότητας των υδάτων της λίμνης από τα λιπάσματα των καλλιεργειών και τα ρυπασμένα νερά του Αλφειού. Στις εισόδους υδάτων θα φυτευτούν καλαμιές και άλλοι βιολογικοί παράγοντες που απομονώνουν τις ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν ευτροφισμό στη λίμνη, ενώ υπάρχει και πρόβλεψη για νέες καλλιέργειες οι οποίες δεν θα χρειάζονται χημικά λιπάσματα, ώστε να διασφαλιστεί ότι το νερό της νέας λίμνης θα παραμείνει καθαρό.
Για μοναδική ευκαιρία ανάπτυξης του Πύργου και ολόκληρης της Ηλείας κάνει λόγο ο δήμαρχος Πύργου, Μάκης Παρασκευόπουλος. «Η τοποθεσία της λίμνης μεταξύ της θάλασσας και του αστικού ιστού του Πύργου είναι κατάλληλη ώστε η νέα λίμνη να αποτελέσει εστία ανάπτυξης. Μιλάμε για περίπου 6.500 στρέμματα, τα οποία, από άγονη γη σήμερα, θα καλυφθούν από το υδάτινο στοιχείο, κάτι που θα αλλάξει οριστικά την εικόνα του τοπίου», αναφέρει ο δήμαρχος ο οποίος παραδέχεται ότι η περιοχή σήμερα έχει μετατραπεί σε σκουπιδότοπο, με τις ευθύνες να ανήκουν και στις δημοτικές Αρχές. «Και ο δήμος έριχνε κάποια κλαδέματα σε αυτές τις εκτάσεις ενώ κάποιοι άλλοι έχουν γεμίσει την περιοχή με μπάζα και σκουπίδια. Είναι σίγουρο πως αυτή η κατάσταση πρέπει επιτέλους να αλλάξει», καταλήγει.
Όλοι πάντως ελπίζουν στα ευεργετικά αποτελέσματα που θα έχει ο επαναπλημμυρισμό της λίμνης
- Μείωση της ρύπανσης του εδάφους και των νερών της περιοχής από φυτοφάρμακα.
- Βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής.
- Βελτίωση της αισθητικής του τοπίου και της ποιότητας ζωής.
- Εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα.
- Αναστολή λειτουργίας αντλιοστασίων. (μικρό κόστος λειτουργίας-εξοικονόμηση ενέργειας).
- Νέες ευκαιρίες απασχόλησης και δυναμική πηγή εισοδημάτων από οικοτουρισμό , αγροτουρισμό και αλιεία.
- Χώροι για αναψυχή στο φυσικό τοπίο αφού η λίμνη απέχει 6 χλμ από τον Πύργο..
- Η διαχρονική παρακολούθηση της πορείας της νέας λίμνης θα προσελκύει νέους επιστήμονες στον τομέα της περιβαλλοντικής έρευνας , επιστήμης και τεχνολογίας.
- Οι εργασίες αποκατάστασης θα δώσουν δουλειά στον ευρύτερο κατασκευαστικό κλάδο.
Πάντως το έργο αυτό θα πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο που να προφυλάσσεται και να αναδεικνύεται η οικολογική λειτουργία της λίμνης και να μεγιστοποιείται η οικονομική της σημασία. Υπ’ αυτή την έννοια είναι απαραίτητο να ληφθούν πρόνοιες ούτως ώστε η συνύπαρξη του φυσικού περιβάλλοντος και του ανθρώπινου παράγοντα να είναι αρμονική και αλληλοτροφοδοτούμενη, βασιζόμενη στην έννοια της αειφορίας.
Η αγωνία όμως και ο προβληματισμός όλων όσων συμμετέχουμε στην προσπάθεια ευαισθητοποίησης των αρμοδίων είναι το πώς θα φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Η χρόνια αδιαφορία και ευκαιριακή, επιδερμική παρατήρηση του ζητήματος του επαναπλημμυρισμού της λίμνης πρέπει να πάψει και όλοι πρέπει να παλέψουν για την υλοποίηση του κοινού τους στόχου.
